Astrit Lulushi: Fe e re

John Dewey (1859-1952) filozof, psikolog; Walt Whitman (1819-1892) poet, eseist. Të dy shpresonin për një “demokraci” tërësisht laike që zëvendëson fenë konvencionale: Whitman dhe Dewey ishin ndër profetët e një feje qytetare.

Në të kaluarën, shumica e historive që i kanë nxitur kombet në projekte të vetë-përmirësimit kanë qenë histori për detyrime ndaj një ose më shumë perëndive. Për pjesën më të madhe të historisë europiane dhe amerikane, kombet kanë pyetur veten se si duken në sytë e Zotit. Ekstrakti amerikan ka qenë zakonisht një besim në favorin e veçantë hyjnor, si në shkrimet e Joseph Smith dhe Billy Graham.

Dewey dhe Whitman donin që amerikanët të vazhdonin ta mendonin veten si të jashtëzakonshëm, por të dy donin të hiqnin dorë nga çdo referencë ndaj favorit ose zemërimit hyjnor. Ata shpresonin të ndanin vëllazërinë dhe dashamirësinë e nxitur nga shkrimet e shenjta nga idetë e prejardhjes së mbinatyrshme, pavdekësisë. Ata donin që amerikanët të krenoheshin me atë që Amerika mund të bënte nga vetja, në vend që të bindej ndaj çdo autoriteti – madje edhe autoriteti i Zoti.

“Mos u bëni kurioz për Zotin,

sepse unë që jam kurioz për secilin

nuk jam kurioz për Zotin”, shkruante Witman.

Amerikanët, shpresonte ai, do të shpenzonin energjinë që kishin shoqëritë e kaluara njerëzore, për të zbuluar dëshirat e Zotit për të zbuluar dëshirat e njëri-tjetrit. Amerikanët do të jenë kureshtarë për çdo amerikan tjetër, por jo për çdo gjë që pretendon autoritet mbi Amerikën.

Të dy Dewey dhe Whitman shpresonin që Amerika do të ishte vendi ku një fe e dashurisë do të zëvendësonte përfundimisht një fe të frikës. Ata ëndërronin që amerikanët do të thyenin lidhjen tradicionale midis impulsit fetar, impulsit për të qëndruar në frikë nga diçka më e madhe se vetja dhe nevojës infantile për siguri, shpresës fëminore për t’i shpëtuar kohës dhe rastësisë, për të ruajtur të parën dhe për të hedhur poshtë të dytën. Ata donin të vendosnin shpresën për një Amerikë pa kasta në vendin e zënë tradicionalisht nga njohja e vullnetit të Zotit. Ata donin që ajo Amerikë utopike të zëvendësonte Zotin si objektin e pakushtëzuar të dëshirës. lufta që drejtësia sociale të jetë parimi gjallërues i vendit, shpirti i kombit.

Rilindasit e shekullit 19-të shpresuan ta fusnin këtë ndjejnē në Shqipëri. Por thirrja “Feja e shqiptarit është shqiptaria” nuk zuri vend. Dëshira e tyre mbeti Utopi. U përpoqën komunistët për ta zevendēsuar; feja e tyre u kthye në ‘izma’, u provua, u përhap në gjysmën e botë, dhe dështoi. Globalizmi shpreson, por jo nëse jeta qëndron e mbyllur në kufijtë e kësaj bote, thënë thjesht, nëse nuk zbulohet ndonjē planet tjetër me jetë si e jona. Është frika nga jashtë, qe mbledh njerëzit brenda, thuhet.