Shpëtim A. Emiri: ÇMIMI I KURAJËS (3)

Pjesa e katërt

ATMOSFERË GAZMORE BRENDA FAMILJES

(Kontrolli i mendjemprehtësisë së fëmijëve)

E ku i mjaftonin atij notat e larta, marrë nga ne në mësime?! Shkolla shkollë, po jeta jetë! Dhe nuk e di sa shpesh, pa u ndjerë e pa rënë fare në sy, ushtronte prindi mbi ne kontrollin e nivelit të mprehtësisë, apo mefshtësisë.

Në të vërtetë, me mënyrën si komunikonte, ne ishim në provim të përhershëm, por ndryshe nga shkolla, nuk na komunikohej rezultati dhe, të paditur, ndiheshim kaluar e, pse jo, edhe krenarë. Tek e fundit, sido që të ndodhte, nuk na ngelte dot në klasë, as të na shtynte me provime për në vjeshtë! Donte s’donte, përveç të Madhit Zot, ai nuk i shpëtonte dot përgjegjësisë për cilësinë e prodhimeve të tij.

Do të mjaftojnë dy shembujt në vijim, mbetur kuturu në kujtesë, të kuptohet rezultati i kontrollit të tij mbi ne. Fakti që nuk reaguam dot në nivelin e pretenduar, nuk e ka pezmatuar, as e ka dëshpëruar atë. Madje mund të jetë ndjerë i lehtësuar.

Sa më i mefshtë të ishe në atë sistem, aq më i besueshëm, më i devotshëm, më i qetë e më jetëgjatë mund të mbeteshe! Zgjuarsia ishte fatkeqësi për cilindo që ia kish bërë Zoti kësmet! Çudi e madhe përse lakmohej ajo!

 

Balona e padukshme

Mëngjes! Nxitonim përgatitjet për t’u nisur në shkollë. Më i madhi i katër fëmijëve ishte maturant, unë, i dyti, në vitin e parë gjimnaz, motra – klasa e katërt dhe i vogli në klasën e parë fillore. Mes zhurmave tona po dëgjohej së largu edhe zëri i babait. Nuk kishte bërë vaki të thërriste fort që nga banja e shtëpisë, në fund të qilarit.

– Shshshsht! Mbani vesh! – na tërhoqi vëmendjen nëna. – Ju kërkon babai!

– Urdho, urdho! – thirrëm njëzëri ne, çunat.

– Dilni shpejt, shikoni! Lart po fluturon një ballonë e madhe mbi shtëpinë tonë. Ç’është?!

U lëshuam përjashta që të tre. Për vigjilencë nuk na i hante qeni shkopin! Ishim shumë të ndjeshëm sidomos për rastet e shkeljes së hapësirës ajrore dhe situatën po e raportonim me zë të lartë, sekush më vete. Nga shkallët e jashtme: “Nuk duket gjë”! Vazhduam tek kopshtet para, e njëjta situatë. Babai, pa luajtur nga vendi, ku nuk kishte mbaruar ende punë, zëlartë na këshillonte: “Dilni mbrapa shtëpisë se balloni po lëviz për nga përroi”! Ne vrap, kush ta shikonte i pari, por nuk na qeshi fati. Mendonim se po na pengonin degët e porsagjelbëruara të kumbullave, lofatave, bajames  e çerçemit.

Ama, e habitshme se si nuk po arrinim të dallonim ballonin e madh që babai, për çudi, e shikonte nga një copëz xhami, midis rrasave të çatisë, lënë për ndriçim natyror të banjës. Të hutuar harruam edhe shkollën e ora po ikte… “Kthehuni shpejt, se ju vajti vonë”!- u dëgjua nëna.

– Uaaa! – thirri më i vogli. – Sot është një prilli, dita e gënjeshtrave! Ç’na i punooiii!

Ky, më i vogëli jonë na doli si puna e qerosit nëpër përralla. E kuptoi lojën. Ne të dy, më të rriturit, hiç! Kjo ishte t’ia bëje “Buuum”! Të vinte plasja, por unë nuk qederosesha shumë. Duke qenë i mesit, ndihesha gjithmonë i mbrojtur, mirëpo as maturanti nuk pati faj. Ishte hera e parë që babai na gënjente! Le ta provonte të na gënjente për së dyti, ose për siguri me të tretën…! Pastaj po! Do të kishte të drejtë të na qeshte!

Por, me sa duket, kapardiseshim kot! Imagjino! Ai na kapte mat me ushtrime kontrolli që nga banja, vaj hallit për ne kur të ishte më i ngeshëm, pa ndonjë punë në dorë…!

 

Bajga në tavan!

Nuk ishte ndonjë histori e krijuar prej tij! Qe ushtrim i gatshëm, provë e lidhjes së shkollës me jetën. Mund t’i jenë nënshtruar edhe të tjerë këtij provimi, por ne nuk e patëm të lehtë…

– Se mos e pësoni si ai, – na u drejtua babai, – që sapo kish mbaruar studimet e larta. Kur u kthye në shtëpi, i mbetën sytë ngulur në një pikë, në tavanin me dërrasa. I ati, i habitur nga përqendrimi pa kuptim i të birit, i merakosur e pyeti:

– Çfarë shikon ashtu, mor bir?

– Po shikoj ato mbeturina bajgash në dërrasat e tavanit.

– Edhe?!

– Po vras mendjen, nuk marr vesh se si ka hipur lopa në tavan?! – u shpreh i porsadiplomuari.

Të atit i ra pika! I biri ishte kthyer në shtëpi me diplomë, por me sytë tek bajga e me mendjen tek lopa…

Ne të dyve, Ibrahimit që sapo kishte mbaruar fakultetin dhe mua që hidhesha në vitin e tretë, na mbetën sytë në tavanin e odasë (odës) së dimrit në shtëpinë tonë në Gjirokastër. Dërrasat ishin të pastra. Shyqyr që nuk kishim bagëti në shtëpi dhe nuk më kujtohet, nëse na shkoi mendja se lopa e tregimit i kishte ndotur dërrasat kur ishin poshtë në tokë, apo u detyrua të na e sqaronte këtë detaj babai…

Edhe po të mos e kemi gjetur, faji, së paku, nuk ka rënë mbi mua. Nuk i kisha mbaruar ende studimet! Ndofta mësimi i “bajgës së tavanit” bëhej në vitet e fundit…

 

Bëmë baba, të të ngjaj!

Dimrat e egër të Gjirokastrës nuk harroheshin. Veç shiut të saj të pasosur, litar, që për nga sasia vjetore vendin e parë në republikë e ndante miqësisht vetëm me Shkodrën: dy mijë milimetra, nuk numëroheshin borërat, nga e miut tek e maces, e qenit e ku di unë çfarë vinte pas, gjer tek ajo e njeriut. Por lemeri ishte kallkani i akullit mbi kalldrëmet e pjerrëta, apo kallamat stalaktite-stalakmite si shpata varur nga strehët e çative e mbirë poshtë. Pa harruar çorapet e leshta veshur mbi këpucë dhe në përfundim bilancin e pasojave nga rrëshqitjet, frakturat, thyerjet…

Shtëpitë e Gjirokastrës, me mure e çati guri dhe me hapësira të mëdha, ishin mjaft të ftohta në dimër. Plevit! Gjithë lufta bëhej të ngrohej mirë vetëm ambienti i qëndrimit gjatë ditës dhe i gjumit.

“Nuk dëgjojnë të ngrohur shtëpitë tona”, ishte psherëtimë e njohur e banorëve të saj. Rënkim që përsëritej çdo vit dhe zgjaste jo pak. Por nuk ishte pa gjë edhe era. Nuk kish fuqi të ngrinte përpjetë çatitë, po futej brenda nga të mundte. Tundja nga era e perdeve nëpër dhoma e bënte edhe më drithëruese ndjesinë e acarit.

Tek oda me sobë, ku dimëronim, njërën nga tri dritaret, atë nga veriu, e kishim me perde të hollë deri në gjysmë lartësie. T’i qëndronte larg syprinës së sobës nën të. Ajo pëlhurë e bardhë ishte lajmëtare e tufanit, paçka se dritaret ishin mbyllur! Nga shkalla e lëkundjes tregonte jo vetëm se po frynte erë, por edhe shpejtësinë e saj dhe na jepte të drejtën të qaheshim për të ftohtin që ndjenim: “Shih perden, si tundet”!

Alizoti, i moshuar, e ndjente të ftohtin më tepër se ne të tjerët në familje dhe hallet i qante me djalin e vogël të pleqërisë. (25)

– Bashkim, shih si tundet perdheja! – i kujtonte të birit se armiku vazhdonte t’u hynte si të qe zot në atë shtëpi. Djali bënte çmos të zinte gjithë arallëqet tek dy kanatat, tek kasa dhe xhamat e asaj dritareje orientuar nga veriu, por ku e ku me puthitjen e plotë…

– Shiko si kërcasin xhamat nga era, mo djalë! – e kujtoi pas ca ditësh, kur u rikthye veriu dhe cërcëritja e dritares fliste vetë. U mundua i biri t’i shtrëngonte xhamat me shajka, gozhdë të tjera të vogla. Ama gjithë frikë se mos thyhej ndonjë prej tyre dhe do t’u hapej avaz shumë më i madh. Dimri vazhdonte të ashpërsohej dhe po ia zhvlerësonte një nga një të gjitha sajesat për të mbrojtur ambientin nga të ftohtit. Vërshëllima e erës jashtë shoqërohej me fishkëllima brenda, përveç perdes që tundej si flamur i bardhë i dorëzimit pa kushte ndaj thëllimit, cingërimës.

– Aha, po s’pushoi perdheja, s’kemi gjë në vijë! – e lëshoi Alizoti duhmën, si të ishte konkluzion pa adresë dhe kush kish veshë në atë shtëpi, le ta dëgjonte. Nuk ndjente të ngrohtë dhe valëvitja e flamurit të bardhë ia prishte humorin në çast. I biri nuk foli. Të dy kishin të drejtë. Evlati e vuante mosrehatinë e prindit në shtëpi, por i bënte përshtypje një lloj fiksimi i të atit. Edhe kur soba ishte flakë, lëvizja e perdes babanë e mërdhinte! Perdja po tradhtonte gjithë përpjekjet e të birit dhe në çast i shkoi nëpër mend ta hiqte perden, por u tërhoq. Do pëlciste sherri!

“Kësaj i thonë të fshehësh të keqen, ta maskosh në vend që ta luftosh”, – do t’i kish thënë me siguri i ati. I biri po vriste mendjen. Dimri ishte i gjatë, por nuk do priste fundin ai t’ia gjente ilaçin. Evlati ishte i prerë për pleqërim!

– Tani po! – u shpreh i kënaqur i ati, teksa jashtë era frynte për qejf të vet, ndërsa perdja nuk donte t’ia dinte. Jo më kot kishte besim të madh ai tek më i vogli i fëmijëve. “Ki, po”, – thoshte. “Po e pe të silloiset, lere, çoç do nxjerrë”! Dhe vërtet, përveçse i zgjuar, ishte mjaft i shkathët dhe i zinte dora sidomos për punë fine. Kur i qepej një gjëje, dije se do t’i dilte në krye!

Ranë në qetësi ca ditë të mira. Babai e mblodhi mendjen. Flinte rehat. Madje, si i thonë llafit, u kthye në krahun tjetër. Po dimri i Gjirokastrës është për t’i nxjerrë sytë. Si të mos ishte ngopur me erën e fortë e të ftohtë, ia dha me një suferinë që të priste kokën – brisk. Alizoti u kthye nga puna i mbledhur grusht dhe hyri i plevitosur në shtëpi.

– Veriu, veriu, grik’ e Tepelenës! – tha me fjalët çarë si copa akulli. Hoqi këpucët tek dera dhe drejt e tek soba. Ashtu më këmbë, ngjitur me sobën, po merrte veten. Ndihej thëllimi që depërtonte dritaren e i përplasej në fytyrë. Nuk kish si të ndodhte ndryshe. Sot nuk mund të ngarkonte me faj të birin pse tundej perdja dhe ngriti kokën ta shikonte, të nxirrte mallin. Me duart nderur mbi sobë i mbeti koka përpjetë. U çudit! Perdja nuk lëvizte fare. Uaaa! Ngriti dorën dhe perdja nuk iu bind. E pa me vëmendje dhe e kuptoi marifetin e Bashkimit.

– E paske mbërthyer, mor, të dhjefsha biçimin?! – i doli vetiu kjo sharje për të birin.

Por nuk e zgjati. U përmbajt. Nuk kërkoi ta çlironin perden. Me sa duket edhe ai ra dakord në heshtje se nuk kishin zgjidhje tjetër. Së paku ishte eliminuar efekti psikologjik. E kotë t’i binte më qafë djalit. Shtëpia e vjetër nuk bëhej dot e re me marifete…

————–

25. Së bashku me të shoqen, Mirën, dhe të dy vajzat, Besjonën me Çeljetën, i pleqëruan me dashuri e përkushtim të jashtëzakonshëm të dy prindërit tanë. E kanë merituar uratën me pashë të atyre dhe ne u jemi borxhlinj!

 

Vetë prindi e di, kush i ngjan më tepër!

Ulur vëllazërisht që të tre, ngrohur mirë nga kafet me “bisht”, rrëshqitëm nga tematika që mund të nderonte moshat tona. Ia kishim liruar frerët kalit dhe, lëshuar ergjele, mund të kalëronim mbi gërxhe, ku nuk shkon as dhia… Rakia po na bënte secilin mbret, por fronin e zuri më i vogli që jetoi më gjatë me prindërit.

– Me atë mënde që kish babai tonë, do kish bërë nja dhjetë fëmijë! – e lëshoi në një moment i vetëkurorëzuari hamendjen në lukuramën e bisedës allasoj.

Këtë opinion mund ta kishim të njëjtë edhe ne, por rakia nuk na i kish hapur ende portat e arkivit… Diç na frenoi edhe ideja se përse duhej anatemuar “burri i botës” (ndjesë, burri i nënës!), teksa donte të kishte më shumë kalamaj. Dhe u vërvitëm në mbrojtje të babait me të gjitha armët, pa pyetur më për “viktimat”.

– Kjo mund të jetë e vërtetë, por të mos harrojmë se babai tendencën për shumë fëmijë e pati nga halli. Me ne, tre fëmijët e parë, para se të lindje dhe ti, e pa se po mbushte shtëpinë me budallenj. Ishte i detyruar të shtonte përpjekjet deri sa të bënte një si vetja, sikur edhe ta kalonte numrin dhjetë! Veç e ndihmoi Zoti. Sa të pa, që foshnje, e ndau mendjen, nuk kish nevojë për të pestin!

 

Notë vlerësuese për babanë

Lexuesi të mos çuditet hiç! Tani, kur babai qysh prej tre dekadash ka ndërruar jetë, na ka dalë “frika” dhe kemi filluar ta “përgojojmë”… Evlatë më të mirë nuk ke ç′i do!

Ne, bërë gjyshër disa herë madje me moshë më të madhe se ajo që arriti ati ynë, i dhamë të drejtë vetes ta vlerësojmë atë, siç bënte ai me ne… Bëna baba, të të ngjajmë!

Ku dhemb dhëmbi, vete gjuha!

Teksa kujtojmë peripecitë që kaloi familja jonë, diskutojmë në se mund të kishte qenë më e ndryshme jeta e saj, më e mirë, më e qetë, më e sigurt… Dhe njëri nga ne, më i priruri për analiza, këmbëngul se “Alizoti ka bërë gabim shumë të madh që nuk u largua nga Gjirokastra”!

Këtë konstatim papërgjegjshmërie të prindit tonë, po ta kishim dëgjuar nga dikush tjetër, do t’i ishim hedhur në grykë, por ne fatkeqësisht po na sulmonte “armiku” i brendshëm. Dhe “s’ka ç’të duhet armiku i jashtëm, po pate sagllam të brendshmin”, ishte një thënie e vetë Alizotit, por nuk e kishte fjalën për pjellën e vet. (26)

– Mundësia për t’u larguar iu dha dy herë, – po na i numëronte në sy “armiku” ato që njëlloj i dinim edhe ne, por nuk i shpluhurosnim. – Në kohën e mbretërisë, beqar, kishte plotësuar letrat për të shkuar në Amerikë dhe kërkesa e tij ishte miratuar nga shteti amerikan, por nëna ia grisi letrat e vulosura të pranimit me dy llafe: “Ku do na lëç neve?!” Madje, pa i hyrë në sy fare premtimet e të birit se do t’i ngrinte të tërë t’i çonte në Amerikë… Iku kjo! Mbas 1944-ës nga drejtues të lartë të luftës kundër okupatorit pati disa oferta serioze për të punuar në institucione shtetërore të tregtisë në Tiranë, por përsëri ajo, e ëma autoritare, e kundërshtoi…

– Do kish shpëtuar nga vuajtjet, arrestimi, pesë muaj hetuesi barbare, pesë vite burg nga kalaja e Gjirokastrës deri në Burrel, sekuestrimin total, përpjekjen për t’i marrë shtëpinë e për ta çuar në një haur bagëtish në Dunavat, prerjen e të drejtës për studim të fëmijëve, provokimet, varfërinë ekonomike…

– Nuk e kuptoj, – vazhdonte – si nuk po e lexonte babai ynë kohën që po jetonte? Ai duhet ta kish ndjerë “erën e leckës së djegur”, (27) se ç´përfaqësonte realisht komunizmi shqiptar qysh nga bëmat e para të dyzetepesës!

Na vuri përpara! Nuk kishim nga t’ia mbanim! Ose do bëheshim kolaboracionistë me “armikun”, ose duhet të luftonim me ar…gumenta. Ati ynë, i akuzuari, që do të jepte arsyet përse nuk u largua nga Gjirokastra, nuk jeton prej dekadash. Ne, pala mbrojtëse, të porsalindur në ato vite të vështira për të cilat bëhej fjalë, nuk ndërtonim dot arsyetime bindëse, nëse ia vlente moslargimi pavarësisht pësimeve. Situata u bë dramatike dhe s’na mbetej veç të pranonim në heshtje, të turpëruar, fajësinë e prindit në mungesë. Eeh jo, kjo do na koritte!

