Dy ese nga Astrit Lulushi

 

Commodus

Perandoria Romake ishte një epokë magjepsëse në histori, e mbushur me personazhe më të mëdhenj se jeta dhe histori intriguese. Kur bëhet fjalë për perandorë të cilësuar si të tmerrshëm, bie në sy një emër: Perandori Commodus,

siç përshkruhet edhe në filmin The Gladiator, me Joaquin Phoenix si Commodus, megjithëse me pak devijime, por me fund të njëjtë historik.

Commodus, i lindur në vitin 161, ishte djali i perandorit Marcus Aurelius. Megjithatë, ngjizja i tij erdhi në rrethana mjaft skandaloze. Thuhet se nëna e tij, Faustina, u angazhua në një lidhje me një gladiator të quajtur Eklektus. Kjo marrëdhënie e paligjshme besohet se ka rezultuar në lindjen e Commodus, duke e bërë atë trashëgimtar perandorak.

Pavarësisht nga ky fillim i diskutueshëm, Commodus do të vazhdonte të bëhej një nga perandorët më famëkeq në historinë romake. Mbretërimi i tij, i cili zgjati nga viti 180 deri në vitin 192, u shënua nga një sërë vendimesh të dyshimta dhe sjellje të çrregullta. Disa historianë spekulojnë se konceptimi i tij i trazuar mund të ketë kontribuar në veprimet e mëvonshme dhe në paqëndrueshmërinë e tij mendore.

Commodus kishte një magjepsje të thellë me luftimet gladiatoriale, shpesh duke marrë pjesë vetë në lojëra. Ky obsesion e bëri atë të vishte armaturën dhe të luftonte si gladiator, gjë që nuk i pëlqente elitës romake. Pikërisht gjatë këtyre spektakleve ai shfaqi një gjakmarrje dhe shpërfillje ndaj jetës njerëzore, duke fituar reputacionin si perandor mizor dhe tiranik.

Një ngjarje veçanërisht e tmerrshme e lidhur me Commodus ishte “Gjuetia e Romës”. Në këtë spektakël makabër, perandori lëshoi qindra kafshë të egra në Koloseum dhe vazhdoi t’i gjuante, duke shfaqur aftësinë e tij si gjahtar. Ngjarja tronditi dhe tmerroi qytetarët e Romës, duke çimentuar më tej reputacionin e Commodus si një udhëheqës i çmendur.

Commodus gjithashtu e imagjinonte veten si rimishërimi i Herkulit, duke shkuar aq larg sa e riemërtoi Romën si “Kolonia e Herkulit” dhe duke adoptuar titullin “Hercules Romanus”. Ai madje porositi statuja të tij në maskën e heroit mitik, duke ushqyer më tej iluzionet e tij të madhështisë.

Nga fundi i mbretërimit, teprimet dhe sundimi tiranik i Commodus çuan në pakënaqësi të përhapur mes popullit romak. Në vitin 192, u krijua një komplot nga anëtarët e oborrit perandorak për ta vrarë atë. Komploti pati sukses dhe Commodus u vra, duke i dhënë fund mbretërimit të tij të trazuar. Commodus sjell në mendje kohën e sotme, mund të thotë dikush:

Njëri, mjek i Bllokut; tjetri se me kë ngjan nga bijtë atje dhe i treti përflitet, edhe ky me të padrejtë, si nip i Mbretit.

Pastaj, secili mund te shëmbëllehet si organizator i lojës Gjuetia e Romës.

 

Çështje piratësh

Cezari u kap dhe u burgos nga piratët në Adriatik në vitin 78 pes. Ndërsa në burg ai u tha piratëve se kur të lirohej do t’i vriste dhe kryqëzonte, gjë që ata e morë si shaka. Kur piratët kërkuan 20 talente argjendi për ta liruar, Cezari u zemërua dhe këmbënguli që të kërkojnë 50. Shpërblesa u pagua, ai u kthye në shtëpi dhe gjithçka duhej të ishte mirë. Por Cezari ishte njeri që e mbante fjalën. Ai ngriti një flotë të vogël dhe i kapi piratët, ua preu atyre fytin dhe i kryqëzoi sipas premtimit.

* * *

Albert Einstein ka vdekur, edhe Stephen Hawking. Kush është gjeniu i radhës?

Stephen Hawking nuk ishte gjeniu i radhës pas Ajnshtajnit. Hawking konsiderohej shkencëtar i madh nga publiku, sepse ishte i përfshirë në zbulimin e vrimave të zeza. Ai mezi mund të lëvizte në një karrige me rrota dhe megjithatë bënte punë të mirë. Hawking dukej mbinjerëzor. Për fizikanët e tjerë, ai ishte jashtëzakonisht domethënës, por vështirë se mund të quhej gjeni i madh. Është e vështirë të shihet se kush do të jetë Ajnshtajni i ardhshëm, sepse nuk mund të shohim ndryshimin tjetër të madh në perspektivën e fizikës që do të ketë implikime të gjera. Ajnshtajni ishte i rëndësishëm në shumë fusha të fizikës.

