Historia e martirizimit të familjes Ulma duhet të njihet botërisht
ANDRZEJ DUDA
Ashtu si Bibla shumë e vjetëruar, gati e zvjerdhur, që çelej me shëmbëlltyrën e samaritanit të mëshirshëm, me shënjuesin klasik prej fijes së kuqe ku shënohet titulli dhe një shënim i shkruar anash me dorë “po”, kjo është paraqitja e parë që më vjen në mendje sa herë që mendoj për Muzeumin e familjes polake Ulma, të cilët shpëtuan hebrenjtë në Luftën e Dytë Botërore në fshatin Markowa në Jug të Polonisë.
Kjo kopje e Librit të Shenjtë i përkiste Jozefit dhe Wiktoria Ulmës. Ata ishin fermerë polakë që strehuan tetë bashkëqytetarë me origjinë hebreje: Go³da Grünfeld, Lea Didner me vajzën e saj të vogël dhe Saul Goldman me katër djemtë e tij. Pak para agimit të 24 marsit 1944, xhandarët gjermanë ia behën në fermën në Markowa. Hebrenjtë e fshehur dhe mbrojtësit e tyre u qëlluan në vend. Viktimat tragjike përfshinin jo vetëm Józef Ulmën dhe gruan e tij shtatzënë Wiktoria, por edhe gjashtë fëmijët e tyre të vegjël.
Para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, Polonia ishte streha e një komuniteti shumë të madh hebre, një nga më të mëdhenjtë në historinë e atij kombi. Për shekuj me radhë, hebrenjtë kishin kërkuar të vendoseshin në vendin tonë, duke e pajisur atë me emrin “Polin”, që përkthehet si “këtu do të pushoni”. Polonia u dha atyre paqe dhe mundësi për t’u rritur, duke e bërë Varshavën, qytetin e dytë hebre më të madh në botë, si edhe qendrën e popullsisë në fund të viteve 1930.
Plani gjerman për shfarosjen totale të hebrenjve – i tmerrshëm në karakterin e tij çnjerëzor, mekanik, pothuajse industrial – e mori parasysh këtë fakt. Kështu, në Poloninë e pushtuar, nazistët gjermanë krijuan fabrika të vdekjes, kampe shfarosjeje për hebrenjtë nga vendi ynë dhe territore të tjera të pushtuara nga Rajhu i Tretë. Për shekuj me radhë, Polonia ishte njohur si një vend tolerant ku vlerat e krishtera formësuan kulturën dhe marrëdhëniet shoqërore. Prandaj, autoritetet gjermane të pushtimit e prisnin rezistencën ndaj veprimeve të tyre kriminale. Për të minimizuar kundërshtimin, ata kërcënuan me vdekje këdo në tokat tona që arriti dhe u përpoq të ndihmonte qoftë edhe një hebre të vetëm që arrinte të fshihej.
Por, pavarësisht këtyre sanksioneve të ashpra, mijëra hebrenj polakë gjetën mbështetje për të shpëtuar jetën. Ata jo vetëm u ndihmuan të shpëtonin nga geto por dhe u pajisën me vende strehime, ushqim, para dhe dokumente false.
Historianët ende po mundohen të rindërtojnë rrjedhën e ngjarjeve dramatike të atyre viteve. Deri më tani, më shumë se shtatë mijë polakë, përfshirë Ëiktoria dhe Józef Ulma, janë nderuar me titullin e të drejtëve midis kombeve, dhënë nga Instituti Yad Vashem në Jerusalem. Në rrethin e nderuar së të drejtëve, polakët janë grupi më i madh kombëtar. Autoritetet polake dhe institucionet shtetërore vazhdojnë përpjekjet e tyre për të përkujtuar këta heronj të heshtur, shpesh anonimë, veçanërisht ata të vrarë për shkak të guximit dhe sakrificës së tyre.
Si polakë, jemi krenarë që më 10 shtator 2023, familjes Ulma, bashkatdhetarët tanë, do t’i shtohen radhëve së të Lumturuarve të Kishës Katolike. Rëndësia e kësaj ngjarje shkon përtej dimensionit fetar, do të jetë gjithashtu një homazh për heronjtë që mishërojnë idealet më të larta të njerëzimit. Historia e martirizimit të tyre meriton njohje globale, sepse megjithëse është e tmerrshme, ajo është gjithashtu një testament fuqizues për të dashur të afërmit tanë. Kjo, mund të ndryshojë zemrat por edhe të jetë model i çiltërsisë dhe solidaritetit.
Botuar në bashkëpunim me të përmuajshmen polake “Wszystko co najwazniejsze”, si pjesë e një projekti historik të drejtuar së bashku me Institutin e Kujtesës Kombëtare dhe Fondacionin Kombëtar Polatik.
* Presidenti i Republikës së Polonisë