– Pse, duke ndenjur, asgjë nuk fitoi ai? Në çdo tjetër vend pune, qoftë edhe në dikastere, sikur edhe ministër ta kishin bërë, a do të mund të linte në jetë ato gjurmë që la në Gjirokastër? Kurrsesi! Cili ministër mbahet mend pasi lë detyrën? Nuk ka bërë, pra, hiç gabim pse qëndroi në Gjirokastër!

Mbrojtja jonë ishte patetike, por jo shteruese, ndërsa i hapi horizont “armikut” të bëjë pyetjen vrastare: – A ia vlen të pranosh tortura, thjesht sepse do mbahesh mend?!

– Ç’ne?! – po belbëzonim. Për nga niveli i arsyetimit ishim bërë për t’u mëshiruar. … Ku je?! Na duhej mençuria e babait për ta mbrojtur atë dhe deshi Zoti të na ndihmojë me një shkëndijë mend:

– Po të kish ikur beqar nga Gjirokastra në Amerikë babai jonë, atëherë kush do na bënte ne?!” – iu hodh kundërpyetja akuzës, duke e hedhur çështjen nokdaun, për rigjykim në themel.

Ndonëse nuk ishte për të qeshur, akuzuesi ia dha gazit. U përmbys gjithçka, teksa u kthjellua se ne nuk do të ishim lindur, për pasojë nuk do të kishte as akuzues, as mbrojtës e as gjyq dhe dukej sikur po rrihnim ujë në havan!

Këmbënguljes se babai beqar ne do na kishte marrë “në kasafortë” me vete iu kundërvu pasoja se nënë do të kishim një tjetër, ndofta një amerikane…

Eh, jo! Nënën jo! Këtu ishim të gjithë në një mendje. Nënën absolutisht jo! Kurrsesi! Le të vuanim! Nuk do ta ndërronim me asnjë tjetër! Nuk mund t’i gjendej një e ngjashme! Sa mirë pra, që nuk iku Alizoti!

Nuk ishte aq e lehtë të lije Gjirokastrën!

——————–

26. Thënia origjinale e Alizotit është: S’ke ç’e do hasmin, po të kesh një mik si ti!
27. “erën e leckës së djegur”- shprehje, që e përdorte vetë Alizoti.

 

Ata “lart” e ata “poshtë” në piramidën e pushtetit

Mendimi tjetër, se Alizoti në jetë u godit nga poshtë, nga të “Vegjlit”, dhe u shpëtua nga lart, nga të “Mëdhenjtë”, është pothuaj i padiskutueshëm! E kundërta nuk mund të ndodhte! Po ta kishin goditur ata lart, nuk do ta kish ngritur dot kokën kurrë!

Po ç´ndryshim kishin ata lart me ata poshtë? A nuk ishin të një brumi? A mos ishin palë kundërshtare? Jooo! Kurrsesi! Ata poshtë rendnin të ndërsyer nga ata lart, gjahtarët, dhe me britma devotshmërie ua nxirrnin në shteg “gjahun”. Ata lart, të matur, nuk i vrisnin të gjithë sa u nxirrnin lakenjtë në pritë. Ata zgjidhnin. Pylli ishte i tyre. Nuk donin ta shuanin e ta shkretonin në një ditë të vetme nga gjallesat. Do dilnin prapë për gjah. Do lodheshin nëpër shkurre, do argëtoheshin së gjuajturi e do ngopeshin mbas gjuetisë. Gjithçka ishte pjesë e punës. Mënyrë jetese për ata lart.

Pra, preja nuk u shpëtonte rastësisht nga shënjestra, ata e linin vetë të ikte e trembur nëpër pyll, shoqëruar nga të lehurat e përndjekësve të stërvitur. Dhe lehësit e djersitur turfullonin me gjuhën përjashta, kulluar jargë, kur shikonin prenë e ndjekur këmba-këmbës prej tyre të dilte e gjallë nga prita pa ua dhënë në fund kënaqësinë e mundimit; t’i ngulnin dhëmbët e ta zvarritnin deri tek këmbët e gjaktarëve.

Gjurmët e gjakut që preja e plagosur linte në përpjekje për të shpëtuar ishin ndjellëse për mprehjen e nuhatjes. Në gjahun e radhës lehësit do të vuanin më pak për t´i rigjetur…

Deri atëherë “gjahu” i plagosur gëzonte i kërcënuar e i trembur mbijetesën!

Kështu, edhe Alizoti, si shumë të tjerë që i mbijetuan torturave e burgut, mbas daljes prej tij e ka ndjerë veten sa e sa herë të marrë në shenjë për ndonjë plagosje të re, për gjurmë të reja gjaku, a ndofta edhe për vetë atë… I ndjente shpejt hungërimat e lehësve që lëshoheshin për të nxjerrë prenë e famëkeqes “Luftë e Klasave”, njerëzit e damkosur nga vetë pushteti, si për t´i marrë shenjë saktë në çdo kohë.

Gjahu ndaj njerëzve, nuk pati asnjë kufizim kohor, sikundër kishte për kafshët: “Ndërprerje me ligj të gjahut në periudhat e shumëzimit të tyre”. Mbi njerëzit gjahu ishte i lejuar, gjithëvjetor e i përvitshëm… E çuditshme! Çfarë kontrasti, çfarë anormaliteti mes vetëpërmbajtjes njerëzore të pushtetit për gjuetinë mbi kafshët e egra të pyllit dhe shfrenimin çnjerëzor në gjuetinë mbi njerëzit.

 

TË TJERA* KUJTIME PËR ALIZOT EMIRIN

Kujtime lexuesish

Dritë diturie dhe hare shpërndau Alizot Emiri (28)

Librarit Alizot Emiri i kisha borxhe të mëdha. Edhe pse ai ka më shumë se tri dekada që ka ndërruar jetë, nuk mund kurrsesi ta shlyej nga kujtesa. Kur duhej, në moshën time të re, më ushqeu dashurinë për librat duke m’i përzgjedhur, sikur të isha një nga fëmijët e tij.

Sapo hyra në librarinë e Alizotit për herë të parë, … ai më pa drejt në sy e më tha: “Edhe ti nga Golëmi qënke?! (29) Kini zbritur në qitet, mos mendoni se do vijmë ne gjirokastritët t’u ruajmë bellot (delet)”?! Pastaj u bë serioz dhe m’u drejtua sikur të isha burrë i rritur: “Çfarë libri kërkon”? Zotja ma kishte blerë mendjen. Mora kurajë dhe si “mik” i thashë: “Bija e mallkuar”. Ai qeshi pa e hequr cigaren nga buzët dhe më tha: “Është ca si shpejt për atë libër dhe nuk mendoj se na vjen më. Po mbase mund ta gjesh në bibliotekën e qitetit. Ama po i gjete mik Vangjelit, drejtorit”. Aty për aty nuk i kuptova fjalët e Zotes, por më vonë mësova se ai libër ishte hequr nga qarkullimi.

– Por unë kam një tjetër edhe më të mirë, – rrëmoi në raftin e fundit dhe vuri mbi banak një libër të trashë. – Ja këtë amerikanin. E ka shkruar një i famshëm, Teodor Draizer. Sa mbaroi Lufta e Ditë Botërore, vdiq edhe i ziu Draizer, po ka lënë vepra shumë të bukura.

Ne fshatarët jemi mosbesues. Veçanërisht qytetarët nuk i besojmë lehtë. Kur vura re çmimin dhe madhësinë e librit, mendova: “Ma ngopi, do t’i ketë mbetur pa shitur dhe ma ngeci mua”. Megjithatë e mora. Nisa ta lexoj me përtesë. Po sa më shumë faqe kaloja, aq më shumë më vinte turp për ato që kisha menduar për Zoten. Përpara meje u shpalos një vend tjetër, Amerika, marrëdhënie të tjera, por të egra, një djalë ambicioz, Klajdi dhe një vajzë e thjeshtë punëtore fabrike, Roberta, por e pastër, njerëzore, mirësia vetë. Në fund të dy vdiqën. Histori e trishtë dashurie … . U ktheva në librari pas një jave. E falënderova Zoten me përzemërsi.

– E di që të ka pëlqier romani që të zgjodha. Ç’o marrëç tjetër? –  më pyeti duke më parë drejt e në sy.

– Po ta lë ty.

Ai shpejt e shpejt zgjodhi një libër shumë më të vogël nga i pari.

– Ki e ka titullin “Gjeri i vogël”, por është shkruar nga një shkrimtar i madh francez. Shkruar nga i madhi Alfons Dode. Ky libër është autobiografia e tij vetë.

E përpiva për dy ditë edhe Dodenë. Stili i ëmbël, thjeshtësia dhe madhështia e këtij autori më mahnitën. Veçanërisht përshkrimet e natyrës dhe fshati. Pastaj ai më rekomandoi shkrimtarë të tjerë: Mopasan, Stendal, Balzak, Hygo, Remark, Petro Marko, Flober, Cvajg, etj. Mirëpo nuk ma mbante xhepi dhe i rrallova vizitat në librari. Njëherë i kërkova librat e një autori rus dhe ai më tha në formë këshille, por edhe me një ton qortues: “Mbaro njëherë këta frënjtë që të jap unë, pastaj shohim e bëjmë për ata sovjetikët e tu”.

Për katër vjet me radhë me Spiro Deden nga Zagoria isha shok banke, shok klase dhe shok dhome në konvikt. Spiroja ishte i publikuar si letrar, mbasi në gazetën “Pionieri” kishte botuar një poemë qysh në shkollën 7-vjeçare, kur i vdiq e ëma gjatë lindjes së motrës. Librat na lidhën më shumë së bashku. Ato çfarë lexonim ia tregonim njëri-tjetrit. Edhe Spiroja tek Alizoti e kishte “kokën”.

– Më thuaj mor vëlla, si është e mundur që Zotja i di subjektet e librave që ka në dyqan. I del koha atij t’i lexojë të gjitha!? – e pyeta njëherë.

– Po, edhe mua më ka bërë përshtypje. Më ka folur për librin para se ta blej dhe, kur e kam lexuar, ka qenë ashtu si më ka thënë Zotja.

– Po si ka mundësi?!

Nuk kishim përgjigje. Ishte enigmë. Më në fund i dhamë karar se Zotja bënte lexim diagonal. Unë nuk e di se këtë fjalë “diagonal” e shpiku vetë Spiroja për të shpëtuar nga pyetjet e mia dyshuese, apo e kishte dëgjuar diku. Ama ne nuk dinim diçka tjetër. Zotja lexonte në gjuhë të huaj, italisht dhe frëngjisht.

Por një ditë kryeredaktori i gazetës na mbledh në zyrën e tij dhe na thotë se ka shitës që mbajnë mall të rezervuar për miqtë. Përmendi kasapin, shitësin e djathit dhe Zoten. Ky lajm më prekte edhe mua. Isha një nga ata që Zotja më ruante gazetën letrare “Drita” dhe gjithë librat e reja. Si ta vija në dijeni? U ktheva në dyqan dhe si me të qeshur, i thashë:

– Zote, je në listën e atyre që rezervojnë mallra.

Ai mund të më thoshte: “Qëromu nga dyqani, ti je një nga ata që i rezervoj”! Por jo. Ai u nxi në fytyrë, humbi qetësinë. Ishte e para herë që e shikoja në këtë gjendje.

– Mos më tremb mua me të tilla gjëpora! I sheh këto kalldrëmet e Gjirokastrës? Po të shkanë këmbët, nuk e merr më veten…

Të nesërmen, i merakosur se po humbja një mik të çmuar, i penduar, u ktheva në librari. Zotja më priti si zakonisht, sikur midis nesh nuk kishte ndodhur asgjë.

– Kishe të drejtë, – më tha, – atë problem në Komitet të Partisë e ka ngritur një instruktor që nuk ka haber nga librat.

U lehtësova.

– Po mirë, po si e zgjidhe?

– U thashë se vetë i madhi Lenin ka thënë se askush nuk duhet të dënohet se vjedh libra. Unë nuk i vjedh, u thashë, i rezervoj jo për miqtë e mi, por për miqtë e librit. Nuk mund t’ua jap librat e gazetat atyre që duan të mbështjellin djathë e domate me to.

“I paparë Zotja, i lumtë, ua ka mbledhur”, mendova duke e kundruar me admirim. Ama atë këshillën e këmbëve që të rrëshqasin në kalldrëmet e Gjirokastrës e vura vath në vesh, nuk e harrova kurrë…

“I paharruar. I madh Alizot Emiri. Dritë i pastë shpirti, ashtu si dritë diturie dhe hare shpërndau gjatë gjithë jetës së tij”!

Në shenjë mirënjohjeje për dashurinë që më ushqeu ndaj librit, edhe kaq sa shkrova tani, mendoj se është e pamjaftueshme.Jam krenar që jam miku i fëmijëve të tij.

—————–

Këto kujtime vijnë në vazhdim të atyre që janë publikuar në dy librat: “ALIZOT EMIRI – Njeriu, libràri e gàzet fisnike”, Libri I, 2011; “ALIZOT EMIRI = Njeriu, libràri e gàzet fisnike”, Libri II, 2016.

28. Pasazhe shkëputur nga shkrimi “Djemtë e Alizotit” i gazetarit Avdulla Kënaçi. Kanada, shkurt 2017.
29. Edhe ti nga Golëmi qënke?! – Alizoti e krahason me mjekun Selam Shkurti, shokun e ngushtë të të birit, Ibrahimit…

 

Klubi letrar “Alizot Emiri” (30)

 

– Si ndiheshe në Gjirokastër, kur ju thoshin poete?- i drejtohet gazetari poetes Vllasova Musta.

Pas botimit të parë tek “Zëri i Rinisë” unë fillova të botoja në gazetën “Drita” si dhe në revistën “Nëntori”, apo dhe në organe të tjera. Ajo që më jepte më shumë kënaqësi ishte botimi tek gazeta “Drita”, pasi ishte më elitare e mirëpritur dhe e kërkuar prej të gjithë krijuesve.

Kur shkoja në librari të dielave për të marrë gazetën (se të dielën dilte “Drita”), unë sapo futesha brenda prisja reagimin e librarit të pasionuar, që ishte personazh i rrallë i qytetit, Alizot Emirit, dhe kur ai më thoshte “T′i kanë nxjerrë, t′i kanë nxjerrë… I lexuan të gjithë dhe t′i kanë pëlqyer”, të them gëzohesha është fare pak. Kjo ishte për mua vetë mrekullia, pasi aty mblidheshin gjithë intelektualët e qytetit. Shfletonin, lexonin, diskutonin. Ishte si të thuash njëlloj “klubi letrar”, ku bëheshin diskutimet e para dhe merrje përshtypjet e drejtpërdrejta. Ishte koha kur libri kërkohej fort. Lexohej me ëndje dhe vlerësohej si pasuri e rrallë, kur e merrje në dorë dhe e çoje në bibliotekën tënde.

————–

30. Fragment i shkëputur nga intervista- I paharruar takimi me Kadarenë në gjimnazin “Asim Zeneli”. publikuar në gazetën “Telegraf”.

 

Librat ua jepte atyre që iu duheshin

– Më kujtove Zoten! – më tha pedagogu i gjimnazit Dasho Gega në vazhdim të bashkëbisedimit në telefon. (viti 2017)

– Ai librat ua jepte atyre që iu duheshin! Dëgjo ç′më bëri një herë! Ishim në maturë. Shkova në librari dhe i kërkova Zotes një fletore të trashë për komentet letrare, siç na i kërkonte pedagogu i letërsisë, Agim Shehu, si dhe diçka tjetër. M’i dha Zotja ato, por dukej mendjen e kishte gjetkë.

– Dasho, ka dalë një libër i bukur, “Çitadela” e Arçibald Kroninit. Duhet ta lexosh! – dhe e nxorri nga rafti. – Merre, se do mbetesh pa gjë! – më tha dhe ma afroi librin në cep të banakut nga krahu im. Unë mbeta. Librin e doja si unë, po ç′e do, s′kisha me se ta blija. Ne, nxënës gjimnazi të asaj kohe, viti 1962, nuk kishim lekë në xhep!

– Xha Alizot, ju faleminderit shumë, por unë nuk kam mundësi ta marr, nuk kam lekë!

– Merre, merre librin. Lekët nuk ke ku t′i gjesh ti, babai do t′i paguajë! Ti bëj tënden. Babai, në dashtë, le ta bëjë të vetën, të vijë ta paguajë! Bashkë nuk prishemi, ama ti me kujdes librin… – që nënkuptonte: ”Dasho, mos përthyej faqet, mos nënvizo, mos shkruaj në të”!

E mora librin në dorë i lumturuar, si gjithmonë kur merrnim libra letrare dhe u mata ta përshëndetja e të nisesha për në Cfakë.

– Babai do ta shohë vetë, se atë libër ju duhet ta keni në shtëpi! – foli edhe në emër të tim eti, mësues i dëgjuar në Gjirokastër. Njiheshin mirë bashkë dhe iu hahej muhabeti… Ama çudi e madhe! Të bën përshtypje: libràri i qytetit dinte se në cilat familje duhet të shkonte libri, ose, më saktë, çfarë lloj librash i takonin çdo konaku, çdo oxhaku!

Unë mora librin dhe me të mbërritur në shtëpi, rashë përmbys. Ishte e shtunë. Deri të hënën në mëngjes e mbarova së lexuari.

– Po, pse s′thua ti që ke ardhur dhogë sot në lëndët e tjera? – më tha ‘presor’ Agimi në orën e letërsisë, i habitur nga rasti, kur mori vesh se nxënësi kishte sakrifikuar të gjitha lëndët e tjera i përpirë nga një libër artistik.