* * *

Vikingët e lashtë u vendosën në Islandën e rrezikshme.

Pse të mos vendoseshin të sigurt larg ishujve skocezë? Eirik i Kuq u vendos në Islandë, e cila në fakt nuk është aq e rrezikshme nëse nuk jeton në majë të një vullkani, sepse Eiriku i Kuq ishte shpallur i jashtëligjshëm në Norvegji. Ky është kuptimi origjinal i “i jashtëligjshëm”: dikush që nuk mbrohet më nga ligjet. Në thelb, ai ishte një jo-shtetas në status juridik dhe shikohej njësoj si një kafshë e egër, pa asnjë të drejtë. Do të thotë se armiqtë e tij mund ta vrisnin pa pasur frikë nga ligji.

Dhe duke folur për kafshët e egra, Islanda nuk ka asnjë të rrezikshme. Ishujt e largët skocez kishin një disavantazh të madh; motin e ashpër, si dhe armiqtë, nga të cilët Eiriku me sa duket kishte mjaft. Gjithashtu, disa vikingë u vendosën në Shetland dhe vende të ngjashme.

* * *

Perandori Adrian, i cili mbretëroi mbi Perandorinë Romake nga viti 117 deri në vitin 138, shpesh perceptohet si një figurë e diskutueshme në histori, me një reputacion të përzier si perandor i mirë dhe i keq. Ndërsa ai është i famshëm për arritjet e tij arkitekturore, fushatat ushtarake dhe reformat administrative, ka disa arsye pse disa historian e kanë kritikuar sundimin e tij.

Një nga kritikat kryesore të ngritura kundër Adrianit është trajtimi i trashëgimisë perandorake. Me marrjen e pushtetit, Adriani miratoi një politikë për të nxitur individë të talentuar Përshkëndijime (persiatje) për familjen që nuk ishin domosdoshmërisht nga familje fisnike. Kjo qasje, e njohur si “sistemi adoptues”, synonte të siguronte një tranzicion të qetë të pushtetit dhe të zgjidhte liderë kompetentë. Megjithatë, kjo politikë çoi gjithashtu në disa raste të paqëndrueshmërisë dhe intrigave politike gjatë mbretërimit të tij. Disa argumentojnë se zgjedhja e pasardhësve, si Marcus Aurelius, ishte e diskutueshme, pasi ata nuk zotëronin të njëjtin nivel aftësish drejtuese si vetë Adriani.

Një aspekt tjetër që njollosi reputacionin e tij ishte trajtimi i tij i çështjeve ushtarake. Ndërsa mbahet mend për konsolidimin e kufijve të perandorisë duke ndërtuar mure mbrojtëse, veçanërisht Murin e Hadrianit në Britaninë e sotme, ai gjithashtu u përball me kritika për qasjen e tij ndaj luftës. Vendimi i Adrianit për të braktisur disa territore, si ato që ishin pushtuar nga Trajani në Mesopotami dhe Daci, u panë si një shenjë dobësie dhe dështimi për të ruajtur ambiciet perandorake të Romës. Për më tepër, vendimi i tij për t’u tërhequr nga këto rajone shkaktoi pakënaqësi në mesin e ushtrisë dhe kontribuoi në një rënie të moralit.

Për më tepër, politikat e Adrianit në lidhje me fenë dhe asimilimin kulturor u ndeshën me kundërshtime. Adriani promovoi kulturën greke të lashtë, siç kishte bërë më pare Aleksandi i Madh i Maqedonisë. Vetë Adriani ishte një admirues i filozofisë, artit dhe letërsisë së lashtë greke, duke e shtyrë atë të promovonte zakonet greke në të gjithë perandorinë. Megjithatë, ky theksim i ndikimit grek tjetërsoi shumë qytetarë romakë që mendonin se trashëgimia e tyre kulturore po minohej.

Jeta personale e Adrianit gjithashtu tërhoqi kritika. Ai kishte një marrëdhënie të trazuar me gruan e paraardhësit të tij Trajan, Plotina, gjë që çoi në thashethemet për një lidhje të paligjshme. Këto zgjedhje personale, megjithëse nuk ndikuan drejtpërdrejt në aftësinë e tij për të qeverisur, kontribuan në një perceptim negativ të Adrianit midis segmenteve të caktuara të shoqërisë.

Ndërsa mbretërimi i Adrianit mund të ketë pasur mangësitë e veta, ai gjithashtu dha një kontribut të rëndësishëm në perandori. Përpjekjet e tij arkitekturore, si ndërtimi i Panteonit dhe Tempulli i Venusit dhe Romës, shfaqën patronazhin e tij të arteve dhe lanë një ndikim të qëndrueshëm në arkitekturën romake. Për më tepër, reformat e tij administrative që synonin përmirësimin e mirëqenies së provincave dhe promovimin e shtetësisë romake për joromakët u vlerësuan pozitivisht nga shumë njerëz.