Astrit Lulushi: Jetët paralele
Shumica e historive që dimë nga bota e lashtë kanë ardhur gojë më gojë – deri në epokën kur jo vetëm disa filluan të shkruanin e lexonin. Homeri nuk e shkroi Iliadën e Odisenë, por e transmetoi si rapsod, derisa dikush u kujtua ta hidhte në letër. Koleksion i famshëm i ‘jetëve’ të Plutarkut përmban 23 çifte biografish, secila e përbërë nga një biografi greke dhe romake për një figurë kryesore historike, e ndjekur zakonisht nga një krahasim, që nxjerrë përfundime për arritjet e mëdha, virtytet morale ose dështimet e personave të diskutuar. Një nga tekstet më të njohura të antikitetit, me një reputacion ‘më të shitur’ që në kohën romake – shekulli i dytë – Jetët Paralele të Plutarkut është jo vetëm burim informacioni për temat e biografive, por edhe për jetën dhe kohët e botës klasike.
Jetët paralele u botuan nga Plutarku në fund të jetës së tij dhe duket se janë rezultat studimeve shumëvjeçare. Plutarku shpjegon në paragrafin e parë të Jetës së Aleksandrit se ai nuk merret me shkrimin e historive, por me eksplorimin e ndikimit të personazheve në jetën dhe fatet e njerëzve të famshëm.
Pas vdekjes së Aleksandrit, gjeneralët e tij i ndanë tokat e pushtuara. Me këtë, ligjëruan pushtetin dhe shtrinë kulturën tyre në skajet më të largta. Ata folën dhe përhapën gjuhën e tyre, që sot quhet ‘greqishte e vjetër’ (pavarësisht se çfarë gjuhe ishte), me të cilën filluan të shkruheshin librat e lashtë, si Bibla për shembull. Autori përpiqet të provojë se e kaluara më e largët krenohet me njerëz të veprimit dhe arritjeve që mund të konkurrojnë me heronjtë më të fundit. Dorëshkrimet kryesore të mbijetuara datojnë nga shekujt e 10-të dhe të 11-të, me botimin e parë të vërtetë që u shfaq në Firence në 1517. Çifti i parë i jetëve, Epaminondas–Scipio Africanus, nuk ekziston më dhe shumë nga jetët e mbetura janë të cunguara, ose seksione që janë ndryshuar nga shkrimtarët e mëvonshëm. Me rëndësi kryesore është Jeta e Aleksandrit, një nga pesë burimet dytësore të mbijetuara për Aleksandrin e Madh, i cili përfshin anekdota dhe përshkrime të incidenteve që nuk shfaqen në asnjë burim tjetër. Po kështu, biografia e Numa Pompilius, një mbret i hershëm romak, gjithashtu përmban informacion unik që nuk gjendet askund tjetër në tekstet e lashta. Plutarku është kritikuar për mungesën e tij të diskriminimit të arsyeshëm në përdorimin e autoriteteve dhe gabimet dhe pasaktësitë pasuese në tekstin e tij, por ai shpëton shumë citate nga veprat e humbura, ndërkohë që rastësisht ofron një sasi të madhe informacioni të vlefshëm, duke mbushur boshllëqe të shumta në njohuri historike të gjetura gjetkë. Që nga lashtësia, Plutarku është shquar për stilin konciz dhe të gjallë të shkrimit të tij, duke përcjellë një ndjenjë ngrohtësie në portretizimin e tij dhe seriozitetin moral dhe entuziazmin me të cilin ai analizon disa ngjarje dhe personazhe më të rëndësishme të botës antike.
Biografinë mbi një figurë historike greke, Plutarku e pason nga një biografi për një figurë të ngjashme romake, duke dhënë natyrën ‘paralele’ të veprës. Homologu i dukshëm i Aleksandrit është romaku Jul Cezari.
Please follow and like us: