Astrit Lulushi: Pretendues të ish-perandorisë

Në kohë të ndryshme, në momente të historisë së tyre, shumë vende kanë pretenduar se janë pasardhës të Perandorisë Romake. Deri në vitin 285, Perandoria Romake ishte bërë aq e gjerë sa nuk ishte më e mundur të qeveriseshin të gjitha provincat nga selia qendrore e Romës. Perandori Dioklecian e ndau Perandorinë në gjysma me Perandorinë Lindore të qeverisur nga Bizanti (më vonë Konstandinopoja) dhe Perandorinë Perëndimore të qeverisur nga Roma.

Pjesa perëndimore u shemb në vitin 476 (data e pranuar tradicionalisht) dhe në 480, me vdekjen e perandorit perëndimor Julius Nepos, Perandori Lindor Zeno u bë Perandori i vetëm.

Perandoria Romake Lindore (e njohur ndryshe si Perandoria Bizantine) vazhdoi edhe për një mijë vjet të tjerë derisa Kostandinopoja u pushtua nga forcat osmane nën Mehmetin II në vitin 1453.

Pretendimet për të qenë pasardhësi i Romës kanë lindur nga lidhjet e perceptuara me njërën ose të dyja Perandoritë Lindore dhe Perëndimore. Traditat fetare luajtën një rol të rëndësishëm në krijimin e lidhjeve të tilla, veçanërisht pas përçarjes në vitin 1054 midis atyre që tani janë kishat katolike romake dhe kishat ortodokse lindore.

Pas rënies së Kostandinopojës në 1453, Mehmeti II e shpalli veten Kayser-i Rum, fjalë për fjalë “Cezari i Romës”. Pretendimi i Mehmedit qëndronte në konceptin se pas rënies së Perandorisë Romake Perëndimore, Kostandinopoja, të cilën ai tani e sundonte, ishte bërë selia e Perandorisë Romake.

Pas rënies së Kostandinopojës, Moska u bë kryeqyteti kryesor i krishterë ortodoks, duke krijuar konceptin e Moskës si “Roma e Tretë”. Baza e pretendimit ishte edhe teologjike (uniteti i Kishës Ortodokse Lindore) dhe politike (koncepti i Princit të Moskës si sovran suprem dhe mbrojtës i kombeve të krishtera ortodokse).

Ideja u ngrit nën Ivan III (Ivan i Madh), Princi i Madh i Moskës, i cili zgjeroi shumë territorin e tij dhe hodhi themelet e shtetit rus.

Ivan III kishte gjithashtu një lidhje me fronin bizantin pasi ishte martuar me Sophia Palaiologina, një mbesë e Konstandinit XI, perandorit të fundit bizantin. Nipi i tij, Ivan IV (Ivan i Tmerrshëm), u bë Cari i parë i Rusisë (car, do të thotë Cezar, është një term i përdorur tradicionalisht nga sllavët për Perandorët Bizantinë). Pasardhësit e tij mbështetën idenë se Moska ishte trashëgimtari i duhur i Romës dhe i Kostandinopojës. Ideja u braktis përfundimisht gjatë Revolucionit Rus të vitit 1917.

Pretendimi bullgar, i cili i parapriu atij të Rusisë, bazohej në faktin se Simeoni 1 i Bullgarisë u kurorëzua Car Bizantin në vitin 913 dhe iu dha titulli “Perandor dhe Autokrat i të gjithë bullgarëve dhe romakëve”. Megjithatë, ky titull u hoq nga qeveria pasardhëse bizantine, ai vazhdoi të merrte njëfarë njohjeje si “Perandori e Bullgarëve”. Në shekullin e 14-të, ndërsa Perandoria Bizantine u dobësua, Tarnovo, kryeqyteti i Perandorisë së Dytë Bullgare, u pretendua si “Roma e Tretë”, bazuar në ndikimin e saj të jashtëzakonshëm kulturor në Evropën Lindore. Megjithatë, nga fundi i shekullit XIV Perandoria Bullgare ra në duart e osmanëve.

Në shekullin e 14-të, mbreti serb Stefan Urosh IV Dushan pushtoi një pjesë të madhe të Evropës Juglindore, duke u bërë një nga monarkët më të fuqishëm të epokës. Në vitin 1345 ai u vetëshpall “Perandor (Car) i serbëve dhe grekëve” dhe u kurorëzua si i tillë në Shkup në Pashkët e vitit 1346 nga Patriarkët e Serbisë dhe Bullgarisë dhe Kryepeshkopatës  së Ohrit. Titulli i tij perandorak u njoh nga Bullgaria dhe fqinjë e partnerë të tjerë tregtarë.

Referenca për grekët siguroi lidhjen me traditën perandorake romake pasi Perandoria Romake Bizantine ishte kryesisht greqishtfolëse. Megjithatë, titulli i tij nuk u njoh nga Perandoria Bizantine dhe Serbia u aneksua më pas nga Perandoria Osmane në 1459.

Pretendimet e Greqisë si pasardhëse e Romës u mishëruan në atë që u quajt Megali Idea. Qëllimi ishte të ringjallte Perandorinë Romake Bizantine ose Lindore duke krijuar një shtet Grek që përfshinte pjesën më të madhe të ish-trojeve bizantine me Kostandinopojën si kryeqytet.

