Astrit Lulushi: Beteja e eklipsit

Një eklips diellor i dha fund një lufte të lashtë.
Herodoti përshkroi një luftë midis mbretërive të lashta të Lidias dhe Medias që kulmoi në Betejën e Halys, e njohur më mirë si Beteja e Eklipsit. Në kohët e lashta, njerëzit shpesh i shihnin eklipset diellore si shenja të këqija, dhe lidianët dhe medët nuk ishin të ndryshëm. Ndërsa “dita u kthye në natë në betejë”, shkroi Herodoti, mbretëritë përleshëse e morën errësirën si një paralajmërim ogurzi dhe hodhën armët e tyre, duke rënë dakord të bënin paqe pas gjashtë vitesh trazira. Megjithëse fillimisht nuk u regjistrua asnjë datë beteje, historianët modernë tregojnë për 28 maj 585 pes, bazuar në llogaritjet shkencore të eklipseve diellore në rajon. Eklipsi quhet edhe “Eklipsi i Talesit” sipas filozofit grek Thales të Miletit, të cilin Herodoti e vlerëson me parashikimin e ngjarjes astronomike. Megjithatë, se si Thales mund ta kishte arritur një sukses të tillë kaq shumë kohë më parë, mbetet një mister.
***
Dekada përpara se Albert Ajnshtajni të bëhej një fenomen i kulturës pop duke nxjerrë gjuhën në ditëlindjen e tij të 72-të, ai ishte një fizikant teorik në zhvillim në prag të një zbulimi madhor: se objektet masive bëjnë që hapësira-koha të lakohet, duke rezultuar në gravitetin. Teoria e relativitetit të përgjithshëm të Ajnshtajnit, botuar në vitin 1915, prezantoi idenë se graviteti nuk është forcë, por një fushë e lakuar e krijuar nga prania e masës. Ajnshtajni pohoi se teoria mund të testohej duke matur pozicionin e yjeve pranë diellit, i cili do të dukej të zhvendoset pak pasi graviteti nga dielli përkul shtegun e dritës. Ky lloj eksperimenti ishte i vështirë për t’u kryer në fillim të shekullit të 20-të, por shpejt u shfaq një mundësi e përsosur: eklipsi total diellor më 29 maj 1919.
Shoqëria Mbretërore Astronomike e Britanisë dërgoi dy ekspedita për të testuar teorinë e Ajnshtajnit gjatë eklipsit. Një grup i udhëhequr nga fizikani britanik Arthur Eddington shkoi në ishullin Príncipe në brigjet e Afrikës Perëndimore dhe një ekip i dytë shkoi në Sobral, Brazil. Eklipsi i plotë i lejoi shkencëtarët të kishin një pamje më të mirë të yjeve më afër diellit pasi hëna bllokoi pothuajse të gjithë dritën nga dielli. Nëse Ajnshtajni do të kishte të drejtë, drita e prodhuar nga yjet do të përkulej për shkak të gravitetit të diellit. Gjatë eklipsit, shkencëtarët u mahnitën pasi yjet dukeshin të zhvendosur nga vendet e tyre të zakonshme, sepse drita e tyre udhëtoi drejt Tokës duke u lakuar rreth diellit. Drita u devijua me rreth 1.7 sekonda me hark, ashtu siç kishte parashikuar Ajnshtajni, duke vërtetuar idenë e fizikanit se graviteti nuk është një forcë, por një shtrembërim gjeometrik i hapësirë-kohës. Falë eksperimentit, Shoqëria Mbretërore Astronomike njohu zyrtarisht teorinë e relativitetit të përgjithshëm të Ajnshtajnit më 6 nëntor 1919, afërsisht katër vjet pas publikimit të saj.