Saimir Z. Kadiu: Zubin Mehta dhe diplomacia filarmonike
Mbrëmja e 22 qershorit 2023 shënon për TOB një nga ngjarjet më të rëndësishme të muzikës klasike.
Zubin Mehta, 87 vjecar, një nga më të mëdhenjtë e dirigjimit… do të drejtojë koncertin e Filarmonisë së Beogradit në kuadrin e një turi ndërkombëtar që koincidon me 100 vjetorin e krijimit të saj.
Krijuesi, drejtori i parë dhe kryedirigjenti i saj ishte Stevan Hristić (1885-1958), një nga kompozitorët dhe dirigjentët më të njohur të Serbisë.
Koncerti inagural i kësaj Filarmonie daton më 28 prill 1923.
Orkestra e Filarmonisë së Beogradit në vite ka bashkëpunuar me dirigjentë dhe solistë të famshëm si: Leopold Stokowski, Kiril Kondrashin, Lorin Maazel, Zubin Mehta, Yehudi Menuhin, David Oistrakh, Isaac Stern, Henrik Schering, Leonid Kogan, Mstislav Rostropovich, Arthur Rubinstein, Sviatoslav Richter, Gidon Kremer, Maksim Vengerov.
Pjesë e programi të këtij koncerti historik, për jetën artistike shqiptare do të përfshijë kompozime të shquar si Simfonia nr. 7 e Beethoven-it dhe “Symphonie fantastique” e Hector Berlioz.
Zubin Mehta është një dirigjent me origjinë indiane (por me rrënjë perse) i muzikës klasike perëndimore.
Ai është i madh midis të mëdhenjve të tillë si: Carlos Kleiber, Arturo Toscanini, Herbert von Karajan, Claudio Abbado, Vladimir Ashkenazy, Daniel Barenboim, Leonard Bernstein, Pierre Boulez, Carlo Maria Giulini, Kirill Kondrashin, Lorin Maazel, Riccardo Muti, Seiji Ozawa, Simon Rattle, Yevgeny Mravinsky, Bernard Haitink, Wilhelm Furtwängler, Nikolaus Harnoncourt, etj.
Mehta konsiderohet si një nga dirigjentët më të mëdhenj në botë duke interpretuar muzikën e titanëve të epokës romantike si Mahler, Tchaikovsky, Brahms dhe Beethoven.
Karriera muzikore e Mehtës mbahet mend për njohuritë e tij të pakrahasueshme, karizmën në skenë dhe dirigjimin e muzikës me intensitet mahnitës.
Vjen nga trashëgimi artistësh
Babai i Mehtës, Mehli Mehta, një violinist, ndihmoi në themelimin e Kuartetit të harqeve të Bombeit dhe Orkestrës Simfonike të Bombeit.
Zubin ishte i rrethuar nga muzika perëndimore si fëmijë dhe në moshën 18-vjeçare filloi studimet e tij për muzikë në Akademinë e Muzikës në Vjenë.
Në vitin 1958 ai fitoi çmimin e parë në Konkursin Ndërkombëtar të Dirigjimit në Liverpool dhe u bë asistent dirigjent i Filarmonisë Mbretërore të Liverpulit për një vit. Reputacioni i tij u rrit me shpejtësi. Ai ishte drejtor muzikor i Simfonisë së Montrealit nga viti 1961 deri në vitin 1967 shërbeu në të njëjtin pozicion për Filarmoninë e Los Anxhelosit nga 1962 deri në 1978, duke e bërë atë dirigjentin e parë që drejtoi dy orkestra të mëdha të Amerikës së Veriut njëkohësisht. Në vitin 1964 Mehta bëri debutimin e tij si dirigjent opere me “Tosca” të Giacomo Puccinit në Montreal.
Një vit më pas ai dirigjoi “Aidën” e Giuseppe Verdit në Metropolitan Opera në New York City dhe ne vijim u angazhua për të drejtuar operat në Vjenë, Londër, Milano dhe shumë qytete të tjera.
Në vitin 1969 ai filloi mandatin e tij të gjatë me Orkestrën Filarmonike të Izraelit, duke shërbyer si këshilltar muzikor përpara se të bëhej drejtor muzikor në vitin 1977. Katër vjet më vonë orkestra e emëroi atë drejtor muzikor përgjithmonë dhe ai e mbajti këtë post deri në pensionimin në vitin 2019.
