Astrit Lulushi: Keltët

Sipas përshkrimit të Julius Cezarit, keltët ishin misterioz dhe supersticioz. Një përshkrim i mitit irlandez thotë se ata ishin një “konglomerat fisesh me fuqi të jashtëzakonshme dhe shumë kokëfortë”.

Për sa i përket strukturës sociale, shumica e fermerëve ishin Feines ose të lirë. Njerëzit sigurisht i nderonin paraardhësit e tyre dhe ishin afër perëndive që adhuronin. Ata ishin të organizuar ngushtë rreth grupeve farefisnore, të njohura si klane. Klanet më të mëdha do të drejtoheshin nga një shef; klanet më të vogla do të kishin një prijës. Udhëheqësit ishin të klasës Flaith ose fisnike. Dikush mund të ishte edhe “kryetari i një lope” Buo-Aire, por detyra e kreut të caktuar për të mbrojtur klanin dhe pronën e tij ishte e shenjtë sipas ligjit Breton deri në shekullin e 17-të. Kishte edhe një klasë të respektuar zejtarësh e artizanësh. Më pas erdhën bardët prestigjiozë dhe të dashur, të cilët ishin ruajtësit e historisë së popujve, të cilën e recitonin në tregimet dhe këngët tradicionale. Druidët ishin udhëheqësit fetarë dhe të lidhur me sferën shpirtërore; ata ishin gjithashtu mësuesit, filozofët, astronomët, shëruesit, politikanët dhe gjykatësit. Në thelb, një druid i vjetër do të kishte një praktikë të gjatë pas tij – zakonisht 20 vjet – dhe shpesh zotëronte aq pushtet sa një mbret i vogël. Sundimtari i përgjithshëm njihej si Ri Koicid.

Disa gjuhëtarë e quajnë gjuhën kelte, gjuhën amtare të Irlandës, “Gjuha e Zgjedhur” dhe pohojnë se ajo u fol në Kopshtin e Edenit – se erdhi me fisin e Jakobit në Egjipt, pastaj në Kartagjenë dhe nëpërmjet Galicisë në Spanjë, Irlandë, disa fise u hodhën në gadishullin ilirik.  Gjuhëtarët më konvencionalë do të thonë se rrënjët janë indo-evropiane, dhe arsyeja pse është kaq tepër e pasur është se ajo, ashtu si njerëzit, është zhvilluar nga 72 gjuhë të ndryshme. Sidoqoftë, galeishtja ka qenë gjuha e folur dhe e shkruar e Irlandës për mijëra vjet. Flitet gjithashtu në Skoci dhe sot është ende gjuha popullore në Irlandë, Skoci, Uells, Ishullin e Manit, Cornwell dhe Brittany. Gjuha dhe poezia luanin një pjesë të rëndësishme të jetës në Irlandën e lashtë dhe shumica e hyjnive kenë një lidhje të fortë me poezinë në fuqitë dhe përgjegjësitë e tyre. Ogmios, ose Ogma, ishte perëndia kelt e oratorisë dhe përshkruhej me zinxhirë të bukur prej ari dhe qelibar që e lidhnin, ndonjëherë nga gjuha te veshët. Ekziston një numër i madh burimesh të shkruara për mitologjinë kelt. Fatkeqësisht, këto shënime të shkruara u krijuan ndërsa krishterimi u rrit në tokë dhe shumë histori u dezinfektuan; u bënë rregullime delikate (dhe jo aq delikate) për të promovuar një kulturë shumë të ndryshme. Disa historianë theksojnë se mitologjia kelte ndoshta u largua më lehtë nga ky lloj censure sesa traditat e tjera, pasi shumica e dorëshkrimeve u krijuan nga murgjit irlandezë, të cilët ndoshta do të kishin pasur më shumë qëllim për të ruajtur kulturën irlandeze sesa për të shpëtuar shpirtrat. Shkrimet më të hershme u shkatërruan të gjitha nga vikingët plaçkitës, dhe të dhënat që tani kemi janë shkruar rreth shekullit të dymbëdhjetë.

Cikli i fundit njihet si Cikli i Mbretit ose Cikli Historik. Këto tregime kanë të bëjnë me pasuritë e ndryshme të mbretërve keltë. Mirëqenia e mbretërisë lidhej drejtpërdrejt me cilësinë e mbretit. Shumica e mbretërve ishin figura gjysmëhistorike me fuqi dhe ndikim të ngjashëm me perëndinë. Mbretërit dhe luftëtarët e jashtëzakonshëm ishin jashtëzakonisht të fuqishëm, por shpeshherë edhe të pafuqishëm përballë një kufizimi të mbinatyrshëm të quajtur geis, (gjëzë), i vendosur mbi ta, zakonisht nga një druid i moshuar (geasa në shumës). Për të thyer një geis duhej të thyej menjëherë një lidhje e shenjtë midis një udhëheqësi dhe popullit të tij, kështu që nuk u bë kurrë. Është një koncept mjaft i vështirë, dhe më e afërta për ta shpjeguar në ditët e sotme është kthimi saj në tabu. Një historian keltik e shpjegon ‘geis’ si “udhërrëfyes fati”; shqipja ka dhënë ‘gjëagjëzë’.