 

Talentet e mrekullonin Alizotin

– Ka dhe diçka tjetër, xha Alizot, – foli gjithë gjallëri Kastriot Gjini, (31) sapo libràri përfundoi fjalët reklamuese rreth përmbajtjes dhe vlerave të librit të ri në bisedë me lexuesit.

– Po, ke shumë të drejtë! – shpërtheu i lumturuar libràri dhe miratoi shpjegimin e bërë nga nxënësi i fillores me zërin e ëmbël e të kumbueshëm fëminor që u përpi nga të pranishmit, mbetur pa gojë. Njëlloj dhe unë. Shtanga teksa kryeja punë të zakonshme pastrimi në brendësi të banakëve të librarisë.

Zotia, çudi, nuk u ndie i fyer nga ndërhyrja e një vogëlushi që guxoi t’i plotësonte mendimin, përkundrazi i shkëlqyen sytë, u entuziazmua. E shikonte gjithë admirim Kastriotin, nxënësin e çiltër e të qeshur që rrezatonte zgjuarsi të spikatur. U magjeps nga mungesa e drojës, nga kuraja e tij, e cila nuk i vinte prej pranisë së të ëmës që e shoqëronte, por nga njohuritë e përfituara.

Kastrioti, pavarësisht moshës së njomë, ishte bërë klient i veçantë i librarisë dhe shumë i dashur për libràrin. Ama Alizoti ndihej në pozitë të vështirë, sepse atij nuk i mjaftonin librat e moshës së vet. Prindërit ia patën besuar librarit përzgjedhjen e kujdesshme, teksa vitet e tij nuk përputheshin me zgjuarsinë e habitshme.

Ajo skenë, ajo ndërhyrje vetëtimthi, m’u stampua! Dhe sa dinjitoze! Ndonëse një vit poshtë meje në shkollë, jo vetëm kishte lexuar libra jashtë klase, pa rekomandim nga mësuesi, por ishte në gjendje të merrte pjesë në diskutim si i rritur. … Ku unë e ku ai! Nuk dija ku të fshihesha. Nuk më mjaftonin nënbanakët e mëdhenj të librarisë, që mund të mbanin, pa frikë, një togë me ushtarë.

Qenka e habitshme të përfshihesh nga ndjesia për t’u fshehur prej mosdijes. Më duhej errësirë, shumë errësirë, mundësisht të humbisja brenda saj dhe përfytyroja guvat nëpër shpellat sipër lagjes, mbi Palorto! Sa e turpshme ishte padituria që varej nga ti vetë… ! Më mbetën leckat e pastrimit të rafteve në duar e nuk gjeja derman. Notat pesa që kisha marrë në shkollë nuk mjaftonin!

Por Kastriot Gjini nuk ishte pikë referimi për askënd, teksa kishte tiparet fillestare të një fenomeni. Dhe po ta kisha ditur këtë, nuk do ta vuaja sfidën, gjersa më erdhi në ndihmë ai çikë shejtanllëk që mund të ketë për vetëmbrojtje një fëmijë. E ngushëllova disi veten. Kurubia mbi qafën time, mbas gjithë kësaj gumëzhitje bletëzash në kokë, prodhoi një çikë mjaltë për sedrën time të plagosur.

Jo, babai nuk do më lëndonte! Nuk do të më krahasonte me Kastriotin pas asaj që ndodhi, kur ai u mat me ta dhe i la pa mend të rriturit. Ama, po të më ngacmonte, dy duar për një kokë i kisha: “Kastrioti ju mundi juve, jo mua”!- bluaja përgjigjen si armë rezervë. Por nuk isha i sigurt në do mund ta përdorja…

Alizotit, që e mrekullonte çdo gjë e mençur, sidomos kur këtë e dallonte tek moshat e reja, pa lere më tek fëmijët, nuk iu shua ajo gjendje ngazëllimi as kur mbërritëm në shtëpi. Gjatë gjithë rrugës dukej sikur vazhdonte bisedën me çapkënin që kishte nisur të bëhej i famshëm … Bashkë nuk këmbyem asnjë fjalë. Nuk më pyeti për asgjë, që unë të përgjigjesha po ose jo. Ndofta i vinte edhe keq që më mbingarkonin me shumë punë, porse nuk rreshtte së këshilluari.

– Lexo, mor budalla! – më thoshte dhe unë, pa e kuptuar fare merakun e tij, gjithnjë mendoja se epitetin “budalla” ma përdorte si përkëdheli…

———————-

31. Meteori Kastriot Gjini, (1949-1979) – i cilësuar “burri me pantallona të shkurtra” në Gjirokastër, ku kaloi fëmininë… “Të jetosh gjatë një jetë të shkurtër!” – është përcaktimi më i drejtpërdrejtë për jetën e tij. Fenomen në muzikën shqiptare, talent i lindur.

 

Mësues i shqipes

– XhaAlizot, keni xina? – e pyesnin nxënësit e fillores.

– Jo, nuk kam xina, por kam maja pene!

– Njëlloj janë, moxhaAlizot, na ato duam dhe ne!

– Jo, nuk janë njëlloj. Po deshët xina, ngjituni lart në Këcullë dhe do gjeni nëpër shkurre nga ato gjëmbat që të shpojnë…

 

Alizoti u ka shërbyer i përkushtuar njerëzve të shkolluar, veçanërisht specialistëve (32)

Unë (Novruz Çulli, kryezooveteriner) me Zoten kemi qenë komshinj për shumë vite, mbasi jetova si beqar në katin e dytë të ambientit në krah të librarisë.

Për kulturën dhe natyrën e tij karizmatike si dhe për pasionin që kisha për librat, sidomos shkencorë, e frekuentoja shumë herë në ditë.

Ndër të tjera kujtoj: Zotja, e them me bindje, u ka shërbyer i përkushtuar njerëzve të shkolluar, veçanërisht specialistëve në kualifikimin e tyre me dijet e librave dhe periodikun që sillte nga jashtë. Dhe këtë punë nuk e bënte asnjë tjetër si ai në gjithë vendin!

Dihet që çdo dy javë vinin katalogët me librat e rinj dhe revistat që botoheshin kryesisht në Bashkimin Sovjetik, por edhe në perëndim. Alizoti i ekspozonte dukshëm në librari, madje mbi banak dhe ua ofronte specialistëve të të gjitha fushave. Ne i shikonim me vëmendje dhe shkruanim emrin në faqet e katalogut, në krah të librit për të cilin tregonim interes. Kur nuk konkludonim dot me përzgjedhjen deri në mbrëmje në librari, na i jepte me vete dhe ia kthenim të nesërmen të vazhdonin të tjerët. Kaq bënim ne!

Pas kësaj ai bënte një punë që nuk kishte të bënte fare me detyrën e një libràri. Si një administrator i përkushtuar që të mos i shpëtonte asgjë, hartonte listën me titujt dhe kodet e librave të porositura bashkë me emrat e porositësve dhe një kopje ia përcillte dorazi, me shumë përgjegjësi, Shtëpisë Botuese të Librit në Tiranë, prej nga ku vinin katalogët. Si të mos mjaftonte kjo, shkonte në Tiranë dhe bënte çmos të merrte të gjitha librat e porositura prej tij, që, pasi mbërrinin në Shqipëri, mund të bënin këmbë për të interesuar të çastit, apo miq e shokë nëpër Tiranë.

Sa shumë lumturohej e krenohej ai, kur na dorëzonte librat e porositur! Dhe vërtet, ato ishin dhurata shumë të çmuara, të pakrahasueshme për secilin nga ne, sepse na pasuruan me njohuritë shkencore më bashkëkohore, si dhe me eksperiencën botërore e ndiheshim më kompetentë në fushat që mbulonim. Madje kushdo që punoi në Gjirokastër atë periudhë u pasurua me literaturë e dije dhe kush iku, u largua edhe me “pajën” e librave dhe respektin e mirënjohjen e thellë për kontributin personal të Alizot Emirit.

Unë kam shumë libra dhe fjalorë të sjellë nga Zotja. Midis të tjerave më erdhi një libër voluminoz, “Studime të Laboratorëve Veterinarë” dhe një libër tjetër studimor, “Nematodologjia Veterinare”. Përmenda këto të dy libra, sepse m’i kërkuan dhe i mbajtën për gati një vit dy specialistë veterinarë që ishin në Institutin e Kërkimeve Veterinare.

Kryeqyteti, Tirana, kishte një librari të madhe, të veçantë, vetëm për librin e huaj. Por kolegët e mi, mjekë veterinerë, habiteshin që unë i kisha të miat aq shumë libra të kohës dhe kjo falë Alizotit.

Nuk mund të harroj një ngjarje tronditëse në rrethin tonë, në Gjirokastër.

Rastisi në atë kohë, nuk e mbaj mend saktë vitin, që në kooperativën e Jergucatit u helmuan 77 viça, të cilët ngordhën menjëherë pasi u ngatërrua ilaçi që do të përdorej nga veterineri. (Mbaheshin në të njëjtën depo dhe ilaçet e veterinarisë edhe ato të bujqësisë!) Pas një muaji ngordhën 3 pela nga sëmundja e “batulizmi”-t në Bularat dhe në të njëjtën kohë ngordhën 4 lopë në kullotë me tërfil.

Me që pati kaq raste të kësaj natyre, u dyshua për veprimtari të qëllimshme. U mendua se këto i bënte dora e grekut dhe u morën masa për të ndaluar, izoluar, punëtorët që i ruanin lopët. Gjithë udhëheqja e vendit u preokupua. Unë në të tre rastet isha ekspert.

Në këtë të fundit një kolegu im krijoi bindje dhe u shpreh se rezultati ishte pasojë e përdorimit të një helmi me efekt të fortë. Që të mos zgjatem, unë nuk pashë shenja helmi. Paqartësia më shtyu të shfletoj librat rusisht që më kishte sjellë Zotia, librin voluminoz “Toksikollogjia Veterinare”. Aty gjeta se shkaku i ngordhjes së lopëve nuk ishte nga helmimi, por nga “sëmundja e tërfilit” (Klereznajabolezn).

Kryetari i Degës së Punëve të Brendshme e rivlerësoi situatën dhe urdhëroi: “Me që është kështu, punëtorët që ruanin lopët të mos izolohen”.

Them se për shfajësimin e merituar të viktimave të dyshuar si shkaktarë të dëmit, duhet t’i dihet për nder Alizotit (librit që solli), se ne vetëm pak leksione kishim bërë për toksikologji e nuk e njihnim fare.

————————-

32. Sipas dorëshkrimit të mjekut veteriner Novruz Çulli, që na e dorëzoi më 15 dhjetor 2016.

 

Ama, kapadainjtë nuk i honepste!

Një ndodhi tjetër krejt e rastësishme me Alizotin:

Vjen një mesoburrë nga Tirana me shërbim në Gjirokastër dhe bën vizitë në librarinë e Zotes, ku rastësisht ndodhesha dhe unë. Dallonte – tip i ngrefosur. Tundi kokën rëndë në vend të përshëndetjes. Shikonte nga raftet me libra, si të kërkonte diçka që mund ta gjente pa ndihmën e librarit, të cilin nuk po e përfillte. Ishte dimër e së fundi i thotë Zotes: “Dua të blej një libër, po ti e kupton vetë, një roman të nxehtë”, – i tha, – se bën dhe ftohtë.

Zotja i hodhi një sy nga koka tek këmbët, mori një shkallë të vogël dhe në pjesën e sipërme të raftit mori një libër, roman përkthyer nga rusishtja me titullin “Bruski”.

– Merre këtë libër, – i tha, – e do kënaqesh, se është tamam siç e do!

Pasi iku me librin e blerë, Zotja u kthye e më thotë mua: “Do kënaqet, do t’i rritet temperatura, se ky roman fillon e mbaron me akull”! (Tipat e kapardisur babai juaj nuk i kishte shumë për zemër).

E përfundoj duke shprehur respekt për çka bëni për Babanë, një nga njerëzit me vlerë për Gjirokastrën.

 

Librarisë i duhet shitës, apo librar?

Kur u bë rikonstruksioni i librarisë, në prag të festivalit të vitit 1968, i shkoi sekretari për propagandën i Komitetit të Partisë, Sevo Tarifa, dhe e uroi. Sevoja e donte dhe e respektonte Alizotin! Ai e vlerësonte për mënyrën se si e bënte punën e librarit, si i magjepste lexuesit. Iu bë qejfi që dhe librari ndihej mjaft i kënaqur në një ambient me më shumë dritë, me më shumë hapësirë, me rafte të reja, i porsa lyer … .

– A je i kënaqur Alizot? – e pyeti sekretari.

– Shumë faleminderit, shoku Sevo! Ka lezet! Ky investim tregon vlerësimin për kulturën, për dijen, për librat, sidomos për lexuesit. Të gjithë ndihemi më të respektuar. Tani librarisë s’i mungon asgjë! – u përgjigj sinqerisht librari i entuziazmuar.

– More, Zote, – e zbriti bisedën gati-gati në nivel intimiteti sekretari dhe u duk sikur po qante hallin me libràrin, – në këtë paraqitje kaq simpatike që u soll libraria, ku u rinovua gjithçka, a nuk ju duket edhe juve se vetiu i ka lindur një mungesë, që nuk e pati para rikonstruksionit?! – u shpreh sy më sy shoku Sevo.

– Çfarë? – pyeti mendueshëm libràri, i përfshirë nga meraku, si i paskësh shpëtuar atij mungesa që kishte pikasur autoriteti i propagandës në rreth.

– Kësaj librarie, kaq të hijshme, kaq të çelur, të ndriçuar, do t’i përshtatej më tepër një shitëse, një vajzë e re, e bukur… – u shpreh lirshëm kuadri i lartë i partisë, por dukshëm pa keqdashje.

– Aah, jo shoku Sevo! E merr më qafë librin dhe librarinë! – e kundërshtoi prerë idenë për ta larguar atë vetë, libràrin, një burrë të moshuar dhe në moment i parashtroi çfarë do sillte zëvendësimi i libràrit me një shitëse, ca më tepër po të ishte edhe e bukur. – Njerëzit që do hyjnë në librari, nuk do shohin më të etur raftet e librave, por do ngulin sytë të uritur mbi bukurinë e shitëses. Do të shtohet sigurisht frekuentimi i librarisë, por do të ulet blerja e librave, sepse do të vijnë dhjetë herë për të marrë një libër…

Sekretari u befasua nga përgjigja origjinale, e mirëpriti atë e ja dha gazit. Argumenti i thënë në moment nga libràri i pasionuar ishte më se bindës. Do të ndodhte pikërisht ashtu. Sekretari u largua i qeshur dhe u kuptua se nuk e kishte me prapaskenë shpotinë, teksa nuk ishte çudi që ky version të ishte trajtuar nëpër zyra pushteti. (33)

—————-

33. Vite më vonë, madje pa i mbushur plotësisht të 60 vitet, në vitin 1973 libràrin enciklopedi e nxorën në pension, për ta zëvendësuar me një shitëse.

 

Hije politike

Zogu i librarisë! (34)

 

Hyri mjaft i shqetësuar, madje i nevrikosur, në librari. Kishte nxjerrë shaminë dhe përpiqej të pastronte diçka në supin e xhaketës, por me ç’kuptohej, ishte e pamundur. Një njollë me ngjyrë të pistë shkëlqente e lagësht. Librarit i erdhi keq. Binte shumë në sy mbi kostumin e ri ngjyrëçelët mjalti, por fat – nuk i kishte prekur jakën e bardhë borë të këmishës nxjerrë mbi atë të xhaketës. Kjo lloj veshjeje, jakë këmishe mbi jakë xhakete, ishte bërë si modë identifikimi dhe kuptohej se kishe përballë një autoritet, sekretar në Komitetin e Partisë.

– Ma lëshoi zogu glasën në sup, mu te dera e librarisë, – tha për të shuar habinë e librarit. – E po kjo kështu! Ç′i thua kësaj, ti Alizot?

– Zogjve nuk u vihet dot faj! – tha libràri për ta zbutur e për ta ngushëlluar se në këtë rast nuk i jepej mundësia pushtetarit të hakmerrej.

– Shi mo, si më bëri! Helaq! – po shfrynte me të drejtën e Zotit i dëmtuari prej qiellit.

– Ke shpëtuar paq, po thuaj shyqyr që nuk ju ka njohur! Është zogu i librarisë! Këtë punë bën nahera. Gjeta belanë dhe unë me të.

– Uuu, ta ka bënë dhe ti, molizot?! – dhe mbetur pa përgjigje, vazhdoi: – Ta besoj! Tani që më ndodhi, ta besoj. – ia qau hallin librarit që kushedi sa herë ishte menderosur prej zogut. Veç nuk kishte të krahasuar me këtë. Tek rrobat e librarit, edhe pse të pastra, glasa do humbiste në vjetërsinë tyre.

– Jo, asnjëherë, – tha si me me mburrje libràri. – Po jam i detyruar të pres ankesat për glasat e tij…

– More, Zote, se nuk e kuptova atë shprehjen: “Shyqyr që nuk ju ka njohur”!

– Oooo, nuk ta mbaj, do të ta them! Qerrata zog! Atyre që nuk lexojnë ua bën glasën në shesh të kokës!

Sekretarit i ra pika! Nuk ishte gjë glasa e zogut para “glasës” së librarit! Por e mblodhi shpejt kuadri i lartë i partisë në rreth. Duhej të shuante qesëndinë e librarit, që të mos tregohej me gisht në Gjirokastër. E dinte ç’përmasa merrnin romuzet e tij. Duhet të delte i qeshur nga libraria.

– Sipas kësaj që thua ti, xha Alizot, zogu mund të të ndoti edhe kur del, po s’more libër! – u fut shpejt në linjë sekretari, si për ta nxjerrë ndeshjen barazim, ndërsa glasa në sup, tek vendi i gradave, nuk po i bënte më aq përshtypje.