Mehta ishte gjithashtu drejtor muzikor për Orkestrën Filarmonike të Nju Jorkut nga viti 1978 deri në 1991. Në vitin 1994 ai drejtoi një numër koncertesh të paharrueshme, duke përfshirë një performancë nga Orkestra Simfonike e Sarajevës dhe Kori në rrënojat e Bibliotekës Kombëtare të Sarajevës dhe koncerte nga Orkestra Filarmonike e Izraelit në Mumbai dhe Nju Delhi.
Nga viti 1998 deri në vitin 2006 ai ishte drejtor muzikor i Operës Shtetërore të Bavarisë dhe Orkestrës Shtetërore bavareze të Mynihut. Ai ishte gjithashtu kryedirigjenti i Orchestra del Maggio Musicale Fiorentino, Firence, nga viti 1985 deri në 2017.
Mehta vazhdoi të drejtonte shfaqje, duke përfshirë edhe koncertin “gala” të Orkestrës Filarmonike të Beogradit në 2021.
Në Festivalin e Berlinit, gjatë dirigjimit të një simfonie të Mahler me Orkestren Filarmonike te Izraelit, Mehta befasoi publikun duke interpretuar himnin kombëtar të Izraelit.
“Ishte një moment kërkimi i shpirtit jo aq për mua sa për ata”, kujton Mehta. “Por ishte shumë prekëse për të gjithë ne”.
Gjatë viteve, ai e ka përdorur orkestrën në atë që mund të quhet diplomaci filarmonike. Mehta i ka çuar muzikantët në vende përpara se të kishin marrëdhënie formale me shtetin hebre, duke përfshirë Indinë, Kinën dhe Poloninë.
“Kjo orkestër ka qenë hapja e dritareve në shumë vende ku politikisht Izraeli nuk ishte i mirëpritur”, thotë ai.
Pas marrëveshjes së paqes të Camp David të vitit 1978 me Egjiptin, Mehta e pyeti kryeministrin e atëhershëm Menachem Begin nëse mund ta çonte orkestrën në Kajro si një gjest vullneti të mirë. Kërkesa u refuzua, diçka që Mehta e quan “një gabim i madh”. Ai dëshiron të provojë përsëri së shpejti, si dhe të udhëtojë në Jordani, por “së pari duhet të ftohet temperatura”.
Në vitin 1981, Mehta theu bojkotin jozyrtar për të luajtur Wagner, kompozitorin dhe eseistin antisemitik të shekullit të 19-të, i cili ishte i preferuari i Hitlerit, në Izrael. Një sondazh i abonentëve të orkestrës paraprakisht tregoi se shumica e mbështeti masën. Por kombi më i gjerë hebre, atëherë vetëm një brez pas Holokaustit, shpërtheu në protestë të dhimbshme. Shfaqja nuk u përsërit.
“Në ato ditë kishte ende shumë të pranishëm me krahë të tatuazhuar”, thotë Mehta. “Ne e bëmë atë në mënyrë demokratike, por i kemi fyer dhe kjo nuk duhej bërë. Sot situata është shumë më e qartë. Herët a vonë do ta bëjmë”.
Ditët e dirigjentit këtu janë po aq të mbushura sa kanë qenë ndonjëherë – prova në mëngjes, audicione pasdite, një sy gjumë dy-orësh dhe një koncert. Në të njëjtën kohë, ekziston shkolla e muzikës që do të ndërtohet në kujtim të babait të tij në Mumbai, një projekt për të importuar barna me norma të ulëta nga India në territoret palestineze, ëndrra e pakapshme për ta çuar këtë orkestër në Kajro dhe Wagner në Valencia.
Këtë mbrëmje në TOB Mehta do të “godasë” përsëri me diplomacinë filarmonike.
Në kulmin e tensionit të lartë të marrëdhënieve Kosovë -Serbi, ai sjell në Tiranë Filarmonine e Beogradit në turin e festimevë te 100 vjetorit të krijimit të saj.
Çdo gjë që bëhet për paqen duhet duartrokitur… Politika dhe diplomacia kanë dështuar.
Ndoshta muzika dhe arti është “ilaçi” më i mirë për të vendosur miqësinë midis popujve…
Bravo Zubin Mehta!