Ismail Kadare, replika me Noel Malcolm

Replika e Kadaresë ndaj Noel Malcolm

Po shkruaj si përgjigje ndaj artikullit “Në Pallatin e Maktheve” të z. Noel Malcolm, botuar në numrin e 6 nëntorit 1997 të revistës suaj. Pasi kam kaluar pjesën më të madhe të jetës sime nën një diktaturë komuniste, jam shumë i njohur me mentalitetin bolshevik sipas të cilit një autor në përgjithësi dhe një autor i shquar në veçanti është gjithmonë fajtor dhe duhet të dënohet në përputhje me rrethanat. Dihet mirë se në vendet komuniste dhe veçanërisht në Shqipërinë time, lexuesit u thirrën shpesh për të treguar vigjilencën e tyre duke zbuluar dhe denoncuar “gabimet” e autorëve. Rrjedhimisht, ne shkrimtarët, që patëm fatin e keq të jetonim në vende të tilla, ishim nën vëzhgimin e vazhdueshëm jo vetëm të shtetit dhe të policisë sekrete, por edhe të një numri të madh lexuesish tanë: komunistë militantë, kompozitorë, kolegë xhelozë e deri në “miq” të huaj. të cilët denoncuan me zell çdo devijim tonë.

Nga njëra anë, zoti Malcolm kërkon shpjegime për detajet dhe nga ana tjetër, acarohet kur sheh autorin, si shumë të tjerë, duke i dhënë shpjegime apo përgjigje – konkretisht në librat e tij – pyetjeve që i bën një koleg francez. Z. Malcolm shkruan se zoti Kadare tani ka ndryshuar mesazhet që vendos në librat e tij. Pretendimi është krejtësisht i rremë. Nëse romani im ‘Pallati i ëndrrave’ është interpretuar si një vepër armiqësore ndaj diktaturës, këtë kuptim e kam vënë jo nga unë vetë, por nga të gjithë të tjerët, veçanërisht nga Shteti Komunist Shqiptar që e ndaloi në 1981, duke e denoncuar publikisht si një libër i mbushur me “aludime kundër regjimit”. Romane të tjera të mia, si ‘Koncerti’, ‘Përbindëshi’, ‘Net me hënë’, janë ndaluar me urdhër të shtetit dhe as unë nuk i kam shpikur ato urdhra.

Z. Malcolm ndërton teza të përpunuara të cilat më pas e acarojnë, dhe të cilat ai përfundon duke i hedhur poshtë. Unë kurrë nuk e kam konsideruar veten as si hero dhe as si disident. Në Shqipërinë e Hoxhës, si në Rusinë e Stalinit, një disident i deklaruar ishte i sigurt se do të shtypej. Gjithmonë kam pohuar se rezistenca më e mirë që mund t’i bënte një autor një diktature të tillë, me fjalë të tjera ndaj një situate jonormale, ishte të bënte letërsi “normale”. Dhe mendoj se kjo është ajo që kam bërë. Në përpjekje për të mbledhur argumente kundër meje, z. Malcolm përmend reagimin tim ndaj autorit dhe studiuesit emigrant A. Pipa, i cili pasi përktheu librin tim “Kronika në gur’, i shtoi atij një parathënie në të cilën ai pohoi se në të përshkruaja diktatorin shqiptar si vrasës dhe homoseksual, kur në fakt nuk kisha bërë asgjë të tillë. Botuesi im anglez mendoi se ky interpretim ishte edhe i dënueshëm, por edhe i dëmshëm, sepse mund të më rrezikonte fizikisht, nëse do të ishte konsideruar i saktë. Më pas iu referova asaj që kishte bërë A. Pipa si akt i një informatori të përbashkët, dhe me të drejtë, sepse një autor që jeton në kushtet e lirisë absolute në Uashington nuk ka të drejtë të hedhë në humnerë një nga kolegët e tij që është i burgosur brenda një shtet komunist. Çuditërisht, zoti Malcolm nuk është i goditur nga ky cinizëm dhe, duke i qëndruar besnik idesë së tij se autori është gjithmonë fajtor, ai ia kushton të gjithë simpatinë e tij kritik-informatorit.

Në përfundim të artikullit të tij, zoti Malcolm, pasi vlerësoi romanin Pallati i ëndrrave, çuditërisht e kthen edhe atë libër kundër meje. A duhet t’i kujtoj zotit Malcolm se unë jam vetë autori i atij libri? Duke denoncuar, si autor, kontrollin dhe persekutimin e një populli të tërë, dhe duke e bërë këtë në vitin 1981, një nga vitet më të errëta të diktaturës shqiptare, për t’u akuzuar si – edhe një herë si shkrimtar – një zyrtar brenda ‘Pallati i Ëndrrave’, edhe rojtar edhe persekutor (jo më autor, por Zhdanov), këtë situatë mund ta shpjegoj vetëm duke iu referuar cinizmit të pacipë nga ana e akuzuesve…

Si përfundim, dua të shtoj se vij nga një vend i vogël, kultura e të cilit, pas një periudhe të gjatë izolimi, është ende e panjohur për botën.