– Jo, këtë nuk ia kam mësuar dot akoma! – i tha si ta kishte ortak zogun me sajdisjet e tij. – Po ruaju kur të hysh për herë të dytë në librari! Ose bleje një libër sot, ose hajde me kominoshe herën tjetër! Po, ki mënden, sakën se harron kapelen!

Mori erë muhabeti! Me këtë ndodhi u kënaq Gjirokastra. Miq të librit dhe të librarit kapërcenin kasten nxitimthi sheshpushimin para derës së librarisë dhe hynin të qeshur. E qeshura vazhdonte njëherësh edhe jashtë tek kalimtarët në kalldrëmin përpara, shëtitoren e vendasve. Ia dinin kuptimin atij nxitimi – “Zogu i librarisë!” – dhe pavetëdijshëm ngrinin kokën lart ta shikonin ku ishte “qerratai”…

Nuk mbaronin intervistat në librari! Miqtë donin ta dëgjonin nga Alizoti. E tregonte si pa teklif dhe nuk harronte t’i këshillonte: “Po ju dal borxhit edhe juve! Nxitoni, kur vini tek dera e librarisë, se unë nuk kam nge të rri, të tremb zogjtë”!

———————-

34. Këtë ndodhi të dëgjuar prej poetit Arben Duka z. Sefer Pasha e përshkruan tek Gazeta “DITA” e dt. 10 janar 1922 – “… atë që i ndodhi librarit Ermir Alizotit në librarinë e tij në Qafën e Pazarit në Gjirokastër”. E falënderojmë autorin e shkrimit dhe i kërkojmë ndjesë për përshtatjen, t’i afrohemi sa më tepër ndodhisë reale, duke ia zbutur dashamirësisht rrëfimtarit të shkrimit “trimërinë” e librarit.

 

Zhvlerësim i parakohshëm

Ishte data 5 nëntor 2016. Kishim shkuar vëllazërisht në Gjirokastër për sistemimin e varreve të të parëve tanë…  Sa dolëm nga kafja e Shemes dhe morëm të përpjetën e kalldrëmit, u përballëm me pedagogun e nderuar. Unë nuk do ta kisha njohur, po të mos kishte folur Stefua: “Ja dhe Kristo Ndricua”! Po zbriste nga Qafa e Pazarit dhe m’u duk goxha shtatlartë. E kisha harruar efektin e imazhit të vendlindjes, ku njerëzit duken të gjatë në zbritje e të shkurtër në ngjitje.

Rastësia na takoi pikërisht para derës së ish-librarisë, ku tërhiqnin vëmendjen, të ngritura pjerrët, arkat me perime, zarzavate e fruta dhe blerës të përkulur mbi to në përzgjedhjen me mjaft përgjegjësi. Madje, “Me përgjegjësi partie”, siç përbetoheshin para ‘90-ës. Ndërrimi i destinacionit të librarisë në dyqan shitje fruta-zarzavate neve na binte fort në sy. Madje na i vriste keqas ata, paçka se ndërrimi ishte analogjik, ushqim për ushqim. Nga ushqim për kokën në ushqim për barkun!

Veshur me kostum e pardesy të errët, me borsalinën e zezë, me trupin lastar nuk mund të besoje se ‘presori’ i kishte kaluar me kohë të tetëdhjetat (86). Afër, ballë për ballë, i lexoheshin qartë tiparet e spikatura të portretit. Në shkëlqimin e syve dhe buzagazin e çiltër lexohej jo vetëm gjallëria e përgjithshme, që nuk pyeste për moshën, por sidomos mprehtësia.

Sa shumë iu bë qejfi që na takoi! Stefoja nuk nguroi të na prezantojë: “Janë djemtë e Alizot Emirit!” Për fat të keq, ne nuk na kishte dhënë mësim, por emri i tij si mësimdhënës, që të hipnotizonte me dijet që shpesh dilnin edhe nga korniza e teksteve shkollore, sidomos me ato mbi lashtësinë, ishte mjaft i njohur në të gjitha shkollat e qytetit. Kristo Ndrico ishte ndër emrat e mësuesve që nxënësit i nxirrnin në sheshin e “luftës” të bisedave se cila shkollë kishte mësuesit më të mirë në Gjirokastër. Me emrin e Kristos mund të mburreshin pa frikë! Lufta pasionante mes nxënësish bëhej krenarisht si një konkurim dijesh të veçanta, tej librave shkollore, dhe ndizej sidomos në aktivitetet e përbashkëta mes shkollash.

Ç’luftë e bukur dhe e vlertë, ku dilnin të fituar të gjithë!

Nuk po më rrihej. I kujtova se ka qenë shuteri i jashtëzakonshëm i ekipit të volejbollit “Luftëtari”. Ne, fëmijë, nxënës, mezi prisnim të dilte Ndricua në vijën e parë. Çfarë emocionesh që na pushtonin! Dridheshim të ngazëllyer dhe shpërthenim në bërtitje përgjatë shutimit të tij, që nuk kishte bllok volejbollistësh kundërshtarë ta ndalonte! Tundej edhe pazari nga oshëtimat!

Jo vetëm dyqanxhinjtë, por edhe kalimtarët e shijonin atë ç’po ndodhte në terrenet sportive te Bashteja e Teqesë. Për të qetësuar ndonjë të ardhur, të habitur nga buçimat e befta, vendasit edhe pa e njohur i pëshpërisnin: “Ndricua, Ndricua! Ndeshje volejbolli! Me siguri ka bënë ‘pikë’!” “Pikë po, po mos ka hapur donjë gropë”! – e zgjaste sqarimin kalimtari tjetër. “Ishalla mos ketë plagosur njeri, thuaj”! – mund t’i vinte vulën i treti.

Na dëgjoi i qeshur dhe, sa i kujtuam zanatin e gjuajtjeve, na e dha një shut fytyrës!

– Nuk më keni dhënë librin e shkruar për Alizot Emirin!

Kishte plotësisht të drejtë! Na la pa fjalë! U ndjemë të kapur “Mat!” Duke i kërkuar ndjesë, i premtuam… dhe, si e nxori inatin me ne, pavarësisht mërisë, na kujtoi një nga “ato” të Zotes.

– Patën nxjerrë në pension Vangjelin, mësuesin e historisë, – e filloi rrëfimin, që do ta vazhdonte rrjedhshëm, pa u ndalur, deri në fund. – Ishte mërzitur tej mase. Në atë moshë, 60 vjeç, gëzonte shëndet të plotë dhe ndihej e ishte mjaft aktiv. I dukej krejt e pabesueshme, por, për më tepër, i dukej edhe e turpshme. Ndihej befas padrejtësisht i zhvlerësuar. Nuk donte për qamet ta merrnin vesh njerëzit këtë, njëlloj si ta kishin dënuar, ndaj dhe nuk i tregonte askujt.

Përjetimi i veçantë prej tij ngjalli ilaritet tek shoqëria. Ne, më të rinjtë, diskutonim me tone gazmore, pa menduar fare se këtë lloj marazi, ndofta edhe më të hidhur, do ta gëlltisnim secili vite më vonë. Dhe ç’ndodhi? Në një nga ato ditë të para të fillim-pensionit për kolegun tonë të nderuar, kur sapo e kishim sjellë në bisedë brengën që po përjetonte, rastisi të kalonte para librarisë. E pamë nga vitrina se po ngjitej lart. I thotë doktor Vasili (35) Zotes ta ngacmonte.

Alizoti lëvizi menjëherë, u ul poshtë banakut dhe nxitimthi nxori një sahat tavoline të vjetër të prishur, që me siguri e kishte marrë nga shtëpia për ta ndrequr, dhe e vuri në raft, midis librave, në vend të dukshëm. Nuk kuptuam dot asgjë përse u krye ai veprim i çuditshëm në çast. Kohë për të pyetur nuk kishte.

E thirrën me zë të lartë që nga brenda librarisë, ktheu kokën dhe, kur pa se ishin shoqëri e kategorisë së tij, sidomos Doktorin, u kthye, u përshëndet dhe u afrua tek banaku dukshëm në respekt të Alizotit. Ishte i mërzitur dhe ndofta edhe pak i nervozuar, sidomos se mos i hapnim ne muhabetin e pensionit. Dallonte, nuk kishte qejf të na linte ne ta pyesnim, por sa pa orën e tavolinës në raftin e librave, e shfrytëzoi, iu duk se e gjeti rrugëdaljen për muhabet larg hallit të vet dhe e pyeti Zoten:

– Ç’e ke atë orë, mo Alizot? Ke vajtur e ke nxjerrë dhe në ballë!

– Ma nxori në pension të parakohshëm orëndreqësi, Zhulla. – gjithë mërzi iu përgjigj Alizoti. – Ia shpura për ta ndrequr, më tha hidhe poshtë, se s’të hin më në punë, i ka sosur ditët. Po unë s’o vete të marr mënden e Zhullës që merret gjithë jetën me zembereqe dhe ato më shumë i prish se sa i ndreq. Ajo fare pa vlerë nuk është. Gjynah, ka punuar kaq kohë! Ja, e vura ati për sehir. Tërë e vënë re, më pjesin… Ç’e do?! Një orëndreqës i mirë atë e vë në punë që ç’ke me të, po ç’të bësh kur mbetesh në dorë të Zhullës? – psherëtiu Alizoti.

Kjo ligjëratë e sajuar në moment, si të kishte qenë skenar i përgatitur, na la pa fjalë të gjithëve. More! Po ku i shkoi mendja xhanëm dhe si?! Në sekondë! Çfarë njeriu që ishte ai?! Alizoti i doli tamam aty ku i dhembte Vangjelit, por jo tamam ashtu, se Vangjeli nuk mund të shante e të ngarkonte me faj pushtetin, “Zhullën” e njerëzisë, të popullit. Në një farë mënyre Alizoti i tërhoqi vëmendjen se pakënaqësia e tij për nxjerrjen në pension në moshën aktive, siç i nxirrte të gjithë ai sistem, binte mbi pushtetin. Vangjeli ishte komunist dhe po tregonte padashur pakënaqësi për partinë e tij…

– Rri, kapardisu, si ora e prishur e Alizotit e mos u ndje! – me siguri i ka thënë vetes.

———————

35. Doktor Vasil Laboviti, kirurgu i famshëm i Gjirokastrës dhe gjithë jugut të Shqipërisë, i mbi 50000 operacioneve, ai që më 27 dhjetor 43 ndaloi masakrën gjermane për ekzekutimin e qindra pengjeve dhe djegien e Gjirokastrës.

 

Ngrejani shpejt nga toka librat, se mos na mbijnë!

– Po bëhej transferimi i depos së librit në kuadrin e lirimit të sheshit të ndërtimit për ngritjen e godinës së re të postë-telegrafës, P.T.T. Gjirokastër, – e filloi tregimin zonja TonineHido, zyshTonina jonë. – Në prani të Kryetarit të Komitetit Ekzekutiv, zotit Nedin Hoxha, po nxirreshin librat nga depoja dhe ngarkoheshin me punëtorë në makinën buzë rruge. Miltoja, drejtori i ndërmarrjes së librit (i shoqi i rrëfyeses) dhe Zotja qëndronin në këmbë në ndjekjen e procesit. Nga duart e punëtorëve që nxitonin, ndodhur nën vëzhgimin e titullarit të qytetit dhe rrethit, u rrëzuan disa pako librash të cilat u hapën mbi kalldrëm. Ishin veprat e shokut Enver!

Po të ishte shembur gjithë magazina nuk do të ishte krijuar ai shqetësim, mbetur ngrirë si të kapur nga korenti që të tre. Veprat e udhëheqësit ishin hallakatur nga pakot e mbështjella me letër, shqyer nga lagështia që kishin marrë në depo…  Punëtorët vendosën në makinë çfarë u kishte mbetur në duar dhe u kthyen të marrin çfarë u ra nga dora. Miltoja, i ndodhur edhe para kryepushtetarit, u bërtiti punëtorëve: “Çfarë bëni, hapni sytë, si mund të rrëzoni veprat nga duart…”!

Zonja Toninë e cilësoi reagimin e të shoqit si të nxitur edhe nga një lloj frike, thënë kjo me një lloj sinqeriteti, që e bënte edhe më të besueshme, teksa tregimi bëhej më jetësor, i përshkruar me ndjesitë më njerëzore. Por nuk ishte aspak vendi për trimëri! Kush e jetoi atë kohë, e di mirë se frika ishte më se e natyrshme. Ishte mjeti, masa kryesore vetëmbrojtëse, qe arma me të cilën ishin të pajisur të gjithë dhe, nëse nuk e shfrytëzoje në kohë, nuk kishe të drejtë të qaheshe për pasojat…

Pra, nuk mund të mos reagonte në moment drejtori! Ajo pamje do të kishte qenë një burim frymëzimi për cilindo fanatik politik që mund të rastiste aty. Do të mjaftonte ajo për të denoncuar qëndrimin e Alizot Emirit, që “bënte sehir se si veprat e ndritura të udhëheqësit po dergjeshin të plagosura, flakur në kalldrëm…”. “E patë si morën rrugët sot veprat e shokut Enver, mo? U drodh kalldrëmi, të thom! Ç′të shihje?! Kiameti! Të të binte të rëndë, qe pak! Dhe ku? Në Gjirokastër”!

– Alizoti, – vazhdoi tregimin zysh Tonina, – ndërhyri si për ta zbutur efektin tronditës të asaj pamjeje dhe natyrshëm tha: “Ato vepra i bëjnë mirë dhe vetë tokës. Veprat nuk ranë, ajo vetë i tërhoqi. Po t′i lësh, ato mbijnë”!

“E, mo Zote, që i ndreq muhabetet…”, – tha kryepushtetari dashamirësisht, si të kishte shpëtuar edhe vetë nga një siklet.

– Zotia nuk ruhej nga Nedini. E dinte, nuk i vinte e keqja prej tij. Ajo shprehje çliruese, “veprat i bëjnë mirë edhe tokës…”, të kishte rënë në veshë të tjerë, mund të keqinterpretohej se veprat e Enverit e kanë vendin në gropë. Mezi i pret dheu…! – shtoi gjithë merak, zysh Tonina, referuar realitetit, ku jo më kot qarkullonte shprehja: “Të ikën koka për një fjalë goje”! (36)

———————————

36. Në bisedë e sipër, shtator 2019, Zysh Tonine (Kjo “dhuratë” e çmuar prej Shkodrës, personalitet i shquar i arsimit, i gjuhës dhe i kulturës në Gjirokastër) kujtoi këtë ndodhi të sikletshme nga koha kur Alizoti ishte në librari dhe Milto Hido, i shoqi, ishte Drejtor i Ndërmarrjes së Librit.

 

Dhembshuria për gjitonin

Diskutoheshin veçoritë e krahinave. Rastisi të përmendej njëra, jo se ishte e vetmja, por e famshme për të dërguar letra, ankesa, sidomos denoncime në Komitetin Qendror.

– Enveri i hapi punë pa punë miletit! Ua di kokën mirë, se nuk i ha aspak meraku për atë që s′kanë vetë, se sa për t′ia hequr atë që ka tepër gjitoni! … I lë edhe të ankohen, të shkarkojnë, të bien rehat …, – i shpëtonte kjo thënie zëulët me ndonjë nga miqtë e tij dhe më kujtonte lutjen e nënës në shtëpi: “Zote, të keqen, qepe, kemi fëmijë”!

– S’kanë kohë të qajnë hallet e tyre, se s’i lënë hallet e botës! – zhveshur nga adresimet e përdorte shpesh si refren.

 

Marifeti – të shpëtoje lëkurën

Bëhej mbledhje në drejtorinë e librit në Gjirokastër, ku analizohej realizimi i planit, shitjet. Zotja, si gjithmonë, i dalluar, kurse mua në Sofratikë (37) nuk po më shiteshin broshurat politike të pleniumeve etj. E kisha shumë problem. Po çuditesha se si shiteshin në qytet dhe i qava hallin Zotes.

– Si shpjegohet, moAlizot, që në Gjirokastër shiten gjithë broshurat politike, ndërsa në Sofratikë asnjë? Ka plot njerëz nga Sofratika që punojnë në Gjirokastër dhe vijnë në fshat çdo ditë me biçikleta. Asnjë nuk më ka marrë broshura, ndërsa vijnë e marrin libra. Jam në hall. Alizot, nuk më pëlqeu fare vërejtja e drejtor Ramadanit që u linte shteg nënkuptimeve. Ti aty ishe, e dëgjove ç’tha: “Si shpjegohet që nuk po shitet në Sofratikë asnjë broshurë politike?” Domethënë, sikur unë po i mbaj fshehur, të mos i shohin fshatarët e mij. Kjo do më detyrojë t’i jap falas e t’i paguaj nga xhepi. Po familja ime nuk ka ndonjë borxh. Ndaj më ndihmo, të lutem, më jep një mendje!

– Kollaj fare!

– Aman, o Alizot, mos u tall, të kam vëlla!

– Jo, jo, më vjen keq! Shiko sa e thjeshtë është zgjidhja! Këtë punë ta mbaron fare mirë shoferi i makinës së ndërmarrjes të shpërndarjes së librit. Rrugës, kur ai shkon për në Sarandë, ktheje, jepi një kafe e fërnet dhe kërkoji të të sjellë, mbi planin, revista kineze “KITAJ”, aq copë sa broshura të furnizojnë. Ti e di si vriten njerëzit për ato revista!

– Po mo Alizot, si nuk e di, ja, unë i pari! Kemi zbukuruar shtëpitë me fotot me ngjyra me shkëlqim, me ato lule, me ato peizazhe, me zogj, me peshq…

– Të lumtë! Nuk do shesësh asnjë revistë pa broshurë! Në daçin! Do shohësh që kanë për të marrë broshura edhe më fukarenjtë!

