Astrit Lulushi: Perspektiva e përjetësisë
Në orët e hershme të mëngjesit të 17 shkurtit 1600, një burrë u dërgua me karrocë në Campo d’Fiori të Romës, ku, i lidhur me zinxhirë në qafë, u zhvesh lakuriq, u var me kokë poshtë dhe u dogj në shtyllë. Hiri i tij u hodh në lumin Tiber. Nëse shkoni në sheshin plot zhurmë sot, do të gjeni në qendër të tij një statujë që nderon atë njeri, Giordano Bruno.
E përshkruar si ‘statuja më militante në Romë’, monumenti u ngrit në 1889 dhe e paraqet Brunon me kapuçin e një frati, me fytyrë nga Vatikani, sikur të qortonte në heshtje Kishën Katolike Romake për ekzekutimin e tij.
Vitet që pas vdekjes së tij kanë parë statusin e Brunos të rritet – si mendimtar dhe poet, astronom, filozof dhe mjeshtër i mnemonikës, ose artit të kujtesës. Tani pranohet thënia e tij se universi është i pafund, me diej gjithmonë të ndezur si i yni.
Inkuizicioni Romak e dënoi sepse “murgu kërkonte hetim të së vërtetës, i paparagjykuar dhe i pandikuar nga autoriteti teologjik”. Bruno u dogj sepse nuk pranoi autoritetin e atyre që u ulën në gjykimin e tij.
Ai meriton të mbahet mend për përkushtimin ndaj së vërtetës dhe lirisë së mendimit kudo që të çojë e vërteta. Qëndrueshmëria e tij e guximshme ishte e pamasë, vizioni i tij për realitetin ishte i thellë dhe parashikonte mendjet më të mëdha të epokës së hershme moderne.
Për sa i përket metafizikës së tij, Bruno ishte panteist. Kjo është arsyeja pse thuhet shpesh se ai ishte një pararendës i Spinozës, “babai i vërtetë i natyralizmit modern”. Siç do ta karakterizonte Hegeli konceptin e Brunos për realitetin përfundimtar: “Gjërat që duken të ndryshme janë vetëm modifikime të një gjëje të vetme që përfshin në ekzistencën e saj gjithë ekzistencën tjetër.”
Bruno thoshte se koha i jep të gjitha dhe i merr të gjitha, gjithçka ndryshon, asgjë nuk shkatërrohet; vetëm një gjë nuk mund të ndryshojë, një, e vetme dhe e përjetshme, dhe vetëm një mund të qëndrojë përjetësisht:
“Me këtë filozofi shpirti im rritet dhe intelekti im zmadhohet… çdo gjë që është, është ose këtu ose atje, afër ose larg, herët, tani, ose vonë. Gëzohu, pra, dhe nëse mundesh, bëhu i mirë dhe duaje atë që të do.”
Për Brunon, nuk ka asnjë kufizim me të cilin mendimi është i lidhur. Nuk ka asgjë që në parim nuk mund të dihet. Problemi fatal për çdo filozofi që parashikon fundin është se kur thotë se mendimi mund të udhëtojë kaq larg dhe jo më larg, ai ka shkuar përtej kufirit.
Dhe nëse arsyeja pretendon të të thotë se sa larg mund të shkosh dhe sa larg mund të mos shkosh, a nuk nënkupton kjo se arsyeja qëndron disi përtej kufijve të vendosur nga vetë arsyeja?
Në të vërtetë, nuk ka asgjë që në thelb është e panjohur.
Giordano Bruno duhet sot më shumë se kurrë. Ai përfaqëson një antidot intelektual ndaj ideologjisë mbizotëruese të ditëve të sotme, e cila na thotë se jemi të dënuar me fundin tonë. Njerëzimi është i pafund. Ne jemi të kufizuar vetëm nga ngushtësia jonë e vizionit.
Modeli heliocentrik i Kopernikut i sistemit diellor iu duk Brunos një frymëzim gjenial. Prandaj, ai e mbrojti atë, e zgjeroi më tej sesa guxoi ta zgjaste ideatori i tij dhe më në fund vdiq për të dhe për gjithçka që do të thoshte për të.
Bruno qëndron në kundërshtim të përjetshëm ndaj çdo përpjekjeje për të dhënë fjalën e fundit.
Ne jemi të Pavdekshëm, jo sepse vazhdojmë të jetojmë pasi trupi ynë vdes, por sepse mund të marrim pjesë në të vërtetën e pavdekshme.
Siç shkruante Bruno:
“I mençuri nuk i frikësohet vdekjes; përkundrazi, ndonjëherë përpiqet për vdekjen, shkon përtej për ta takuar atë”.
Nëse mohimi i përjetësisë është në bazën e nihilizmit që po dëshmojmë sot, atëherë kemi nevojë për Brunon – për na kujtuar se ka të vërteta të përjetshme, se “mendja është e përjetshme në atë masë sa i kapë gjërat nga perspektiva e përjetësisë”.
Vetëm duke mbajtur besimin me atë që është e përjetshme, ne bëhemi vërtet të pavdekshëm.
Një ditë, njeriu do të zgjohet nga harresa dhe do të kuptojë se kush është në të vërtetë dhe kujt ia ka dorëzuar frenat e ekzistencës së tij – një mendjeje mashtruese, gënjeshtare që e bën dhe e mban skllav.