Ky popull, i cili është parë në të kaluarën dhe ende shihet si krejtësisht pa kulturë, për herë të parë po fiton, në një sferë intelektuale siç është letërsia, një reputacion ndërkombëtar. Acarimi i pajustifikuar i zotit Malcolm, qëndrimi i tij provokues, zelli i tepërt për denigrimin e një përfaqësuesi të kësaj kulture, janë vërtet mjaft befasuese. Pyes veten nëse zoti Noel Malcolm do të guxonte të ulej në një gjykim kaq arrogant ndaj shkrimtarëve të shquar nga vendi i tij dhe nëse autori i broshurës “Mos i jepni Nobelin një antar partie shqiptare” do t’i diskutonte ato me terma kaq të pafytyrë. Të marrësh një liri të tillë me një shkrimtar vetëm sepse ai vjen nga një vend i vogël do të thotë të zbulosh një mentalitet kolonialist. Racizmi kulturor është po aq i neveritshëm sa çdo lloj tjetër. Unë kam qenë një lexues i zellshëm i ditarit tuaj për shumë vite, i dashur redaktor, dhe kështu do të shpresoja që ju ta botoni këtë letër sa më shpejt të jetë e mundur. Ismail Kadare, Paris, Francë.

—————————–

Gjek Gjonlekaj: Nobeli dhe replika midis Kadaresë e Malcolmit

‘In the Palace of Nightmares’: An Exchange

Ismail Kadare, reply by Noel Malcolm

To the Editors:

15 janar 1998

 

I am writing in response to the article “In the Palace of Nightmares” by Mr. Noel Malcolm, published in the November 6, 1997 issue of your journal. Having spent the greater part of my life under a Communist dictatorship, I am very familiar with the Bolshevik mentality according to which an author in general, and an eminent author in particular, is always guilty, and must be punished accordingly. It is well known that in the Communist countries, and especially in my own, Albania, readers were often called upon to demonstrate their vigilance by detecting and denouncing the “errors” of authors. Consequently we writers, who had the misfortune to live in such countries, were under the constant surveillance not only of the State and the secret police but of large numbers of our readers: militant Communists, compositors, jealous colleagues and even foreign “friends,” who zealously denounced our every deviation.

On the one hand, Mr. Malcolm seeks explanations of details, and on the other he is irritated to see the author, like many others, giving explanations or answers—specifically in his books—to questions put to him by a French colleague. Mr. Malcolm writes that Mr. Kadare has now altered the messages that he puts into his books. The claim is utterly false. If my novel The Palace of Dreams has been interpreted as being a work hostile to dictatorship, that meaning has been placed upon it not by me myself but by everyone else, particularly the Albanian Communist State which banned it in 1981, publicly denouncing it as a book filled with “allusions against the regime.” Other novels of mine, such as The Concert, The Monster, Clair de lune, have been banned by order of the state, and I did not invent those orders either.

Mr. Malcolm constructs elaborate theses which then irritate him, and which he ends up by refuting. I have never considered myself either as a hero or as a dissident. In Hoxha’s Albania, as in Stalin’s Russia, a declared dissident was sure to be suppressed. I have always asserted that the best resistance that an author could make to a dictatorship of that kind, in other words to an abnormal situation, was to make “normal” literature. And I think that is what I have done.

In trying to muster arguments against me, Mr. Malcolm mentions my reaction to the émigré author and researcher A. Pipa who, after translating my book Chronicle of the City of Stone, added to it a preface in which he maintained that in it I depicted the Albanian dictator as a murderer and a homosexual, when in fact I had done nothing of the kind. My English publisher thought this interpretation both reprehensible and harmful in that it could, had it been considered accurate, have physically endangered me. I subsequently referred to what A. Pipa had done as the act of a common informer, and rightly so, because an author who lives in conditions of absolute freedom in Washington has no right to cast into the abyss one of his colleagues who is imprisoned within a Communist state. Curiously, Mr. Malcolm is not struck by this cynicism and, remaining true to his idea that the author is always guilty, he devotes all his sympathy to the critic-informer.

In the conclusion to his article, Mr. Malcolm, having praised the novel The Palace of Dreams, strangely turns even that book against me. Should I remind Mr. Malcolm that I am myself the author of that book? Having denounced, as an author, the control and persecution of an entire people, and having done so in 1981, one of the darkest years of the Albanian dictatorship, only to find myself accused of being—once again as a writer—an official within the “Palace of Dreams,” both a warder and a persecutor (no longer an author, but a Zhdanov), I can only explain this situation with reference to brazen cynicism on the part of the accusers….

To conclude, I should like to add that I come from a small country whose culture, after a long period of isolation, is still unknown to the world. This people, which has been seen in the past and is still seen as being entirely without culture, is for the first time acquiring, in an intellectual realm such as literature, an international reputation. Mr. Malcolm’s unjustified irritation, his provocative posture, his excess of zeal in denigrating a representative of this culture, are really quite surprising. I wonder whether Mr. Noel Malcolm would dare to sit in such arrogant judgment over eminent writers from his own country, and whether the author of the pamphlet “Don’t Give the Nobel to an Albanian Party Hack!” would discuss them in such insolent terms. To take such a liberty with a writer just because he happens to come from a small country is to reveal a colonialist mentality. Cultural racism is just as detestable as any other kind.

I have been a keen reader of your journal for many years, dear Editor, and so I would hope that you will publish this letter as soon as possible.

Ismail Kadare, Paris, France.

https://www.nybooks.com/articles/1998/01/15/in-the-palace-of-nightmares-an-exchange/