– Në fshat ka plot njerëz me gjendje të mirë ekonomike. Ka shumë mekanikë, shoferë e zanatçinj që punojnë në qytet dhe ekonominë shtëpiake e kanë të mirë. Nuk do shkojë puna tek fukarenjtë. Më dhe një mendje të mirë. Mbledhjen tjetër do ta ngre kokën edhe unë.

– Kam frikë se do më zësh vendin e parë! – më tha Alizoti gjithë shpoti. – Bëra gabim që ta thashë!

– Ah, jo mo Alizot, nuk ta zë dot kush vendin e parë, se sa të bëj unë marifetin tënd, ti do kesh shpikur një tjetër. Po të shpjegova se nuk do t’iu bie më qafë fukarenjve. Unë e njoh mirë gjendjen e fshatit.

– Nuk më kuptove! – më ndërhyri Alizoti. – Nuk të thashë se do përfundosh t’u biesh më qafë fukarenjve, por vetë fukarenjtë do të të bien më qafë ti dhe do të detyrohesh t’ua plotësosh dëshirën.

– A thua? – e pyeta.

– Po, po! Me ato revista njerëzit mbulojnë hordhëqet e shtëpive të vjetra; diku një njollë myku në suvanë e mureve, diku një të çarë, gjetkë një faqe të nxirë. Lidhja jonë me Kinën e ngriti mjaft nivelin e jetesës edhe tek fukarenjtë!… Për muret, shyqyr, u zgjidh problemi, ndërsa për tavanet akoma nuk po na vjen ndonjë zgjidhje për të qënë, o Jorgo. Dhe këtë mos e prit nga unë! Jooo! Do ta gjejnë vetë hallexhinjtë e do ta marrësh vesh dhe ti. Mos harro të ma tregosh, nëse e zgjidhni ju para qytetit.

– E beson Alizot?

– Çdo gjë bën vaki! – më tha Alizoti, por mendueshëm, gjysmë i dëshpëruar e gjysmë i qeshur, vazhdoi: – Kot e pres zgjidhjen nga ti! Më fukarenj jemi ne të qytetit, se sa ju të fshatit! (Vitet ‘70).

——————–

37. Nëntor 2016 – Jorgo Masho, shoku im i gjimnazit, ma transmetoi të rrëfyer nga bashkëmoshatari i tij, Jorgo Kondas, librar në vitet ‘70 në Sofratikë.

 

Estetike apo politike?

Me rikonstruksionin e plotë të librarisë lidhet edhe një sëkëlldi e fortë që kaloi Alizoti. Si për dreq, specialisti i dizajnit dhe mobilimit kishte konceptuar edhe një stendë elegante me tre rafte xhami për të ekspozuar librat e rinj, sajuar kjo me katër ristela druri në formën e germës “M” me brinjët anësore pak të hapura.

– Ç’e ke këtë mo, Burhan ziu? – i tha libràri arkitektit, sa e pa ç’kishte gatuar me ristelat. E ngritur në këmbë, në plan paksa të pjerrët me dy pajanta mbrapa, M-ja bënte “Mu”!

– Çfarë simbolizon kjo “M”? – ia bëri më direkte pyetjen Zotja.

– Asgjë! Thjesht është një stendë dekorative ekspozimi.

– Hiqma shpejto, se s’e sho dot me si!

– Pse, mo Zote? Është elegante, transparente dhe tërheq vëmendjen e lexuesve tek librat e rinj. E realizon më së miri funksionin.

– Mirë, mo Burhan, ia sigurove funksionin dërrasave, po do na nxjerrësh nga funksioni ne, pa mirë … .

– Nuk e kuptoj Alizot, pse t’u krijua kjo ndjesi, mos e ke si punë fiksimi?

– Do më thuash të drejtën, Burhan, u bë me skicat e tua, apo ma ka futur ndonjë tjetër këtë mut “M”-je mua në librari?

– Ekzakt sipas skicës time dhe po më pëlqen, ka dalë bukur.

– Nejse gjism’ e së keqes, të paktën.

– Çfarë nuk të pëlqen Alizot? E ndryshojmë, nuk ka problem. Nuk na shkon gjë dëm, se listelat i përdorim përsëri.

– Ndroji shpejto! Më mirë të venë dëm dërrasat, se të vete dëm u.

– Uaaa!

– Po, po! – gjithë seriozitet Alizoti. – Ne mezi sa i shuam simbolet e fashizmit, M-në e Musolinit lyer me bojë nëpër mure, ti vete e ma ngrë në krye të librarisë së shtetit në Gjirokastër dhe më ke zgjedhur mua, Alizotin, për ta ruajtur e për t’i bërë temena. Me këtë minxirë, edhe po të mos duan ata, do kërkoj u vetë të më futin brenda. Aaaaa, e kam hallall! Nuk më ka faj njeri! Dhe këtë radhë nuk ka hiç nevojë për dëshmitarë…

– Të ma bëjë mua Burhani këtë? – po vrisja mënden. – Si nuk e kam njohur? Është Burhan, apo Burg-han, ky qerrata që më hiqet si esnaf?

– Edhe këtë ke menduar për mua, more Zote?

– Po mor, po, por tani që t’i thashë, unë i shova, ndërsa ti, si të duash! Mirë është t’i mbash ca kohë në kurriz, siç i mbajta unë e të zëç mënd. Arkitekti duhet t’i mendojë mirë të gjitha, para se t’i realizojë!

 

Çiltërsisht

Sfida e çiltërsisë

Kishte dalë i përkthyer në shqip libri “Për ju, vajza”! Si çdo libër i ri, libràri e kishte ekspozuar, përveçse tek raftet ballore brenda librarisë, edhe në vitrinën që shihej qartë që nga kalldrëmi i tatëpjetës kryesore të pazarit. Titulli ishte mjaft provokues për opinionin e viteve ‘60-të. Me sa duket, kishte këshilla vetëm për ato, për moshën e tyre. Ndofta këshilla emancipuese, shoqërore, morale e mjekësore…

Shumë mirë! Madje, sa mirë që shteti i asaj kohe, ndonëse mjaft konservator, teksa liberalizmin e luftonte për vdekje, iu drejtohej vajzave me një libër që mund të kishte vlera të mëdha për jetën e tyre.

Ambienti, megjithatë, nuk e honepste dot këtë lloj tolerimi “pa frerë”. Dukej sikur shteti po u hynte brenda kompetencave të pragut të shtëpisë. Mjedisi familjar i kishte dalë zot me kohë edukimit të fëmijëve dhe të rinjve, sidomos të vajzave, që dinin t’ia tregonin vendin cilitdo që afrohej në zonat kufitare, pa lejuar kurrë shkelje të kufirit! Ai kufi ishte i rrethuar me tela me gjemba, më keq se kufiri shtetëror! Shkelësit mund të linin kokën, nëse nuk kishin gjetur mirëkuptim me zonjushën, të zonjën, sikundër shteti e hapte kufirin për ata që i arratiste vetë me mision…!

Titulli “Për ju, vajza” bënte kureshtarë më shumë djemtë, pse jo edhe burrat. Sa do të donin ta lexonin atë libër “sekret”! Vetë vajzat, të cilave u drejtohej, kishin drojë, deri turp, të shkonin, ta blinin. Nuk po ia gjenin dot anën, duke shëtitur lart-poshtë para dyqanit, bërë dy-tre shoqe bashkë, teksa ajo librari ishte gjithmonë plot me njerëz.

Pati mjaft prindër që e morën librin për t’ua dhënë vajzave dhe, me shumë gjasa, e kanë lexuar më parë vetë për të zbuluar se sa mund të ishte i vlefshëm për fëmijët e tyre. Cilado që do të shkonte e vetme dhe do të guxonte të kërkonte atë libër padashur do të tërhiqte vëmendjen e të pranishmëve, ku nuk mungonin edhe fanatikë. Do ta ndiqnin me shikime gjersa t’u humbiste nga sytë. E nuk do mjaftoheshin me aq…

– Çila qe kjo, mo?… E kutja the, e kutja?… More, more!

– Pse, mo? Babai i saja më është dukur burrë i mirë! – do të tirrej nga tjetri.

– I mirë saaa, shihi bilën (bijën)!

– Ç’u bënë kështu këta të rinj e të reja, xhanëm?! Po, libër për të blerë është ai, mo? More Zote ziu, po ti i ke hedhur donjë si atia libri?! Apo ç’ne, s’o lexoç dhe gjëpora… Ç’thotë, mo, aman?

Kur, bram tek dera e librarisë një çope e lagjes Çetemel! S’mbahej mend sa kishte pa shkuar në librari, por hyri si kapedane! Sapo kishte marrë vesh për librin dhe drejt e ta banaku, sy më sy me libràrin!

– Zote, mirdita, si jeni? – dhe pa pritur përgjigje, ia plasi: – Erdha për të blerë atë librin që ka dalë për ne, vajzat, – dhe qeshi e u kthye nga të pranishmit, që rastisën të moshuar, pensionistë, si për t’iu treguar se ishte në të drejtën e vet dhe nuk kishin përse të habiteshin ata, veqot e pazarit.

Për libràrin nuk ishte krejt e panjohur, sidomos nga temperamenti i spikatur i saj që lexohej edhe rrugës, në ecje, por ky lloj komunikimi ballas e çarmatosi. Ai entuziazmohej sa herë qëllonte t’i shkonin në librari vajza apo gra që të rrëmbenin me vrullin, me ligjërimin açik e të qeshur, pa pikë droje, autoritare e gati komanduese që thuajse e shtangnin. Kjo stepje e tij e nxiti çapkënen të japë urdhra të prera.

– Dëgjo, Zote, mos më thuaj që kanë mbaruar, se unë e di që ai libër nuk po të fluturon si të tjerat, se vajzat kanë turp të vinë, ta marrin! Ti po, nuk të lë namuzi ta reklamosh! … Po edhe sikur, sikur të kenë mbaruar, nem atë të dënëbanakut, ose tënden, se ti nuk rri pa e lexuar; përndryshe unë nuk të luaj nga diqani!

– Po, me avash moj vajzë, që nuk të pret puna fare! Kadale moj e uruar se na zure frimën!

– Uuu, hiçigjë! I ke naze Zotee! Unë siklet pata sa të hija në librari, po për të dalëëë…, duarbosh mos e shko në mënde!

– Ç’dreq o punë?! – mërmëriste libràri pas banakut. – Hajde merru edhe me këtë çamarroke! Jo që kam libra, t’i jap sa të dojë, po dhe mos kisha, do hidhesha në Tiranë t’ia siguroja! Kjo na vuri përpara! – dhe nxitoi tek raftet, mori librin e ia vendosi para, ama i rezervuar të zgjatej në muhabet. Ndonjë përgojim për atë çope ia kishte kapur veshi, por tek sita e libràrit nuk kalonte poshtë çdo gjë që përflitej nën buzë. Në atë ambient, ku fanatikët bënin ligjin jo vetëm në politikë, por ca më tepër në moral, llafet dilnin jo për çfarë kishe bërë, por për çfarë mund të bëje sipas paragjykimit…

Ajo, e kënaqur, mori librin në dorë, kapardisur sikur kishte rrëmbyer armët. Nuk e fshehu hiç atë me ndonjë ndjesi turpi dhe as po ia mbathte, siç mund të pritej. Sytë i shndrisnin, por e bërë me krahë qëndronte diç e pezmatuar. I la përshtypje të madhe lehtësia për ta blerë atë libër dhe u ndje keq pse bëri presion mbi libràrin. Donte ta zbuste tensionin që vetë e krijoi dhe përzemërsisht, teksa po merrte kusurin nga libràri, para se të delte nga libraria, në prani të të shtangurve prej saj, ngrirë si grup skulpturor brenda librarisë, shtoi:

– Bashkë, Alizot, kemi dhe një çikë të bëjmë, më duket, jemi pak si kushurinj të largët, apo jo?!

– Bashkë, – ia ktheu libràri, që s’ia mbante të delte nga llogoria, – jo vetëm të largët, por gjisëmkushurinj mund të jemi… nga mesi e lart!

Shpërthyen të qeshurat! Nuk pushonte gazi. Qeshën “veqilët”, u kakaris çapkënia e mes asaj hareje, buzagaz e me librin në dorë, i takoi të gjithë dhe doli.

Shtangën për së dyti të moshuarit! Kësaj here nga ikja e saj. Po shikonin gjithë habi njëri-tjetrin. Ç’ishte kjo? A mund të quhej “e lëvizur”, thjesht sepse iu dha dorën?

Ajo shejtane i sfidoi që të gjithë! Dhe si?! Duke iu ofruar miqësi!

– Po ç’mirë që na i bëri! – pranoi fajësi libràri.

 

Rebelimi ndaj padrejtësisë

Emrin kësaj çapkëneje ia dëgjuam pas ca vitesh nga nëna jonë, kur punonte në repartin e rrobaqepësisë, tek kompleksi ku ndahet rruga për Varosh.

Nëna u kthye mjaft e tronditur nga puna, turni i dytë. Përgjegjësja e repartit i pati kthyer për riparim një pjesë të vogël të punës së saj. Nuk ishte ndonjë çudi, kishte rastisur edhe tjetër herë, ndonëse shumë rrallë, teksa korrigjime të vogla ishin të përditshme në sallën me mbi njëqind gra të rrobaqepësisë. Ajo që e kishte dërrmuar ishte mënyra se si u trajtua atë natë ai veprim rutinë. Ndryshe si zakonisht, përgjegjësja ndaloi punën në repart dhe “ia nxori bojën” publikisht, si të kishte ndodhur një hata. Nënës i ra tavani në kokë! Nuk kuptohej ç’hije i kishte rënë çehres së saj. Pakënaqësia dhe kundërshtimi i të pagojës i lexohej në sy. Në pamundësi të skuqej, gjaktharë, ishte nxirë!

Tavani nuk zuri vetëm nënën tonë, por shumicën e grave dhe vajzave në atë repart. Kishin shoqëri mjaft të mirë mes një atmosfere miqësore, familjare e përgjëruese mes tyre. Qanin hallet e njëra-tjetrës. Me disa prej tyre ishin si motra. Ndanin dhimbjet dhe gëzimet. Emrat e tyre, Qamua, Janulla, Safua, Oli etj. na kujtohen edhe sot. Kishin mbetur të traumatizuara. Ç’të ishte kjo lloj përfoljeje që anonte nga turpërimi, kur gjithë riparimi mund të shkonte, e shumta, një orë punë?!

Gjullurdia e pëshpërimave të habisë po ia kalonte edhe zhurmërimit të mëparshëm të makinave qepëse e, ndërsa pritej urdhri të rifillonte puna, një zë i revoltuar nga fundi i sallës çau përmes zhaurimën.

– Kujt i flet ashtu ti, moj shoqja përgjegjëse?! Feten gjete ti të bësh shëmbëll në repart? Përse i bie më qafë asaj, apo e di se nuk do të të kthehet?! – dhe e gjendur në “tribunë”, e kënaqur nga efekti hipnotizues i fjalës së saj mbi auditorin që ra në heshtje të thellë, përfshirë përgjegjësen, i lëshoi edhe një dallgë: – Të të vijë turp na vetja! E dimë mirë ne se ç’punë kalon me si mbidhur dhe kujt i kërkohet gjërpëra në kashtë! Nuk të kanë vënë në krie të na ndaç, ca të nënës e ca të njerkës! Rri, bëj detirën e mos e mero gruan e botës që ul kokën tetë orë e nxjerr sytë mbi punë, se është gjinah nga Perëndia! – nuk dëgjonte të ulej e revoltuara, që, me këtë rast, zbrazi dhe pakënaqësi të mahisura në kolektiv pa ua vënë hiç veshin shoqeve ngjitur që po i nduknin fustanin të ulej, ta mbyllte…

Përgjegjëses nuk i dolën llogaritë, nëse kishte bërë të tilla, apo ia kishin ngarkuar… Ndofta e kuptoi se ishte nxituar për dramatizimin që i bëri një problemi të papërfillshëm. Me eksperiencë zgjodhi të mos debatojë. Urdhëroi vazhdimin e punës. Në çast gjithçka shkoi në normalitet, sikur të mos kishte ndodhur asgjë në atë sallë, por jo tek viktima.

E gjora nëna jonë, e emocionuar, dridhej edhe kur mbërriti në shtëpi. Jo nga ç’i tha përgjegjësja për punën, por nga ato që foli ajo, e papërmbajtura, avokatmbrojtësja vullnetare.

– Ç’ja bëri mirë! – tha gjithë duf. – Kot i thonë “E marrë!” asaj çope! M’u hodh në mbrojtje! Përgjegjësja kishte kohë që e kishte bënë hak të merrte një surrup të mirë nga kolektivi, po kush t’ja bënte se?! Të tëra kanë frikë, se të hanë prapa krahëve nëpër ato mbledhjet e ture. E kanë kollaj fare. Të vënë në krie të listës, po të ketë shkurtime…! (38)

Ajo vajzë, e revoltuar nga padrejtësia, u rebelua për të mbrojtur nga penalizimi absurd një punonjëse. Dhe krejt natyrshëm! Ajo nuk duroi dot telendisjen e pamerituar e të panevojshme para syve të saj dhe gjithë kolektivit. (39)

Kujtdo që mund t’i jepej rasti të mbronte atë nënë, pa më të voglin teprim, do të bënte sevap, bamirësi, njëlloj si të kishte çuar dhuratë në vakëf! Ajo – më besoni – ishte shenjtore! Po, po! Ua them me përgjërim! Nuk dua të tregoj aspak se ishte më e mirë se nëna juaj. Absolutisht jo. Ama ishte aq e mirë sa po ju rrëfej, madje shumë më e mirë, mirësia vetë! Po çfarë ngjashmërie ajo jona, jo vetëm nga shpirti, por edhe nga fizionomia dhe jo pak, por si binjake me Nënë Terezën?! O Zot! E vetëflijuara e familjes! Po kësaj ç’ti them?!

I vetmi ndryshim me hyjnoren, sepse… u martua!

Eeeh…! U martua dhe nuk qullosi dot ndonjë gjë të madhe! Bëj hesap, vepra më e ndritur e saj mbetëm ne, pjella e vet, dhe, si të mos mjaftonte kjo arritje kaq e zakonshme gati e rëndomtë, guxonte edhe të mburrej me ne. E kjo ishte e tepërt. Por faji për këtë nuk i mbetet vetëm asaj… të paharruarës tonë!

————————

38. Pushimi nga puna ishte heqje e të drejtës për të jetuar. Shteti kishte gjetur mënyrën për të mbyllur gojët! Lopatën nuk ta mohonte! “Po të kërkosh, shteti nuk të lë pa punë!”- thuhej nga ata/o qytetarë/e që nuk e provuan ndonjëherë lopatën në ndërtim apo kazmën në fermë…
39. Shpirti i lirë, hera-herës rebelues e shpërthyes, i asaj vajze, me shumë pak, ose aspak të ngjashme, spikaste dhe shumëkush shtronte pyetjen: Nga ngjan kjo, xhanëm? Çfarë race janë, që nuk e llogarisin fare kokën, se ku bien?! Dhe m’u rikujtua kjo enigmë duke lexuar librin “Suli dhe suljotët”, ku gjeta mbiemrin e saj mes 29 mbiemrave (fiseve) të 425 familjeve që banonin Sulin në fund të shekullit të XVIII, para 1800-ës, pra rreth 150 vjet para se Alizot Emiri t’i shiste asaj librin “Për ju, vajza”!

Libri “SULI dhe SULJOTËT”, studim i Vaso Dh. Psimuli (Doktor i Shkencave Historike në Universitetin Jonian, Greqi…), botimi TOENA 2016. Në fq. 157,  Kapitulli i Dytë, Paragrafi 5 – Tipi i fiseve-  jepen të dhëna:  “Në fshatin e Sulit banonin 425 familje nga 29 farat….”, ku bien në sy mbiemra të njohura fisesh që jetojnë në Jugun e Shqipërisë, Gjirokastër-Vlorë-Përmet, (Boçarajt, Dangëllijtë, Buzajt, Zarbajt, Karabinajt , Torajt, Shahinajt, Papajanajt….). Në Gjirokastër kanë qënë të njohura, me prejardhje nga Suli, edhe familje të tjera të mëdha, të dëgjuara e me histori, si Topullarajt…, përveç trimit Jorgo Sulioti, “Hero i Popullit!” në diktaturë.

 

Një çorape mangut! (40)

Nuk po e mbante vendi në shtëpi! Gëzimi i blerjes së çorapeve setapurë në dyqanin “Kinkaleri-Kartoleri-Librari – Alizot Emiri” iu kthye në shqetësim. Hyr-dil e uf-buf!

Cilësia ishte e jashtëzakonshme, nuk diskutohej: prodhim italian, mjaft të holla, gjysëm transparente, me ton paksa të errët, më të fismet e kohës. Madje, të drejtën për të veshur çorape kaq cilësore dhe elegante e kishte një numër shumë i kufizuar dhe kjo, jo thjesht nga çmimi i lartë, por sidomos nga sqima, të ishin femra të mbajtura, që dallonin për kombinaconin e përgjithshëm, veshje e hijshme, çorape fine, këpucë elegante me taka…

Takat, kuptohet, si për Gjirokastër, jo shumë të larta, por të gjera, të mos ngecnin në kalldrëme, se ndryshe dilje me këpucë në këmbë e ktheheshe me këpucë në duar! Kusht ishte edhe mosha për atë lloj kapardisjeje! Pra femra duhej të arrinte një status për t’i përdorur ato çorape. E kjo jona i plotësonte që të gjitha. Por pasi hapi paketën e kuptoi se nuk mund t’i vishte të rejat, të porsablerat. U befasua!

– Skandal! – psherëtiu mjaft e mërzitur, e prishur në fytyrë, ndonëse bukuria e saj verbuese vetëm sa u tjetërsua. Të nesërmen shkoi në dyqanin privat me kutinë e çorapeve në dorë, zemërimin hedhur pas krahësh dhe hyri e çelur, mirëpo me shumë drojë.

– Mirmëngjesi, Alizot! – e përshëndeti ajo. Ama jo si përherë: Zote.

– Mirmëngjesi e mir’se erdhe! – iu përgjigj buzagaz ai dhe doli nga banaku si për t’ia parë veshur. Ta përgëzonte për çorapet e reja që pat marrë një ditë më parë e t’i uronte ndonjë fejesë të afërt! Ia nguli sytë nga këpuca gjer ku lejonte fustani, mbuluar gjurin si pjesë të intimitetit trupor e turp-or!

– Mendova se do t’i kishe veshur! – i tha për të justifikuar vështrimin nën kuotë.

– Prandaj kam ardhur! – i tha gjithë shqetësim ajo, që nuk dinte si t’ia niste bisedën, merakosur në se do të mirëkuptohej.

– Alizot, të lutem, të më besosh!

– Urdhëro moj e uruar, folë. Unë s’besoj veten sa të besoj ti! Lere që ç’është ai që nuk të beson?! – e çliroi plotësisht blerësen e bukur e të sjellshme, duke ia lënë vendin gazmimit të zakonshëm që ishte atmosfera e mirënjohur e këtij dyqani.

– Zote ziu, për kok’n e mamasë, vetëm një çorape kishte pakua brenda! – e nxori më në fund hallin që e kishte sjellë përsëdyti në dyqan.

– Siii? Një çorapeee?

– Po, po! – dhe kur pa se shitësit nuk po ia bënte syri “tërr”, nuk mungoi ta qesëndisë.

– Një dhe shyqyr edhe atë, thuaj! Mirë që nuk ishte kutia bosh!

Shitësi, kinse serioz, u fut brenda banakut dhe i nxori në moment një kuti çorapesh.

– Urdhëro çorapen tjetër! – i hapi kapakun dhe shijoi kthjellimin e fytyrës së saj.

– Uaaa! Si ka mundësi?!

– Po, ç’të bëja unë, që të më vije përsëri në dyqan, moj e uruar? Kushedi kur do na vinte radha prapë të të shikonim?! Sos për vete, po i bëra nder gjithë pazarit. Nuk i sheh ti si të shohin të gjorët. Nuk të vjen keq si iu këputet koka, kur ti shkon rrugës?!

E qeshura plasi në kor bashkë me klientët e pranishëm, që rastisën dëshmitarë të nisjes së ditës me humor. Dallonte zëri i “sopranos” me të dyja çorapet në dorë.

Një vit më vonë nga koha kur na u bë e ditur historia e çorapeve, në takimin mes ish maturantësh të vitit 1962, më20 maj 2017, unë, i ftuar, i gjendur në krah të pedagoges së nderuar të fizkulturës, aq shumë të dashur për breza të tërë nxënësish të gjimnazit dhe mjaft autoritare, (41) shfrytëzova rastin ta ngacmoja menjëherë pasi ua rrëfeva këtë ndodhi, që i gazmoi së tepërmi. E pyeta buzagaz, si në mirëbesim e nën zë:

– Zyshe, mos keni qenë gjë ju ajo vajza e bukur e çorapeve?! Se, me sa kujtoj unë, nuk ka pasur vajzë më të bukur Gjirokastra në ato vite!

– Jo, jo! – më tha e qeshur çiltërsisht dhe shtoi gjithë seriozitet opinionin e përgjithshëm qytetar. – Zotja ishte burrë me karakter! Qenë të tjerë lamashë që shfrytëzonin postet dhe kanë shkatërruar familje!

———————-

40. Këtë ndodhi na e tregoi Resul Erindi, teksa pinim kafe si shokë klase të gjimnazit së bashku me Fane Bitën, më 28 Korrik 2016 (Dita kur nga Bashkia Gjirokastër u përurua basorelievi i libràrit Alizot Emiri, “Qytetar Nderi i Gjirokastrës”, vendosur në ballin e ish librarisë emërshumë…).
41. Pedagogia Nevro Angoni! Një divë e emancipimit në Gjirokastër! Ajo dhe shoqet e saj thyen tabutë e rrënjosura të fanatizmit në qytetin e gurtë, çuditërisht aq të ngurtë. Ishte heroizëm në Gjirokastrën e viteve ‘60 të dilte vajza me uniformë sportive në publik…

 

Stinë çorapesh! (42)

– Alizot, shiko sa të mbaruara që janë çorapet! Sa i vesha, m’u grisën! Mall shumë i dobët, ndofta të skaduara! T’i kanë ngecur, Zote ziu, t’i kanë ngecur! – ia solli gjithë tërsëllëm lajmin e hidhur klientja e hidhëruar, që e kishte eksperiencë të parë çorapen neilon.

– Pa hiqi, t’i shohim! – i tha dyqanxhiu i merakosur së tepërmi. Për dreq ishte blerësja e parë e furnizimit të ri. – Futu shpejt pas banakut! – i tha, të ndihej e mbrojtur nga shikime të “pacipa” klientësh.

Pa shumë ceremoni e pretendime, ajo, e entuziazmuar nga përgjegjshmëria e shitësit që nuk e bëri dalje me shprehjet e njohura, “Ç’më duhet mua”?!” apo “Unë nuk jam prodhues çorapesh”!, i hoqi ato nxitimthi, pa shumë gajle dhe pa bërë alarm pse iu desh të zbulonte vetëtimthi, “fësht”, edhe bardhësi që i shpëtonin mbrojtjes prej fustanit…

Më namuzqari në këtë mizanskenë tip pantomime u tregua dyqanxhiu, regjisori, ai që urdhëroi heqjen e çorapeve. Të tjerët nuk mund të linin t’u shpëtonte rasti të shikonin ç’bëhej mbi gjunjët e asaj lozonjareje. Ndërsa shitësi ishte përqendruar tek mënyra, shkalla e kujdesit në heqjen e çorapeve delikate dhe tek gishtat e këmbëve të saj, si faktor i mundshëm armiqësor, antiçorape.

Në përfundim të procesit, shitësi fytyrëçelur i bëri publike një këshillë praktike mjaft miqësore lozonjares moskokëçarëse.

– Herë tjetër, ta kesh nasihat (këshillë) nga unë: preji thonjtë para se të veshësh çorapet! Sa për këto që bleve, t’i gëzosh, nuk të shkojnë dëm, ta thom u! Këtë radhë mund t’i presësh ato të shkreta pa i hequr çorapet!

—————–

42. E kujtoi mbesa e Alizotit, Elda.

 

Loja me Xhinën, jugosllaven! (43)

Çfarë Gjirokastre! Çfarë qyteti! Çfarë personazhesh?! O Zot! Më se të çuditshëm! Të papërshkrueshëm! Dhe çudi e madhe… nuk i kanë munguar asnjëherë. Ose ai qytet i krijon natyrshëm, i ngre në piedestalin e opinionit dhe di vetë si t’i trajtojë…

Si të mos i mjaftonin individualitetet e bujshme që kishte, aty nga viti 1962 i bie nga qielli edhe Xhina – “Jugosllavja”! Një vajzë njëzetvjeçare me bukuri të rrallë, që dallonte si të ishte e një tjetër lloj race, me trup mbi mesatar, e lidhur dhe e shëndetshme aq sa të theksonte maksimalisht bukurinë e linjave dhe hireve femërore, me fytyrë princeshe përrallash e ato sy të zinj të shndritshëm, flokët të zeza pis, prerë shkurt – pikturë e gjallë marramendëse!

E bukur te Zoti me atë fundin e shkurtër, akoma më e bukur me pantallonat ngjitur pas trupit. Xhina u bë kryefjalë në qytet: “Ja Xhina”! “Po ngjitet Xhina”! “Po zbret Xhina”! “Po qesh Xhina”!… Or po, si ajo punë, po ju them!

Nuk guxonte njeri të lëshonte pasthirrmën “Uaaa”, se do pyeste tjetri vrik: “Xhiiiina?! Ku”?! Vetëm për atë mund të konsumoheshin pasthirrmat! Qytetit, mbetur me gojë hapur, iu shtua edhe enigma e ardhjes së saj në Gjirokastër, më saktë, prurja e saj aty.

E kishin sjellë “tek pullë” dhe e përgjonin “pullë poste”!

Thuhej se ishte malazeze, madje e dyshuar si agjente që shteti e zhvendosi qëllimisht në jug të Shqipërisë për t’i prerë mundësinë e kontakteve me rrjetin, ose për t’ia pikasur sa më lehtë ato… ! Domethënë agjente e lirë, e paarrestuar, e paburgosur, e sjellë të bënte xhiro tek Sheshi i Çerçizit në Gjirokastër… Çudi e madhe! Po, sa shumë i shkonin çuditë atij qyteti?!

Kjo e bënte edhe më të pakuptueshme, më të fshehtë e sigurisht më të rrezikshme qenien e saj. Por të rinjve të kohës, sidomos atyre që mosha ua justifikonte rendjen pas saj, nuk iu prishnin punë epitetet për të, teksa ishin gati të sakrifikonin, pa kuptuar se mund të binin edhe në rrjetin e saj agjenturor, mjafton të ngecnin në “rrjetën” e Xhinës.

Se mos vetëm të rinjtë! Edhe të rejat kishin arsye të shqetësoheshin nga ky ndryshim i papritur i renditjes në tabelën e klasifikimit të bukurisë femërore në qytet. Sidomos pretendentet e vendit të parë. Por edhe grave u duhej qarë halli, kur burrat për krahu në xhiro, nuk duronin dot pa kthyer kokën pas, kur këmbeheshin me Xhinën. Pati shumë raste të ndrydhjes së qafës, madje dhe qafore allçije për rehabilitim…

Qyteti ishte turbulluar keqas! Xhinë kishte emrin, xhinde qe! Për atë lloj bukurie esnafët grindeshin ta quanin sensuale, apo troç bukuri seksi.

Ajo nuk e jepte veten. Por ishte e hedhur si peshku në zall: pa familje, pa prindër, pa vëllezër e motra, pa asnjë të afërm, pa shok e mik, apo shoqe dhe dukej si mall pa zot, teksa lakmia mbi atë u lëshua njëherazi si ortek nga tërmeti që padashur shkaktoi ajo bukuri.

Fotoja e jugosllaves – Ooh çfarë fotoje! – bërë tek foto-studioja e vetme e qytetit ishte shumëfishuar e shpërndarë me terezi të madhe dhe me besa-besë! Krejt si trakt ish fshehur nëpër portofole midis dokumenteve personale, njësh me teserat e rinisë, të bashkimeve profesionale, madje dhe të partisë, njësh me lekët e çdo të përvuajturi për Xhinën. Krenoheshin e mburreshin ata që kishin mundur të siguronin një kopje. Ua tregonin krenarisht në fshehtësi miqve: “Ma ka dhënë kujtim me dorën e saj, kur… ”! dhe le të zilepseshin, të pëlcisnin ata që nuk kishin krijuar dot lidhje me të.

Pas javëve të para të mbërritjes së saj iu shtua edhe një epitet tjetër, që me shumë gjasa mund të ishte një e pavërtetë, por e mirëpritur u gëlltit me një frymë nga opinioni i haraksur (shastisur): “Xhina është vajzë gjenerali”! “Po, duket kjo”! – kishte qenë reagimi në çast.

Kjo mund t’i jetë shtuar thjesht nga pamja, nga bukuria dhe gjithçka joshëse që u servirte syve lakmitarë. Madje-madje, nisur nga ajo hijeshi marramendëse, edhe gjenerali ishte pak e gjykohej i pamjaftueshëm të sajonte atë mrekulli!… Por Zoti, Zoti!

O Zot i Madh, ku e gjete kohën ta qëndisje në atë farë feje?!

Veç po të kishte qenë me lejen e zakonshme, pesëmbëdhjetëditëshin! Ta thom u!

“Ti prisje kokën”! ishte pak! Ta ulje pak shikimin, do thoshe pa u menduar, se ishte “T’i prisje këmbët gjer në rrëzë”!… Aaah, ç’rrëzë! Madje po të vazhdoje me të gjithë hiret e saj të dukshme, ishte të mos i lije gjë pa prerë!

Ku e kishte gjetur vallë populli ynë këtë shprehje, këtë trefjalësh tronditës për bukurinë: “T’i prisje kokën”?! Pa u marrë hiç me përfytyrimin makabër, por thjesht sikur të bëhet fjalë për një kokë skulpture, që mund ta rivendosje në vend të pacenuar, madje më bukur se ç’ishte më parë?!… Ç’qerrata popull!

Lëvizte lirshëm në qytet e pazari mbante frymën. Aq sa u fol se u shtuan raste epilepsie… Hynte edhe në librari e libràri, diku tek të pesëdhjetat, përballë këtij rreziku ndihej disi i mbrojtur nga banaku mjaft i gjerë. Mund të ishte i vetmi që kishte frikë nga kjo bukuri, sidomos po të rastiste të mbeteshin në librari vetëm ata të dy.

Jo se do mund të shpikej ndonjë historizë erotike. Ç’ne?! Por krejt atmosfera e asaj kohe ishte e mbushur me ato historitë e qena e të paqena të agjenturave, të hedhura si karrem nga vetë shteti. Fatmirësisht, as kjo nuk mund të ndodhte! Kudo ku hynte ajo, turreshin pas saj, përveç “pullëpostave” dhe të tjerë të ndodhur pranë, të etur ta kundronin e ta shijonin atë pamje nga sa më afër, ama s’harronin t’i hidhnin një tabletë qetësuese gurmazit për të parandaluar ndonjë damlla!