Termi u formulua në diskutimet që çuan në kushtetutën e vitit 1844, por koncepti shkoi edhe më tej në psikikën greke. Megali Idea dominoi marrëdhëniet e jashtme dhe, në një masë të konsiderueshme, përcaktoi politikën e brendshme të shtetit grek për pjesën më të madhe të shekullit të parë të pavarësisë. Megjithatë, ‘Idea e madhe’ u braktis zyrtarisht pas shkëmbimit të popullsisë midis Greqisë dhe Turqisë në vitin  1923.

Deri në këtë pikë, të gjitha pretendimet u bazuan në vendosjen e trashëgimisë në Perandorinë Romake Lindore. Megjithatë, çështja e Gjermanisë mbështetet në trashëgiminë e Perandorisë Romake Perëndimore dhe Kishës së saj Katolike Romake, i vetmi institucion romak që i kishte mbijetuar rënies së Perandorisë.

Figura kyçe në këtë është Karli i Madh, Mbreti i Frankëve dhe më i madhi i monarkëve karolingianë, të cilit iu dha titulli i Perandorit të Romakëve nga Papa Leo III në vitin 800. Karli i Madh kishte bashkuar pjesën më të madhe të Evropës Qendrore dhe Perëndimore, duke krijuar atë që më vonë do të bëhej e njohur si Perandoria e Shenjtë Romake.

Për ca kohë, titulli mbeti me pasardhësit karolingë të Karlit të Madh, por më vonë u kontestua nga Italia në një seri luftërash. Titulli u ringjall përsëri në vitin 962 kur Otto I u kurorëzua perandor, duke e modeluar veten si pasardhës të Karlit të Madh dhe duke filluar një ekzistencë të vazhdueshme të Perandorisë për më shumë se tetë shekuj.

Perandoria e Shenjtë Romake nuk ishte kurrë një entitet i vetëm i unifikuar, duke përfshirë një numër të madh territoresh gjysmë autonome. Zyra e Perandorit të Shenjtë Romak zgjidhej tradicionalisht nga princër-zgjedhësit, të cilët ishin kryesisht fisnikë gjermanë, megjithëse shpesh kontrollohej nga dinastitë, veçanërisht nga Habsburgët.

Perandoria u shpërbë më 6 gusht 1806, kur Françesku II, Perandori i fundit i Shenjtë Romak, abdikoi pas një disfate ushtarake nga francezët nën Napoleonin në Austerlitz. Pas vitit 962, Konfederata Gjermane ishte territori më i madh i Perandorisë. Kështu, kur Gjermania u bashkua në vitin 1871, ajo pretendoi të ishte “Roma e Tretë” përmes prejardhjes së Perandorisë së Shenjtë Romake.

Pas shpërbërjes së Perandorisë së Shenjtë Romake në 1806, Perandoria Austriake pretendoi të ishte trashëgimtare e saj dhe, si rrjedhim, pasardhëse e Romës. Baza e pretendimit ishte se Habsburgët e Austrisë kishin pushtuar vazhdimisht fronin e Perandorisë së Shenjtë Romake nga viti 1438 deri në zhdukjen e tyre në linjën mashkullore në 1740.

Kur Napoleoni e shpalli veten Perandor të Francës, ai gjithashtu iu referua kurorës së tij perandorake si “Kurora e Karlit të Madh”. Pas kësaj, Napoleoni parashtroi pretendimin e tij se kishte ringjallur Perandorinë Romake, pasi kishte bashkuar jo vetëm rajonet e Perandorisë së Karlit të Madh, por edhe Italinë dhe Spanjën, duke i dhënë atij kontrollin e pothuajse të gjitha tokave të Perandorisë Romake Perëndimore. Në 1804 Napoleoni u kurorëzua Perandor në prani të Papës në Paris dhe miratoi shqiponjën si standardin e tij.

Franca gjithashtu kishte një pretendim të mëparshëm si pasardhës i Perandorisë Romake Lindore në atë që Andreas Palaiologos, i cili ishte trashëgimtar i fronit bizantin pas rënies së Kostandinopojës në duart e osmanëve, ua shiti të drejtat e tij mbi fronin disa monarkëve evropianë, përfshirë Karlin VIII të Francës.

Për ca kohë, mbretërit e njëpasnjëshëm të Francës vazhduan të pretendonin për titullin Perandorak, por më pas pretendimi ra në mospërdorim dhe përfundoi në 1566 me mbretërimin e Charles IX.

Italia mund të pretendojë të jetë pasardhësja e Romës në bazë të gjeografisë pasi Roma është kryeqyteti i saj. Për më tepër, sipërfaqja e saj e tokës përfshin gjithashtu selinë e Kishës Katolike Romake. Ndërsa kjo tani është e kufizuar në Vatikan, Papa sundoi mbi shtetet papale shumë më të gjera nga viti 700 deri në 1870.

Për më tepër, Rilindja italiane nga shekujt 14-17 transferoi kulturën romake në Evropën e epokës moderne. Gjatë Risorgimento-s (lëvizja për të bashkuar Italinë, e cila përfundoi me krijimin e Mbretërisë së Italisë në 1871), Giuseppe Mazzini, një nga udhëheqësit e saj, promovoi nocionin e Italisë si “Roma e Tretë”.

Sipas Mazzini-t, “Pas Romës së perandorëve, pas Romës së Papëve, do të vijë Roma e popullit”. Të tjerë e morën këtë ide, duke përfshirë Benito Musolinin, i cili gjithashtu përdori termin “Roma e Tretë” për të karakterizuar Italinë Fashiste dhe ëndërronte të krijonte një Perandori Italiane (Romake të Re).

Megjithatë, këto ëndrra shpejt u zbehën dhe përfundimisht përfunduan në korrik 1943 kur Musolini u rrëzua.