Saimir Z. Kadiu: Duke ndjekur live në TOB koncertin e Tedi Papavramit…
Duke ndjekur live në TOB koncertin e Tedi Papavramit… dhe një histori nga koha e studimeve në SHBA…
25 vjet më parë, ndërsa studioja në New York University, fati më dha mundësinë për të takuar njerëz të profesioneve të ndryshme, disa prej të cilëve kishin edhe ndikim në jetën e New Yorkut.
Kuptohet që nuk kisha kohë për “dashurinë” për artin dhe kinemanë në përgjithësi, por mundohesha të “thithja” çdo informacion lidhur me aktivitetet kulturore në qytetin më të rëndësishëm të botës.
Një ditë një profesor i imi më foli me superlativa për një violinist të ri nga Ballkani që kishte filluar të studionte në Juilliard School, një nga shkollat më të famshme elitare të botës për muzikën, kërcimin dhe dramaturgjinë.
Motra e tij ishte profesoreshë në këtë shkollë.
Talenti nga Ballkani quhej Stefan Milenkoviç, ishte një 20 vjeçar serb nga i ati dhe me rrënjë italiane nga e ëma.
Kisha dëgjuar për këtë talent të madh që vinte nga ish Jugosllavia. Vendi i tij kishte bërë të pamundurën për krijimin e mundësive për ta impostuar në nivelin më të lartë botëror të violinës.
Milenkoviç kishte performuar që fëmijë përpara Reaganit (1987) dhe Gorbaçovit (1988) në koncerte që kishin patur jehonë botërore.
Të nesërmen për t’i bërë “sfide” profesorit tim si “ballkanas” që isha, i dhurova një CD të sapo dalë të muzikës së Prokofiev, interpretuar nga violinisti ynë i talentuar Tedi Papavrami… (Prokofiev, Tedi Papavrami, Polish National Radio Symphony Orchestra, Antoni Wit – Violin Concertos Nos. 1 And 2 Sonata For Solo Violin).
Profesori im nuk e kuptoi qëllimin e dhuratës. Më falenderoi të nesërmen. E kishte pëlqyer shumë, por e mendoi Papavramin si francez (në CD ku jepej informacion për pjesët e luajtura të Prokofiev, Papavrami përmendej si violinist francez).
“Edhe ne shqiptarët e kemi Milenkoviçin tonë”- i thashë…
I tregova historinë e tij, dërgimin në Francë në kohën e Enver Hoxhës, arratisjen e familjes së tij si dhe tragjedinë e pjesës së mbetur të familjes në Shqipëri… ku i internuan gjyshin 80 vjeçar… dhe i shembën edhe shtëpinë ku kishte lindur…
Por Shqipërinë nuk ia shkulën dot nga zemra…
Qasja e dy regjimeve në Tiranë dhe Beograd (megjithë diferencat që egzistonin midis tyre) në ato kohera ishte e njëjte… promovimi i talenteve të tilla për t’i përdorur më pas në shërbim të sistemit.
Tedi filloi “bashkejetesën” me violinën qysh në moshëm 4 vjecare. Talenti i tij u bë i njohur në Shqipëri shumë shpejt.
Në shtator 1982, kur ai ishte vetëm 11 vjeç, falë flautistit Alain Marion, qeveria franceze i ofron një bursë studimi në Francë ku studion pranë Conservatoire National Superieur de Musique në Paris, nën drejtimin e Pierre Amoyal (1949 -), një prej violinistëve më të mëdhenj të gjeneratës së tij.
Në vitin 1985 fiton konkursin “Rodolfo Lipitzer” në Gorizia, në 1986 fiton me unanimitet “Çmimin e parë të Konservatorit të Parisit, në vitin 1987 merr diplomën e Konservatorit të Losanës.
Më pas ndjek studimet muzikore nën drejtimin e violinistit të shquar francez Zino Francescati (1902-1991) dhe talentit të madh të Konservatorit Çaikovski të Moskës Viktori Mullova (1959-).
Në vitin 1992 vlerësohet nga Sacem me çmimin “George Enescu” dhe në 1993 fitoi çmimin e parë dhe çmimin special të publikut në konkursin ndërkombëtar “Sarasate” në Pamplona.
Për një profesor në New York ajo që dëgjoi ishte e pabesueshme për dramën familjare të një gjeniu të tillë.
Psherëtiu dhe tha vetëm një fjalë… “Why”? (“Përse”?).
Sot përjetuam një koncert fantastik të Tedit… me një program të kombinuar me vepra të kompozitorëve Beethoven, Brahms dhe Franck, të shoqëruar në piano nga Philippe Bianconi.
Tedi vërtetë është larguar fëmijë nga Shqipëria, por shpirtërisht është i lidhur me të.
Përveç violinës ai tashmë është “Jusuf Vrioni” junior në përkthimin e veprës së Ismail Kadaresë (ka përkthyer deri më sot 12 vepra të gjeniut tonë të letrave).
Nuk besoj që talenti serb Milenkoviç t’i jetë futur aventurës së përkthimit në frëngjisht apo anglisht të veprës së Ivo Andriç apo Danilo Kishit…
Duhet të jemi shumë krenarë me Tedi Papavramin, këtë violinist dhe intelektual klasi që nderon kudo Shqipërinë.
25 Nëntor 2022.