Ndonëse shkonte rrallë, vizitat e saj mbaheshin mend gjatë. Blinte libra. Ishte shqiptare me shqipen e pastër të zonës së Ulqinit. Libraria ishte ambienti më i përshtatshëm, ku mund të qëndroje lirshëm, të kërkoje e të zgjidhje librin që të pëlqente. Pse jo, dhe të diskutoje për përmbajtjen e tyre. Njëherësh ishte vend për të shkëmbyer “kode”, po ta kishte vërtet atë mision “agjentja”…

Qëndrimi në librari i jepte mundësinë asaj të pikaste nga xhamllëku i vitrinave fytyrat që e ndiqnin dhe kjo mund të ishte arsyeja pse i shpeshtoi vizitat, por jo vetëm. Nisi të shijonte edhe romuzet e njerëzve që frekuentonin librarinë, doemos të libràrit, që u vinte vulën, pas së cilave do shpërthenin të qeshura.

Po e kapte sëmundja e vendasve që nuk largoheshin pa dëgjuar shpotinë e radhës. Vazhdonte të rrinte edhe pasi e blente librin, madje përvetësoi edhe “parullën”, shprehjen më të njohur të përdorur nga miqtë e librit në Gjirokastër: “A ka ardhur gjë për mua, Alizot”?! që nuk përdorej në asnjë librari tjetër në Shqipëri. Lexuesit e thekur ia kishin dorëzuar në mirëbesim të plotë libràrit shijet e tyre, fushat e interesit, preferencat. Dhe ai u bënte shenjë të ktheheshin në librari të merrnin atë që iu takonte, librin e tyre.

– A ka ardhur gjë për mua, Alizot?! – zëëmbël, ngjitur tek banaku, e pyeti Xhinalibràrin, i cili i tjetërsuar në fytyrë i foli prerë:

– Të bëj njëmijë rixha, mos ma bën prapë këtë pjetje! Do të të them vetë sapo të më vijë libër për shijen tënde! – dhe përjetoi mornica teksa shprehja ngazëllyese për të, “A ka ardhur gjë për mua?!”, e thënë nga një person i dyshimtë për shtetin, tingëllonte si këmbim parullash të fshehta agjenturore … Buzëqeshja e saj tregoi mirëkuptim. Kishte njohur tashmë rrethanat ku po jetonte jetën e saj të pakuptueshme.

Situatë e ngjashme, që e sikletosi përsëri libràrin, ishte kur ajo u shpreh me respekt të veçantë për atë në prani të një grupi të vogël lexuesish librash artistikë, moshatarë me Xhinën, adhurues e ndjekës të bukurisë së saj.

– Këto lojëra mund të bëhen me Alizotin, po kurrsesi me të panjohur si ju! – ishte reagimi ndaj breshërisë së aludimeve që i bënin brenda librarisë.

– Bashkë, moj Xhinë,  mund të luajmë vetëm atë lojën… – rrëmbeu fjalën Alizoti, si të ish pickuar keqas, por u ndërpre nga poterja e të rinjve: – Cilën lojë Alizot? Joooo, aman, ju lutemi, na i sqaroni! Pse na përjashtoni ne?! – të cilat e stepën Xhinën të penduar për shprehjen mirëbesuese të padjallëzuar ndaj libràrit.

– Po mo, u tregoj u, që mos zilepseni kot! – e qetësoi gurgulenë libràri. – Bile, mund ta luajmë që tani, në si tuaj. Ja! Të vizatojmë një vijë ndarëse këtu, mes për mes librarisë dhe të bëjmë lojën kush ta shtyjë më shumë njëri-tjetrin, unë apo kjo!

Xhina u shkri gazit. E shijoi humorin, por edhe domethënien. Nuk mund t’i shkonte mendja për një lojë të kundërt me ç’ka i kërkonin të gjithë – kush e kush ta afronte më shumë. Kurse Alizoti – si ta shtynte sa më larg atë dreq belaje marramendëse.

– Ama, – kërkoi këmbëngulshëm vëmendjen e të pranishmëve Alizoti, – të shtyhemi pa hile. Të më shtysh doemos edhe ti! – vazhdoi libràri, duke vënë në dyshim nëse do ta shtynte ajo. – Dhe bile, të ketë arbitër, jo kuturu!

– Unë, unë, unë…! – bërtitën trimat, që, të përjashtuar, u mjaftuan me arbitrimin e lojës allaAlizot.

—————

43. Këtë ndodhi na e tregoi Fane Bita, më 28 Korrik 2016.

 

Hazërxhevap

– Hazërxhevap! Më dërgoi nxënësja ime, motra juaj, një kartolinë urimi, – na tregoi miqësisht pedagogu i lëndës së biologjisë në gjimnaz, Dasho Gega. – Ia kishte zgjedhur i ati në librari me lloj-lloj insektesh. Nuk m’u mbajt gazi kur e pashë. Të nesërmen në librari nuk mund të rrija pa ia përmendur atë përzgjedhje që kishte bërë enkas për një pedagog biologjie.

– Zote, ç′qe ajo që më dërgove, mbusha shtëpinë me kunupe e buburreca?!

– Ta nisa, ta varësh te muret e laboratorit e jo për shtëpi. Ç′doje, të vinim dhe diçiturën se ku mund të përdoret?

– Qe hazërxhevap!

 

Enigma e kartolinës me vrimë

Në vitet 1957-58 ndodhi diçka e pazakontë në jetën e nxënësve të shkollave shtatëvjeçare e të mesme. Brenda kampit socialist, Bashkimi Sovjetik dhe demokracitë popullore – Poloni, Gjermania Lindore, Çekosllovaki, Hungari, Rumani, Bullgari e Shqipëri – u iniciua binjakëzim mes shkollash me idenë e forcimit e të thellimit të miqësisë. Jo vetëm në nivelet partiake e shtetërore, por edhe mes popujve deri me lidhje vetjake, personale.

Secilit prej nxënësve iu dha emri dhe adresa e “binjakut” në shtetin tjetër për letërkëmbim. Mua, në klasën e pestë, më rastisi VolodiaUlianovi në Bashkimin Sovjetik. I pari ma dërgoi ai letrën e tij, shoqëruar me foton e vet dhe të qytetit ku banonin. Befas m’u shtua një shok! Ishte mjaft interesante për ne! Madje u fol se do të shkonim e do vinim tek njëri-tjetri… Në foto, bërë në natyrë, ndofta në stepa, siç kishim lexuar, dukej pak më i gjatë se unë dhe më brun.

Kurioziteti i më të rriturve zbuloi se qyteti i Volodias binte në Ukrainë. Kjo hollësi për mua 12-vjeçarin nuk kishte ndonjë rëndësi. Kudo që të binte, brenda hartës së madhe që kishim të varur në mur do të ishte, s’kishte ku të vente! Me stapin tregues në dorë ne i kapnim cep më cep. Më së shumti u gëzova që shoku im ishte nga Bashkimi Sovjetik e jo nga ndonjë prej demokracive popullore. Para Bashkimit Sovjetik demokracitë nuk ma mbushnin syrin fare! (44) Ky ishte imazhi i krijuar jo vetëm nga propaganda, por sidomos nga filmat, ku tundej kinemaja nga brohoritjet tona në skenat e heroizmit të ushtarëve sovjetikë.

Kaluan ditë dhe filluam të pyesnim njëri-tjetrin, kush kishte mundur të niste letrën e përgjigjes. Mua më vonoi fotoja e Gjirokastrës. Ndihesha krenar për çfarë do t’i çoja, pamjen mahnitëse të qytetit tim, të pakrahasueshme me qytetin e sovjetikut. Por ç’e do, nuk gjendej askund në shitje! E çuditshme! I dëshpëruar, për të mos e lënë pa foto, i vendosa në zarf një foto, bërë nga Gjirokastra, të kompleksit të teqesë në kodrën pranë gazermave të Gërhotit. (45)

– Po ç’ta solli ndërmend miqësinë e pathyeshme shqiptaro-sovjetike? – do thoni ju.

Ishte biseda mes ish-maturantëve të vitit 1962, mbledhur pas 55 vitesh, ku unë isha i ftuar… Ç’takim i bukur?! Mbetem me përshtypjen se takimet mes ish gjimnazistëve janë gjithmonë më të gëzueshme, gati-gati më festivet. Nostalgjia e rritur njësh me moshën, mbas dekadash e bën më zhuritës mallin e sekush zgjon prushin e pashuar, ruajtur brenda hirit të jetës. Dhe çfarë nuk kujtohet në ato takime?!

Kujtimet e bukura të jetës së gjimnazit, të moshës së sinqeritetit dhe ëndrrave u pleksën me krejt atmosferën e Gjirokastrës, sidomos me ndodhitë gazmore të asaj kohe e me personazhet më popullorë. I erdhi radha edhe librarit, por përveç shpotive të kripura u përmend zgjidhja prej tij e një enigme brenda dhuratës dërguar prej “binjakes” nga Gjermania Lindore.

– Më pat dërguar një kartolinë shumë të bukur me ngjyra, – filloi rrëfimin zonja Paquze. – Ishte gjë e rrallë në atë kohë për ne. E mora me vete, pajë tek burri, dhe e vendosëm në një vend të dukshëm tek dhoma e pritjes. Kushdo që hynte i mbeteshin sytë: “Sa e bukuuur”! “Ku e keni gjetur”?, “Kush ja u ka sjellë; nga Amerika besoj”?! Dhe gjer këtu ishim në rregull, por më pas nuk na ndaheshin me pyetjen: “Po atë vrimë në mes ç’e ka”?!

– E kishte vërtetë vrimën rrumbullake në qendër! – ngrinim supet, po kaq nuk mjaftonte. “Çudi e madhe!” – vazhdonin. – “E kanë prishur kot, gjynah nga perëndia!” dhe gjism’e muhabetit bëhej për kartolinën e shoqes nga Gjermania Lindore.

– Uaaa, po sikur të kishte vërtet ndonjë kuptim ajo vrima?! – hidhepritnim me romuzet e tim shoqi, Rustemit, në shtëpi, kur e preu një radhë ai.

– Si nuk e pyetëm Alizotin? Në pastë kuptim, ai mund ta dijë!

Shkuam në librari dhe si u këmbyen përshëndetjet gjithë qesëndi e tërë gaz nga të dy, e nxora kartolinën nga çanta e dorës dhe ia vumë përpara Zotes. Sqarimin ia bëri Rustemi ashtu si dinte ai e si merreshin vesh më mirë së bashku.

– Alizot, jemi në sherr me njëri-jatrin! Kjo thotë “një shoqe”, por mund të jetë edhe shok që ia ka dërguar kësaj dhuratën nga Gjermania Lindore! … Paqua time e mban si kujtim, po mua më duket e dyshimtë me atë vrimën në mes. Japim e marrim, nuk i vëmë dot emër. A je i zoti të na i  shpjegosh?

E mori në dorë Alizoti, e fërkoi me gishta, madje futi gishtin edhe tek ajo e flamosur vrimë dhe ia dha gazit. Nuk pushonte. Qeshëm edhe ne me të, pa ditur pse.

– Mor Rustemi im i dashur! Unë të mbaj për më të mënçurin e Gjirokastrës. Ç’ke që më turpëron?! Ç’borxh të kam, më thuaj?! Ti, të mos kuptoçkaqe gjë?! Joo, nuk ta fal hiç?! Donjë tjetri, po!… Pa le që të paskan lindur dhe dishime! … Po, s’ke faj! Nuk e kishe hiç hakë këtë vajzë, që t’ja hiqje Palortosë e t’ja shtoje lagjes “Teqe”. Po kjo punë iku, vate e s’e ndreqim dot më! – dhe si pa gjë të keq na sqaroi gjithë seriozitet.

– Kjo kartolinë është një kujtim shumë i bukur! Nuk i vlejnë vetëm fotot me ngjyra në të di anët. Kjo është pllakë gramafoni! Çojeni në një gramafon të kuptoni edhe “mesazhet” dhe ejani të më qerasni. Se mëndja, që ta dini ju, në gjithë botën paguhet. S’është si këtu që i zoti mund ta paguajë keq për mendjen…! – dhe i shkeli synëRustemit, që ia dinte mirë gjuhën dhe hallet.

– Zote, na kënaqe! Dil, të vemi te “Moska”, do të qerasim! Si s’na vajti mëndja?!

– Tani, unë s’mund të mbill librarinë, po një herë tjetër!

– Librarinë nuk do ta mbyllësh. Do ta lëmë hapur. Po ti do vish tani, sa pa u bërë pishman ne! – e “urdhëroi” Rustemi. (46)

E pimë kafen me Zoten, po ku të linin ata, nga hundët na e nxorën… Dhe sa shkuam në shtëpi e provuam kartolinën tek gramafoni. Ishte e vërtetë! Kartolina, kishte një këngë shumë të bukur!

———————-

44. Kjo më sjell ndërmend thënien e mulla Tekiut, gjitonit tonë në Palorto, në vitet e para të pasçlirimit. Pasi u prishëm me Jugosllavinë “motër” dhe e ndërruam “motrën” me “vëllain e madh”, Bashkimin Sovjetik, i pat thënë Bedri Spahiut, njërit prej udhëheqësve kryesorë të luftës e me funksione të larta në parti e në shtet mbas çlirimit: “E pse o Bedri, ç’patët që na lidhët me Azis Luken?” (Azis Lukia – emri i më fukarait të Gjirokastrës.)Ne, nxënësit e vegjël, dhe sikur të na e thoshin, nuk do ta besonim se niveli ekonomik i demokracive ishte më i lartë se i Bashkimit Sovjetik!
45. Kjo korrespondencë u mbyll shpejt, thuajse vetëm me nga një letër. Ishte një ide butaforike e kampit socialist.
46. Rustem Dobi, mjek veteriner, ishte personazh emblematik i Gjirokastrës. Pa poste të larta, por me autoritet të spikatur publik, kurajoz e me karakter të fortë qëndronte në majë të qytetarisë me zgjuarsinë e veçantë e komunikimin gazmor. Nga të rrallët që Alizoti mund të bisedonte pa drojë e pa doreza, mbarë e mbrapsht.

 

Jeta dhe Vdekja

Sa e vlerë është jeta…!

– I rënë në të thella përgjatë udhëtimit me autobus, teksa shkoja në Memaliaj, në minierë, për të punuar si punëtor, dëshpërimi im pas dënimit ishte i shpërfaqur dhe çdo sy i vëmendshëm mund ta lexonte açik… Nuk shikoja askund dritë jeshile. Isha në prag gjendjeje depresive. Nëpërmendja edhe vetëvrasjen…

Zotja, i rastisur në të njëjtin autobus që shkonte në Tiranë, tek më shikonte, në pamjen time lexoi e parandjeu gjithçka dhe, si pa qëllim, krejt natyrshëm, tregoi zëplotë, të dëgjohej në autobus, historinë tragjike të një ushtari që kishte vrarë veten pasi e gjeti në gjumë oficeri. E kishte ruajtur eprori të gjorin. I mori pushkën në vend roje dhe e diskreditoi, e poshtëroi keqas ushtarin.

Alizoti e analizonte veprimin e nxituar, prej axhamiu, të ushtarit. Të gjithë përreth e dëgjonin me vëmendje. Zotja nuk e tregoi rastësisht atë ngjarje. Si njeri i qendrës së pazarit të qytetit, i mirëinformuar për hallet në familjen ku unë isha dhëndër, me siguri dhe për dënimin tim pas festivalit të 11-të të këngës në radio-televizion, njëherësh tejet i keqardhur si një mik shtëpie, pa u ndjerë u bë pjesë dhe gjeti mënyrën për të dhënë një këshillë të vyer prindërore.

Rrëfimi i tij më përpiu. Ndodhesha thuajse në të njëjtën situatë…  Ai ushtari isha unë! Edhe mua “më kishin rrëmbyer pushkën”, ndonëse nuk më kapën në gjumë. Regjimi ta jepte dhe ta merrte kur të donte “pushkën”!… Nga Zotja kuptova përgjatë atij tregimi se shumë gjëra në botë janë relative, të përkohshme. Ushtari, pa eksperiencën e jetës, e konsideroi atë, oficerin, maskaranë, si perëndi.

Jo më kot, në vazhdim, Alizoti përshkruante pasojat e dhimbshme të familjes, për të cilat bënte fajtor jo oficerin, por ushtarin, dobësinë e tij… (47)

 

Asnjë gjurmë pas djegies së racionit ushqimor! (48)

Në ditët e para të muajit, sapo morën pensionet, Alizoti nxitoi në dyqanin e lagjes, tek ura e Nakës, të blinte “ushqimet me racion”, falë kujdesit të qeverisë për shpërndarjen barabar të varfërisë ekstreme (viti 1980).

Sapo i erdhi radha, paraqiti “tollonin”, por shitësja, në vend që ta shënonte në bllok-regjistrin e vulosur nga Këshilli Popullor i lagjes e pa me keqardhje të dukshme dhe mblodhi supet.

– Alizot, më vjen keq! Përse nuk erdhët ta merrnit brenda muajit racionin e familjes tuaj?

– Nuk na u bë mbarë…! – iu përgjigj, për të mos i thënë se nuk kishin lekë, apo se e kishin për turp të merrnin borxh…

– Ky racion vate, u dogj Zote, më vjen shumë keq! – i tha shitësja dhe e shkujdesur hodhi sytë tek ai që vinte pas në radhën mjaft të gjatë, që vazhdonte edhe jashtë dyqanit…

– U doooogj?! Si u dogj, nuk e kuptoj?! – me trastën bosh në dorë, mbi një orë në këmbë në radhë, shtangu i tronditur. Habia ishte pak për të përjetuar pasojën e kësaj djegieje të çuditshme; pa zjarr, pa alarm, pa kërkuar ndihmë ta fiknin. Që donte të thoshte se duhej gjetur mënyra të mbijetonin të pangrënë, pa ato pak racione të rrudhura ushqimore, që dukej sikur iu jepeshin thjesht për të mos harruar krejtësisht shijen e tyre, nostalgjinë se me çfarë qenë rritur si popull qysh para çlirimit, në vitet e mbretërisë e më tej…

– Racionet që nuk blihen brenda muajit, digjen Alizot! Bëjmë kot llafe bashkë, shteti kështu i ka vënë kapak kësaj pune!

