Historia e nënës çame që ruajti në gji skalpin e kokës së të birit
Ferdinand Dervishi
Nëna çame
Mes kronikave televizive të trashëguara nga koha e komunizmit, ka mbijetuar njëra që mbart mbase provën më të tmerrshme të masakrës greke në Çamëri.
Në vitin 1945, në Konispol të Sarandës, mbërrin një komision ndërkombëtar hetimor, me detyrë për të prekur nga afër provat e masakrës dhe shpërnguljes së popullsisë së Çamërisë.
Duke mbajtur në duar provën e masakrimit të familjarëve, ajo u rrëfen anëtarëve të komisionit ngjarjen.
Por kush ishte kjo grua dhe cila ishte historia e saj?
Plaka quhej Fatime Pronjo, ishte 75 vjeçare, ndërsa pjesa e lëkurës së kokës me flokë të zinj i përkiste të birit, Abedin Pronjo, të masakruar nga trupat greke të kasapit Napoleon Zerva.
E mbijetuar e masakrës greke në Paramithi, Fatime Pronjo e ka dokumentuar dëshminë e saj për ngjarjen edhe për autoritetet shqiptare të kohës.
Sipas rrëfimit, fillimisht trupat e rregullta të Napoleon Zervës ishin kujdesuar, përmes mashtrimit, të çarmatosnin popullsinë e zonës.
Menjëherë më pas kishte pasuar masakra. Synimi kryesor i trupave të Zervës ishte eleminimi i meshkujve shqiptarë që mund të mbanin armë, ndërkohë që, në qindra raste, nuk janë kursyer as fëmijët dhe gratë.
Pas eleminimit të meshkujve, trupat zerviste greke kanë nisur bastisjen e shtëpive të shqiptarëve të zonës së Çamërisë, me qëllim kryesor zhvatjen, përmes kërcënimeve për jetën, të kursimeve të banorëve, të cilët në këtë periudhë, si mjet këmbimi, përdornin edhe floririn.
Nënë Fatimja i kishte këshilluar dy djemtë të fshiheshin, por më vonë forcat greke i kishin zbuluar dhe vrarë.
E mbajtur në izolim, për disa ditë, në një ambient tjetër, nënë Fatimja nuk kishtë dijeni për vrasjen e djalit të madh. Ajo u lirua përkohësisht nga grekët me qëllim që të nxirrte nga vendi, ku i kishte fshehur, florinjtë për pagesën e jetës së nuses së shtëpisë.
Kur mbërrin në shtëpinë e saj, nënë Fatimja njeh kufomën e të birit, të shqyer nga qentë. Edhe pse e shokuar, edhe pse grekët e çponin me tytat e armëve duke i kujtuar se do i vrisnin nusen e djalit nëse nuk u jepte florinjtë, nënë Fatimeja i merr në gji mbetjet e të birit dhe nis kujën. Dikur shkul nga kafka të vetmen pjesë të lëkurës që kishte mbetur, dhe e fut në gji.
Fati e solli që nënë Fatimeja të mbijetonte, të bashkonte pjesën e mbetur të familjes në Shqipëri, duke u bërë dëshmitare e gjallë e një prej masakrave më të egra ndaj popullit shqiptar.