Astrit Lulushi: Dëshmi dhe kujtesë

Debati i madh midis teoricienëve të kujtesës gjatë njëqind viteve të fundit ka qenë nëse njeriu është relacional apo absolut. Shkolla relacionale argumenton se sistemi ynë i kujtesës ruan informacion në lidhje me marrëdhëniet midis objekteve dhe ideve, por jo domosdoshmërisht detaje rreth vetë objekteve. Ky quhet edhe këndvështrim konstruktivist, sepse nënkupton që, duke mos pasur specifika shqisore, ne ndërtojmë një paraqitje kujtese të realitetit nga këto marrëdhënie (me shumë detaje të plotësuara ose të rindërtuara aty për aty).

Teoria tjetër është ajo e ruajtjes së të dhënave. Mbështetësit e kësaj pikëpamje argumentojnë se kujtesa është si një magnetofon ose videokamera dixhitale, duke ruajtur të gjitha ose shumicën e përvojave tona me saktësi.

Dëshmitë për konstruktivistët vijnë nga studimet në të cilat njerëzit dëgjojnë fjalimin (kujtesa dëgjimore) ose u kërkohet të lexojnë tekst (kujtesa vizuale) dhe më pas raportojnë atë që kanë dëgjuar. Në studim pas studimi, njerëzit nuk janë shumë të mirë në rikrijimin e një llogarie fjalë për fjalë. Ata mbajnë mend përmbajtjen e përgjithshme, por jo formulimin specifik.

Disa studime të tjera tregojnë gjithashtu papërsosmërinë e kujtesës. Ndërhyrjet në dukje të vogla mund të ndikojnë fuqishëm në saktësinë e rikthimit të kujtesës. Siç është rasti me dëshmitë në sallën e gjyqit. Subjekteve iu shfaqën videokaseta dhe u bënë pyetje kryesore në lidhje me përmbajtjen. Nëse tregoheshin dy makina që mezi gërvishteshin me njëra-tjetrën, një grup subjektesh mund të pyeteshin: “Sa shpejt po shkonin makinat kur gërvishteshin me njëra-tjetrën?” dhe një grup tjetër do të pyetej: ‘Sa shpejt po shkonin makinat kur u përplasën me njëra-tjetrën?’ Zëvendësime të tilla me një fjalë shkaktuan ndryshime dramatike në vlerësimet e dëshmitarëve okularë për shpejtësinë e dy automjeteve. Një javë më pas, dëshmitarët u pyetën: “Sa xhama të thyer patë?” (Në të vërtetë nuk kishte xhama të thyer.) Subjektet të cilëve iu bë pyetja me fjalën e thyer në të kishin më shumë gjasa të raportonin ‘duke kujtuar’ xhamin e thyer në video. Kujtesa e tyre për atë që ata panë në të vërtetë ishte rindërtuar në bazë të një pyetje të thjeshtë që ia kishin bërë një javë më parë.

Pjesa më e madhe e hyrjeve dhe daljeve të trurit janë kontralaterale — truri i majtë kontrollon lëvizjen në gjysmën e djathtë të trupit dhe truri i majtë përpunon informacionin që sheh syri i djathtë. Një fotografi e kthesës së një pule iu shfaq në trurin e majtë të pacientit, dhe një shtëpi e mbuluar me borë në trurin e tij të djathtë (përkatësisht përmes syve të tij të djathtë dhe të majtë). Një pengesë e kufizonte shikimin e secilit sy në vetëm një fotografi. Më pas, pacientit iu kërkua të zgjidhte nga një grup fotografish atë që lidhej më ngushtë me secilin prej dy artikujve. Pacienti tregoi një pulë me trurin e tij të majtë (domethënë dorën e djathtë) dhe ai tregoi një lopatë me trurin e tij të djathtë (me dorën e majtë). Deri këtu, shumë mirë; pula shkon me kthetrën, dhe lopata me një shtëpi të mbuluar me borë. Por kur iu hoq pengesa midis syve dhe pacienti u pyet pse kishte zgjedhur lopatën, hemisfera e tij e majtë pa si pulën ashtu edhe lopatën dhe krijoi një histori që përputhej me të dyja imazhet. “Të duhet një lopatë për të pastruar strehën e pulave”, u përgjigj pacienti, pa vetëdije se ai kishte parë një shtëpi të mbuluar me dëborë (me trurin e tij të djathtë joverbal) ose se po sajonte një shpjegim aty-për-aty. Kjo shënon një tjetër provë për konstruktivistët.