– E kuptova! Atëherë hape atë të shkretë kapak e më jep hirin (49) e racionit tim të djegur në dyqanin e shtetit! – mjaft i përmbajtur, i qetë në dukje, me një buzagaz të hidhur, nuk po ia ndante sytë “përgjigjes”. Ajo e shikoi dhe nuk po e kuptonte në ishte lajthitje, apo nga ato të Alizotit…

– E kemi mësuar që në shkollë, moj shoqe, – vazhdoi raciondjeguri, – asgjë nuk zhduket, vetëm transformohen, ndaj … hirin, të lutem! – e, si të kishte thënë diçka gazmore, qeshi i pari, i ndjekur nga gjithë tollonasit në radhë dhe pa e zgjatur doli duarbosh, i dërrmuar nga grushti i nokdaunit tek banaku, grushti që ia hapi portat tej e tej urisë. (50) Dhe le të bënte ajo ç’të donte!

Rrugës për në shtëpi trasta tundej e shkundej e çlodhur, e pafajshme… I zoti harroi se nuk po çonte asgjë për të ngrënë, por ndihej “i ngopur” që i sforcuar mundi ta përtypë me pamje gazmore “djegien e racionit ushqimor”, për të cilën të ulërije ishte pak, por… të nesërmen burgun e kishe “hak”!

Nuk të duhej hiç tollon,

burgu s’ishte me racion!

————————-

47. Mbresë rrëqethëse e z. Sadik Bejko, teksa pinim kafen e pasleximit të librit të parë për Alizot Emirin. (Formulimi është i Sh. E).
48. Racioni ushqimor mujor për një familje ~1 kg djathë, 2 pako (100gr) gjalpë, 1 kg mish…
49. Me shumë gjasa shpotia e “hirit” ka lindur natyrshëm njëherësh në gjithë Shqipërinë, sapo pushteti shpiku tollonin dhe “djegien e ushqimeve”…
50. Ndërsa varfërimi i skajshëm kishte shkuar në palcë, qeveria njoftoi marrjen në shkurt 1987, të medaljes së artë, “Çmimi Ndërkombëtar për Ushqimin” nga FAO, (Organizata Botërore e Ushqmit) me motivacion “Për sigurimin e ushqimit për popullatën”. Mesazhi ishte: Ç’m… do më shumë ti, o populli ynë, gjersa je më i mirëushqyeri në botë?! Përfaqësuesi i lartë partiak që realizoi dinakërisht këtë hile, Sofokliu, u prit si hero nga pushtetarët. (Fshati digjej, kurva krihej!) Koha sqaroi se ai çmim nuk u akordua nga FAO, por u “ble” nga një organ vendor meksikan. Shqipëria e tollonit mund të fitonte vetëm “Çmimin Ndërkombëtar të Urisë”.

 

Me kufij dhimbja dhe respekti!

Në shtëpinë e doktor Vasil Labovitit kishte pllakosur zija! Nëna, mjaft e moshuar, ndërroi jetë. Pas ceremonisë mortore po prisnin ngushëllime në shtëpinë e tyre në Varosh. Alizoti nuk mund të mbyllte librarinë për të ndjekur ritet, por në pushimin e drekës u kthye të ngushëllonte mikun e tij, kirurgun e famshëm dhe të vëllanë, Petron.

Tek porta e hyrjes në godinën trekatëshe e orientuan për të shkuar tek ambienti i pritjes një kat më lart, të cilin mund ta gjente thjesht nga zhurma e bisedave mes burrash, por jo. Asnjë zhurmë! Heshtje varri! Qe e pamundur të mos kishte njerëz brenda, teksa poshtë prisnin të tjerë. E mori me mend, shprehjet ngushëlluese ishin sosur dhe e kishin lënë hidhërimin të sundonte në shurdhësi. “Gabim, gabim! Heshtja e tejzgjatur bëhet torturuese dhe akoma më e vështirë rihapja e bisedës…”.

Këto po mendonte Alizoti teksa ngjiste shkallët e drurit. Kërcitjet karakteristike të saj ishin të vetmit tinguj që, ndonëse cërcëritëse, për momentin qenë mjaft të dashura. Ishin shenja jete në shkretim. Atmosferën e vlerësoi të përzishme tej asaj që kërkonte rasti. Nëna ndërroi jetë në moshë të madhe dhe shkoi e nderuar në “punë” të saj. Dikush duhej ta thyente mospipëtitjen!

Hyri, u përshëndet, takoi të dy kryefamiljarët dhe sa u ul shprehu ngushëllimin e rastit: – Nëna t’u ketë lënë uratën! – por heshtja pllakosi sërish, siç e kishte gjetur. Nuk iu durua dhe ngriti zërin gjithë seriozitet:

– Keni hak! – u tha. – Dhimbja është e madhe! Iku e re dhe i la fëmijët të vegjël, kokë-kokë… më të voglin pesëdhjetë vjeç!

U shkund ambienti. Nuk ishte e nevojshme të dilnin jashtë për të qeshur. Me tone të përmbajtura shpërtheu në moment: të parët dy “foshnjat” e saj, jashtë, ata që prisnin radhën të hynin të ngushëllonin u habitën.

– Ç’qe kjo?! Ç’ka bënë vaki lart? Të jetë e vërtetë se po qeshin?!

– Akoma nuk e more vesh ti?! A e pe Alizotin që u ngjit lart?

– Uaa, s’e pashë, thotë ki! A nuk e lamë vetë, të hynte pa radhë?

– E po, mbaruan ngushëllimet! U ngjall, u ngjall nëna e doktorit!

 

PARADOKSE TË JETËS

“Armiku i popullit” Alizot Emiri, shpallet Qytetar Nderi i Gjirokastrës!

□ Gjatë pushtimit

▪ Ibrahim Emiri, xha Braçja, burgoset nga pushtuesit në ishullin “Ventotene”, Itali dhe kthehet i gjymtuar në Shqipëri.

▪ Bijtë e tij, vëllezërit Alizot e Mufit Emiri, burgosen disa herë nga pushtuesit fashistë. Konsulli italian ua mbylli 6 muaj librarinë “DanteAlighieri” në Gjirokastër sepse nuk pranuan të shesin gazetën fashiste “Popolod’Italia”.

▪ I ati, xha Braçja, me të dy djemtë, Alizotin e Mufitin, kanë sjellë në mënyrë ilegale nga ESI (Edition Social International – Francë) dhe kanë shpërndarë ilegalisht librat e ndaluar me idetë komuniste, më përparimtaret e kohës.

▪ Mbështetën me kontribute dhe me shpirt luftën… Në 4 tetor 43 vritet në Gjirokastër nga pushtuesit gjermanë, në moshën 23 vjeçare, Mufit Emiri.

□ Pas çlirimit

▪ Në vitin 1947 arrestohet Alizot Emiri dhe dënohet me 10 vite burg si “Armik i Popullit”.

Shpëton mbi gjysmën e dënimit pas telegramit të çuditshëm bërë Prokurorit të Përgjithshëm të Republikës: “Përse më keni futur, sa do më mbani”?!

▪ Në vitin 1952-53 familja e Alizot Emirit, i sapo dalë nga burgu, urdhërohet nga pushteti vendor të largohet nga shtëpia e jetës në Palorto dhe të shkojë të strehohet në një haur bagëtie në krye të lagjes Dunavat.

Shpëtoi nga shpërngulja forcërisht pas telegrameve me përgjigje të paguar që i dërgoi tre autoriteteve më të larta të Parti-Shtetit

▪ Në vitin 1961-’62 –Spikat përplasja e opinioneve për qëndrimin politik gjatë luftës të Alizot Emirit. Cilësohet “armik” njëherësh nga të dy palët, nga pushtuesit e shporrur dhe pushtetarët e rinj:

Pushtetarë vendorë cilësojnë: “Gjatë luftës nacional-çlirimtare qëndrimi i familjes nuk ka qenë i mirë, ka strehuar gjermanë në shtëpinë e tij…”. Kjo damkë biografike, ku veç shpifjes spikat grotesk injorance “…ka strehuar gjermanë në shtëpi…”, iu ngjit në kurriz fëmijëve të Alizotit…

Pushtuesit e cilësojnë “Gjeneral fantazmë!” (antifashist) në dy libra botuar në Itali, me autorë njeri gazetar dhe tjetri mjek, të dy italianë, pjesëtarë të formacioneve luftarake të pushtuesit, madje e njësojnë me Enver Hoxhën dhe Mehmet Shehun (51) “… shqetësonin ditë pas dite e orë pas ore nervat e ushtarëve, të zyrtarëve dhe hierarkëve…”.

▪ Në vitin 1962 –Nga sëra e pushtetshme në Gjirokastër i hiqet e drejta e studimit në shkollën e lartë të birit, fëmijës së parë!

Shpëtoi nga ky privim kriminal pas letrës që i dërgoi dhe bëri të mundur t’i binte në dorë Enver Hoxhës. (52)

□ Në vitet e tranzicionit

             Viti 2011, 20 tetor – Bashkia Gjirokastër, KëshilliBashkiak në mënyrë unanime i jep titullin:

Alizot Emiri (pas vdekjes) QYTETAR NDERI I GJIROKASTRËS me motivacionin: Personalitetit të spikatur të inteligjencës gjirokastrite me një kontribut të shquar në promovimin e librit, dijes, artit, kulturës e emancipimit të shoqërisë.

—————–

51. Më në detaje, pikërisht cilësimi “Gjeneral fantazmë!” i Alizot Emirit prej pushtuesve fashistë është trajtuar në librin “Alizot Emiri – Njeriu, libràri dhe gàzet fisnike” (Libri II), f. 157-165.
52. Të mos keqkuptohemi! Enver Hoxha në secilin rast të lartpërmendur nuk mbrojti qytetarin Alizot Emiri, por mbrojti veten, mbrojti pushtetin e tij nga Enverët e vegjël, fanatikë ekstremistë, që të zellshëm për të shkatërruar jetë njerëzore tejkalonin edhe ligjet e atij pushteti, teksa ia kalonin edhe vetë Atij për nga egërsia e tirania… Ama, gjithçka ndodhte ashtu siç donte vetë Ai, sepse askujt prej këtyre terroristëve të vegjël nuk iu hyri gjemb në këmbë!

 

VLERËSIME PËR ALIZOT EMIRIN

Nga personalitete të letërsisë dhe kulturës

 

Dritëro Agolli:

Alizoti ishte një enciklopedi e tërë dhe kishte nderim dhe dashuri për librin.

Ai kishte një humor të hollë prej një intelektuali të lartë.

Muzafer Xhaxhiu:

Alizoti kujtohet si një njeri i respektuar dhe një personazh i veçantë i jetës kulturore të qytetit të Gjirokastrës.

Nasho Jorgaqi:

Alizoti ishte njeri i mençur e me dinjitet, kish një personalitet që të ngjallte respekt…

Opinioni e nderonte dhe e çmonte mençurinë dhe humorin e tij të shëndetshëm.

Agim Shehu:

Së pari, Alizoti kish shpirtin të kulturuar, sepse jeta i kalonte rrethuar brenda librave me mençurinë e tërë botës. Qëndronte gjithmonë me dinjitet, herë hallemadh i ditës, herë filozof i një kohe të papërcaktuar…

Pëllumb Kulla:

Madhështia e figurës së Alizot Emirit është të qenët i afërt me botën e librit, si përhapës, promovues dhe njohës i thellë e i vetëdijshëm i kulturës.

Daut Gumeni:

Për  Emirin e të mirës njerëzore mbase do të shkruhet e do të thuhet shumë, por nuk kanë për t’i thënë e për t’i shkruar kurrë të gjitha ato vlera të rralla njerëzore, që i la qytetit të gurtë Librári i madh e mësuesi ynë i paharruar. Mbase është e nevojshme që Gjirokastra të ketë një bibliotekë të bukur me emrin e nderuar të Alizot Emirit. Emri i tij nderon jo vetëm Gjirokastrën, por të gjitha institucionet që mbajnë gjallë kulturën e librit.

Sadik Bejko:

“Alizot Emiri… i urti që me ironi e mençuri diti të ngrihet mbi mjedisin që e rrethonte, të mposhtë të keqen përreth vetes, madje me thjeshtësinë e tij, si të gdhendur në gur, të jetë pikë reference për njerëzit pranë…”.

Prof. Dr. Bamir Topi (ish-President i Republikës):

Jam i sigurt se në historinë e Gjirokastrës figura e madhe e Alizot Emirit, si propagandues i librit, si profesor i vërtetë brenda aktivitetit të tij, do të jetë e nderuar në vite.

Prof. Dr. Jorgo Bulo:

Alizoti nuk ishte thjesht një “librar”, por një institucion, pa të cilin, ne që kemi bërë shkollën dhe kemi punuar në Gjirokastër, nuk mund ta kuptojmë formimin tonë dhe qasjen ndaj librit si ushqimin bazë të plazmimit tonë kulturor e qytetar.

Prof. Dr. Ksenofon Krisafi:

Alizot Emiri, është sinonim i filozofit, sociologut, eruditit, historianit, gjuhëtarit, shakaxhiut gjithë thumba miqësorë, njeriut “emblemë të një lloji të veçantë”, siç është cilësuar me të drejtë.

Prof. Dr. Bardhosh Gaçe:

Në botën artistike dhe shpirtërore shqiptare, intelektualë si Alizot Emiri, kanë qenë përherë një prush i ndezur, hokatarë dhe filozofë, të mbrujtur me mençuri te jashtëzakonshme, që kanë përcjellë dhe tek të tjerët një kulturë shpotitëse dhe me humor, duke ushqyer shpirtin e pasur të shqiptarit.

 

EPILOG

Përse jeta, në të njëjtin vend, në këtë vend, me të njëjtin popull, me të njëjtit njerëz, kalon nga një ekstrem në tjetrin? Plumbçja e binasë sonë nuk gjen derman, teksa tundet nga vorbulla erërash politike dhe ndërtesa vazhdon të ngrihet e anuar, herë në njërin krah e herë në tjetrin, pandërprerë, përherë e shtrembër!

– E shtrembër?!

– E shtrembër po se po, madje pjesë të saj, korrupsion – degradim – krim…, duhen shembur që të mos na vithiset edhe një herë tjetër krejt binaja e brishtë!

Mos ndoshta jemi nën të njëjtin mallkim si ai i legjendës të Kalasë së Rozafës? Ndërto ditën, shkatërro natën! Mundet jo! Është shumë e ndryshme ajo çka po na ndodh!

– Avazi “Ndërto- Shkatërro” vazhdon edhe mbas flijimeve! Madje ashiqare, në mes të ditës!

Si të mos mjaftonte më 91-shin teoria “Ta çojmë gjthçka në zero”, që udhëhoqi shkatërrimin me themel të gjithçkaje që pat ngritur me djersë i gjori popull në katër dekada, pa kursyer madje as pemët frutore dhe agrumet, të cilësuara “socialiste”, u desh të derdhej edhe gjak më 1997 me rreth 3000 të vrarë… Jo pak në paqe!… Po më pas?… O Zot!!

Ç’qe ajo që u bë me pronat?! Thuajse masakër! Ku prona e ku pronari?! Përjashtuar pronarët “strategjikë”, emëruar bejlerë mbi kufoma pronarësh të vërtetë!… Si na u katandis arsimi? Me blerje notash, diplomash dhe gradash e titujsh shkencorë!… Po shërbimi mjekësor falas, ku, sa hap e mbyll sytë, u ndërruan rolet dhe popullin e kthyen shërbëtor të mjekut, të lekut!… Ku na humbi blegtoria, teksa qajnë kullotat për blegërima! Po bujqësia me gjysmat toka djerrë? Po bonifikimet? Po institutet studimore zëvendësuar me këshilltare?… Pa lere mbrojtjen e vendit, për të cilën nuk mbajmë më përgjegjësi, se na ruan bota!…

Po drejtësia, mor aman?!… Lesh arapi! E përdalur, ngjan si kryeputanë bordellosh politike, që mban rregull të kënaqë klientët sipas ofertës t’u zbardhë të zezën e t’i rivirgjërojë…

Po parlamenti i mbipopulluar kryesisht me memecë e kusurin grindavecë?

E në tërë këtë katrahurë krekosen të harbuar gjithë krahët e klasës politike mbirë pas 90-ës dhe shqyhen si grifsha t’i nxjerrin sytë njeri-tjetrit, shaluar në kurrizin e një populli që bën sehir delesh…  (53)

A mos Zotat e kanë gjetur zgjidhjen me shpopullimin e këtij vendi e me sjellë raca të tjera dhe ne, grimca të këtij populli, të gjendur prej plogështisë vetvrasëse edhe shkaktarë, bëjmë sikur nuk dimë e as kuptojmë për sa kohë nuk reagojmë?!

——————–

53. Dele – Është krahasimi që i kanë bërë përfaqësuesit e Departamentit të Shtetit Amerikan plogështisë tonë proverbiale.

 

LIBRA TË AUTORIT

1. 2011 – ALIZOT EMIRI – Njeriu, libràri e gàzet fisnike (bashkautor)
2. 2014 – Kujtime me buzë në gaz
3. 2016 – ALIZOT EMIRI – Njeriu, libràri e gàzet fisnike, Libri II
4. 2017 – Përmendorja e munguar – Monografi
5. 2019 – Moj Gjirokastra “pa vulë”! – Humor e satirë në vargje 2019 – Sot ke qejf të vdesësh” – Vargje satirike
6. 2019 – Studentët janë të vonuar! – Vargje satirike
7. 2021 – Vjedhësi i librave – Tregime
8. 2023 – Çmimi i kurajës – Ngjarje të jetuara