Akademia e Suedisë dhe Çmimi Nobel për Letërsi

Çmimi Nobel për Letërsi është çmimi më i lartë për arritjet më të mëdha letrare nga një (ose disa) autorë brenda një viti. Për herë të parë me këtë çmim u laureua shkrimtari francez Sully Prudhomme në vitin 1901.

Shkencëtari suedez Alfred Nobel, në testamentin e tij të vitit 1895, ndër pesë çmimet që duhet të jepen, përcaktoi një çmim për letërsinë, për personin që në fushën e letërsisë krijon “veprën më të mirë në një drejtim ideal”. Laureati (fituesi i çmimit) duhej të përcaktohej nga “Akademia e Stokholmit”, që më vonë sipas statutit të Fondacionit Nobel u saktësua se është Akademia Suedeze. Sipas këtij statuti, përkufizohet belles-lettres, “jo vetëm letërsia, por edhe shkrimet e tjera, që për nga cilësia e formës dhe stilit kanë vlerë letrare”. Po ashtu u zbut qëndrimi që çmimi tu jepej veprave të botuara “në vitin paraprak” duke u zgjeruar edhe në “veprat e vjetra”, nëse “rëndësia e tyre nuk ishte bërë e qartë deri në atë kohë”. Kandidatët, sipas statutit, duhet të emërohen me shkrim nga ata që mund ta bëjnë këtë deri më 1 shkurt të çdo viti. Sipas rregullores, të drejtën për të emëruar e ka Akademia Suedeze si dhe akademitë e tjera, institucionet dhe shoqatat e ngjashme me të në bazë të themelimit dhe të qëllimit. Gjithashtu këtë të drejtë e kanë edhe mësimdhënësit universitarë të estetikës, letërsisë dhe historisë. Një amandament i vitit 1949 qartëson kategorinë e mësimdhënësve: “profesorët e letërsisë dhe fillologjisë në universitete dhe kolegje universitare”. E drejta për të emëruar në atë kohë iu dha edhe fituesve të mëparshëm të Çmimit Nobel dhe “kryetarëve të shoqatave të autorëve që janë përfaqësues të krijimit letrar në vendet e tyre”. Statuti, po ashtu, përcakton themelimin e Komitetit të Nobelit “për të dhënë qëndrimin e tyre në lidhje me dhënien e çmimeve” si dhe të Institutit të Nobelit me një bibliotekë që duhej të mblidhte një koleksion substancial të letërsisë moderne. Fituesi i Çmimit Nobel për letërsi shpallet çdo vit më 10 tetor.

Kush mund të nominojë?

Çdo vit, mijëra anëtarëve të akademive, profesorëve të universitetit, shkencëtarëve, laureatëve të mëparshëm të çmimit Nobel dhe anëtarëve të asambleve parlamentare dhe të tjerëve u kërkohet të paraqesin kandidatë për çmimet Nobel për vitin e ardhshëm. Këta nominues zgjidhen në mënyrë të tillë që me kalimin e kohës të përfaqësohen sa më shumë vende dhe universitete.

Pas marrjes së të gjitha nominimeve, Komitetet Nobel të katër institucioneve dhënien e çmimit janë përgjegjës për përzgjedhjen e kandidatëve.

Kush i zgjedh laureatët e çmimit Nobel?

Në testamentin dhe testamentin e tij të fundit, Alfred Nobel caktoi në mënyrë specifike institucionet përgjegjëse për çmimet që ai dëshironte të krijohej: Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave për Çmimin Nobel në Fizikë dhe Kimi, Instituti Karolinska për Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi, Akademia Suedeze për Çmimin Nobel në Letërsi dhe një Komitet prej pesë personash që do të zgjidhen nga Parlamenti Norvegjez (Storting) për Çmimin Nobel për Paqen.

Në vitin 1968, Sveriges Riksbank themeloi Çmimin Sveriges Riksbank në Shkencat Ekonomike në kujtim të Alfred Nobelit. Akademisë Mbretërore Suedeze të Shkencave iu dha detyra për të zgjedhur Laureatët në Shkenca Ekonomike duke filluar nga viti 1969.