Astrit Lulushi: Shprehje që mbesin

Ndikimi i Uilliam Shekspiri në teatër, letërsi dhe gjuhën angleze është vështirë të nënvlerësohet. Ai shkroi rreth 39 drama dhe 154 sonete dhe konsiderohet gjerësisht si shkrimtari më i madh në gjuhën angleze. Një shkrues i komedive, historive, tragjedive dhe romancave, ai mbuloi një sasi të madhe territori, duke ekzaminuar gjendjen njerëzore duke krijuar personazhe ikonë si Hamleti, Makbethi, Otello, Romeo dhe Zhuljeta

Shekspiri shkroi dramat e tij për t’i shijuar të gjithë dhe turmat e tij përmbanin njerëz nga të gjitha sferat e jetës. Në Teatrin ‘Globe’, të ndërtuar nga kompania e teatrit të Shekspirit në 1599, njerëzit më të varfër do të qëndronin në zonën qendrore, të zbuluar. Ndërkohë në galeri ishin ulur fisnikëria dhe qytetarë të tjerë të pasur, të mbrojtur nga moti dhe turma e zhurmshme poshtë. Aftësia e Shekspirit për të tërhequr një audiencë të përzier ishte pjesë e suksesit të tij dhe gjithashtu një nga arsyet pse fjalët dhe frazat e tij depërtuan në të gjithë shoqërinë.

Në kohën e vdekjes së tij në vitin 1616, në moshën 52-vjeçare, shumë prej frazave dhe idiomave të tij kishin fituar një bazë në gjuhën e zakonshme. Aq shumë, saqë ende përdoren disa prej tyre sot – shpesh pa e kuptuar se janë shpikur nga Shekspiri. Nëse po përpiqeni të “thyeni akullin” në një festë, ju jeni duke cituar Shekspirin.

Shekspiri e përdori këtë frazë në tre nga dramat e tij, duke iu referuar mënyrës se si dashuria mund të na bëjë të anashkalojmë të metat e atyre që duam (për mirë dhe për keq). Në “Tregtari i Venecias”, Xhesika thotë: “Por dashuria është e verbër dhe të dashuruarit nuk mund të shohin marrëzitë e bukura që bëjnë vetë”. Mbetet një frazë e zakonshme sot.

Kur Iago i keq mbjell farën e dyshimit në mendjen e Otello-s për besnikërinë e gruas së tij, ai i thotë: “O, kujdes, zotëria im, nga xhelozia! Është përbindëshi me sy të gjelbër që tallet me mishin me të cilin ushqehet”. Ne ende përdorim “përbindësh me sy të gjelbër” në lidhje me xhelozinë në të gjitha format e saj.

Kur Konstanca shpreh zemërimin e saj ndaj aleatëve të saj të supozuar, ajo u kundërvihet atyre me “Ti skllav gjakftohtë, a nuk ke folur si bubullimë nga ana ime”? Shekspiri përdori “gjakftohtësi” përpara se të përdorej në një kuptim biologjik (për zvarranikët dhe peshqit), për të shprehur një veprim të pandjeshëm, të pashpirt ose qëllimisht mizor. Sot përdoret shpesh për t’iu referuar “vrasësve gjakftohtë”.

Kleopatra i referohet marrëdhënies së saj të mëparshme me Jul Cezarin si ndodhi gjatë “ditëve të mia të sallatës, kur isha e gjelbër në gjykim”. Ditët e sallatës i referohen një kohe pafajësie të shkujdesur dhe papërvojë rinore (sallata është jeshile, si në të papjekur). Ne e përdorim shprehjen në një mënyrë të ngjashme sot, megjithëse mund t’i referohet gjithashtu një kulmi ose “viteve të arta”.

Kur Tranio flet me Petruchion-n se si të joshë Katerinën zemërgur, ai i thotë atij që “…thyeje akullin dhe bëje këtë punë, arrije të moshuarin, liro të riun”. Thye akullin, në këtë kuptim, është një metaforë për Katerinën e ftohtë. Sot ajo ka një përdorim më të përgjithshëm, që do të thotë për të lehtësuar tensionin ose për të nisur bisedën në një festë ose mbledhje të tjera shoqërore, ose kur njerëzit takohen për herë të parë.

Kjo shprehje ka qenë në përdorim që nga shekulli i 14-të dhe ishte e zakonshme në kohën e Shekspirit. Por mbijetesa e saj deri më sot ka të bëjë shumë me paraqitjen e saj në dramën e Shekspirit, kur udhëheqësi rebel Jack Cade thotë: “…eja ti dhe pesë burrat e tu dhe nëse nuk ju lë të gjithë të vdekur si një gozhdë, I lutem Zotit që të mos ha më kurrë bar”.

Pasi e vrau Poloniusin më herët në skenë dhe duke qortuar nënën e tij Gertrudën, Hamleti thotë: “Duhet të jem mizor vetëm që të jem i sjellshëm”. Ai i thotë Gertrudës se duhet të jetë mizor ndaj saj për të mirën e saj – në të njëjtën mënyrë në të cilën ne përdorim shprehjen sot.

Pasi Othello pa një ëndërr në të cilën e dashura e tij Desdemona e tradhtoi, ai u bind se ishte e vërtetë: “Por kjo tregonte një përfundim të paramenduar”. Fraza ka mbetur që nga viti 1604.

Gratë e Gëzuara të Windsor

Kjo frazë ka ndryshuar pak gjatë shekujve. Fillimisht u shfaq në një rresht nga personazhi Pistol: “Pse atëherë guacka ime e botës, të cilën unë me shpatë do ta hap”. Në kontekstin e shfaqjes, ajo kishte një konotacion të dhunshëm, pasi Pistol donte të hapte me forcë guackë deti metaforike për të marrë para. Tani ne e përdorim atë në një mënyrë shumë më pozitive, për të përcjellë se gjithçka është e mundur dhe gjithçka mund të arrihet.