Astrit Lulushi: Ilirët në Romë

Legjionet ilire përbënin veçanti në ushtrinë romake. Ata ishin të suksesshëm kundër barbarëve dhe kundër homologëve të tyre romakë.  Ilirët e adoptuan mjaft mirë stilin romak të luftimit.
Autori i lashtë romak Vegetius përmend se rekrutët ruralë ishin më të preferueshëm se ata urbanë.
Askush nuk mund të dyshojë se fshatarët janë më të aftë për të mbajtur armë, sepse që në foshnjëri kanë qenë të ekspozuar ndaj të gjitha llojeve të motit dhe janë rritur në punën më të vështirë. Ata janë në gjendje të durojnë nxehtësinë më të madhe të diellit, dhe janë (ishin) të panjohur për lukset e tjera të jetës.
Fshatarët janë të thjeshtë, të kënaqur me pak, dhe të përgatitur deri diku për një jetë ushtarake nga punësimi i tyre i vazhdueshëm në punën e tyre në fshat, në trajtimin e lopatës, gërmimin e llogoreve dhe mbajtjen e ngarkesave. Këta burra, sapo rekrutoheshin, punonin në fortesa, marshonin gjatë,  mbanin barra të rënda dhe përballonin diellin, erën dhe shiun. Ushqimi i tyre ishte i thjeshtë; ishin mësuar të flinin herë në ajër të hapur e herë në çadra. Pas kësaj, ata udhëzoheshin për përdorimin e krahëve të tyre. Dhe nëse planifikohej ndonjë ekspeditë e gjatë, ata vendoseshin sa më larg që të ishte e mundur nga tundimet e qytetit. Me këto masa paraprake mendja dhe trupi i tyre përgatiteshin siç duhej për shërbim ushtarak.
Në epokat e para të Republikës, romakët gjithmonë i ngrinin ushtritë e tyre në qytete, por kjo ishte në një kohë kur nuk kishte kënaqësi, asnjë luks për t’i ngacmuar. Lumi Tiber ishte atëherë banja e tyre e vetme dhe në të ata freskoheshin duke notuar pas ushtrimeve dhe lodhjeve në fushë. Në ato ditë i njëjti burrë ishte edhe ushtar edhe bujk, por një bujk që, kur të vinte rasti, i linte mënjanë veglat e veta dhe merrte shpatën.
E vërteta e kësaj vërtetohet nga shembulli i Quintius Cincinnatus, i cili po ndiqte parmendën kur erdhën për t’i ofruar diktaturën. Atëherë, forcat kryesore të ushtrive rekrutoheshin nga fshatrat. Sepse është e sigurt se sa më pak njeriu të njihet me ëmbëlsirat e jetës, aq më pak arsye ka për t’u frikësuar nga vdekja.
Ky nocion mund të ketë qenë plotësisht i saktë meqenëse është përsëritur nga shumë të tjerë në kohët e mëvonshme.
Pasi të jetë vërtetuar se rekrutët ruralë janë të preferueshëm, mund të bëhet një dallim midis rajoneve të ndryshme. Në luginat pjellore mund të gjeje dendësi të lartë të popullsisë dhe kultivim intensiv të drithërave. Zona të tilla, megjithëse jo aq luksoze sa vetë qytetet, ishin të zhvilluara mirë dhe shpesh të administruara relativisht mirë.
Në të kundërt, rajonet e pyllëzuara, kënetore ose malore, shpesh kishin forma më pak intensive të kultivimit.
Administrata dhe policia mund të jenë më të dobëta dhe mund të mbizotërojë një gjendje e përgjithshme e paligjshmërisë, ose më mirë një shtet në të cilin drejtësia private dhe hakmarrja ishin më të zakonshme. Ekonomitë baritore duket se shpesh rezultojnë në diçka si një “kulturë luftëtari”. Asetet kryesore janë bagëtitë dhe si rrjedhim janë të pambrojtura. Mbajtja e armëve mund të jetë gjithashtu më e zakonshme. Përveç gjithë kësaj varfërie, relative apo absolute, mund të bëjë një karrierë ushtarake më tërheqëse.
Është sugjeruar se kultura dhe vlerat e rrënjosura nga ekonomitë baritore vazhdojnë edhe pas ndryshimit të ekonomive.
Në vitet 1600-1700, Skocezo-Irlandezët që u vendosën në Amerikën e Veriut filluan mjaft shpejt të merren me kultivimin e drithërave, por Benjamin Franklin i përshkruante ata si ‘egërsira të bardha’. Ndryshe nga puritanët, kuakerët dhe mjeshtrit holandezë të veriut, ata nuk kishin prejardhje urbane ose të kultivimit të drithërave. Skocezët dhe irlandezët supozohej të kishin një kulturë grindjeje dhe alkoolizmi të lindur nga mënyra e jetesës dhe rezistencës së paraardhësve të tyre kundër anglezëve. Një studim mbi normat e vrasjeve sugjeron se Benjamin Franklin nuk fliste kot. Në zonat jugore skocezo-irlandezët me të vërtetë duket se kanë pasur norma më të larta të vrasjeve dhe në veri ata ishin të përfshirë në mënyrë joproporcionale në dhunë.
Irlandezët përfaqësonin më pak se 4% të popullsisë, por 13% të vrasje në New England dhe Virxhinia midis 1676 dhe 1800 kryheshin prej tyre. Skocezët ishin pothuajse po aq të dhunshëm: ata përfaqësonin 12% të popullsisë, por kryenin 20% deri në 26% të vrasjeve në New England dhe Virginia, respektivisht. Sipas statistikave, Skocezo-Irlandezët ishin më të prirur ndaj dhunës dhe më të ndërgjegjshëm për nderin se çdo grup tjetër që atëherë u vendos në Amerikë
Duke marrë parasysh sa më sipër, Iliri i përshtatej rekrutimit. Tokat e varfëra, terreni kodrinor – malor, ekonomitë baritore, pirateria… Natyrisht, kjo shpjegon vetëm pse ilirët u bënë rekrutë idealë, por jo pse performanca e tyre ishte e shkëlqyer. Ajo që mund të kishte ndikuar gjithashtu në statusin e tyre ishte fakti se Iliria ishte edhe vendi nga vinin shumë komandantë të lartë dhe një sërë perandorësh. Do të ishte disi e natyrshme që ata të mbanin pranë vetes bashkatdhetarët e tyre.