Astrit Lulushi: Dëshmi malesh

Malet më të vjetra në botë kanë parë ngritjen dhe rënien e shekujve, duke bartur pëshpëritjet e së kaluarës së lashtë të Tokës.
Të ngulitur në zemër të vargmalit Appalachian, ndodhen malet Blue Ridge. Ata shpesh përmenden ndër vargmalet më të vjetra në planetin tonë, me një prejardhje gjeologjike që shtrihet më shumë se një miliard vjet më parë.
Por nëse e zhvendosni vështrimin në Afrikën e Jugut, do të ndesheni me Brezin Barberton Greenstone, me male që përqafohen deri në shtresa gjeologjike që datojnë deri në 3.5 miliardë vjet më parë. Flisni për të qenë të lashtë?!
Megjithatë, kurora e antikitetit shkon në Pilbara Craton madhështor në Australinë Perëndimore. Malet atje kanë shkëmbinj 3.6 miliardë vjet të vjetër. Për t’i vënë në perspektivë, ata janë pothuajse aq e vjetër sa vetë korja e Tokës!
Tani, duhet të kujtojmë se malet evoluojnë vazhdimisht. Malet që shohim sot nuk janë aq të larta apo të thyer sa ishin në kulmin e tyre. Era, uji dhe marshimi i pandërprerë i kohës i lodhin ato, duke rrumbullakosur majat dikur të thepisura në shpate të buta.
Në Portland, Arizona, Kaskadat relativisht reja, të bëjnë të mendonsh për kohët e vjetra të botës malore; ka një ndjenjë misteri dhe frike që vjen me imagjinimin e Tokës siç ishte në epokat e kaluara.
Malet na japin një ndjenjë të thellë të shkallës së kohës gjeologjike, duke na kujtuar se, për krahasim, qëndrimi i njerëzimit në këtë planet ka qenë vetëm një moment i shkurtër. Malet më të vjetra kanë qëndruar roje mbi Tokë, duke dëshmuar kërcimin e pamëshirshëm të kontinenteve dhe lëvizjen e ngadaltë, por të paepur të pllakave tektonike që skalitin vetë tokën nën këmbët tona.
Pavarësisht nëse jeni duke ecur nëpër malet Blue Ridge, duke u mrekulluar në vargmalet e lashta të Afrikës së Jugut ose duke vështruar majat e përjetshme të Australisë Perëndimore, këto male të vjetra janë tregimtarë të heshtur të historisë së parë të botës sonë.
Ne, kur nuk jemi në gjendje të provojmë dëshmitë tona; “malet janë dëshmitarë”,  themi. Por shkencëtarët nuk i pranojnë, njësoj si ata që tregohen “më katolikë se Papa”, ose “më komunistë se Marksi”.