Astrit Lulushi: Bullgarët në mesjetë

Çfarë donte të thoshte Car Ivan II i bullgarëve në mbishkrimin e Tërnovos:

“Kostandinopoja u mbajt nga Frankët, por edhe ata u nënshtruan nën dorën e perandorisë sime, sepse nuk kishin perandor tjetër përveç meje dhe i jetuan ditët e tyre falë meje”.

Ivan Asen II ishte car i Bullgarisë midis 1218 dhe 1241. Gjatë mbretërimit të tij, perandoria e dytë bullgare arriti zenitin e fuqisë dhe prestigjit të saj. Megjithatë, nuk ishte e vetme në Ballkan dhe në Azinë e Vogël perëndimore. Katër fuqi të ndryshme kundërshtuan njëra-tjetrën në atë kohë – vetë Bullgaria, perandoria latine e Kostandinopojës dhe shtetet pasardhëse bizantine të Nikesë dhe Epirit. Me kalimin e kohës, secili nga të katër dukej sikur do të merrte epërsinë, do të zgjerohej dhe do të fitonte ose ruante kontrollin e Kostandinopojës. Në të vërtetë, qyteti perandorak u shfaq i madh në ideologjinë politike dhe ndjenjën popullore, për të mos përmendur pozicionin e tij të shkëlqyer gjeopolitik dhe avantazhet e tjera.

Megjithatë, përfshirja aktive bullgare në luftë mund të duket paksa e çuditshme.

Për pjesën më të madhe të Mesjetës, malet ilirike ishin kufiri i ashpër midis sferës bullgare dhe bizantine. Kur sundimtarët e zgjuar dhe të mirë-arsimuar forcuan Bullgarinë dhe u shtynë në jug, ata parashikuan një formë të perandorisë bizantino-bullgare. Qëllimi i tyre ishte të përballeshin me subjektet e tyre të reja bizantine dhe të rrisnin legjitimitetin, pozicionin ndërkombëtar dhe prestigjin e tyre. Është e qartë se mbajtja e vetë Kostandinopojës do t’i lehtësonte gjërat, edhe nëse nuk do të ishte e nevojshme.

Shembulli më i mirë para Ivan Asen është Simeoni i Madh, i cili sundoi Bullgarinë midis viteve 893 dhe 927. Simeoni kishte përfituar nga problemet e vazhdueshme bizantine, kishte mundur ushtritë bizantine në disa raste, e shpalli veten perandor, kërkoi njohje nga Kostandinopoja dhe u përpoq të lidhte shtëpinë e tij me dinastinë sunduese ilirike me martesë dhe të sundonte si vjehrri i perandorit të mitur Konstandin VII. Eshtë e panevojshme të thuhet se ky lloj përvetësimi nuk ishte një veçori bullgare – madje edhe Karli i Madh kishte bërë diçka të tillë.

Pra, në shekullin e 13-të, nga fundi i viteve 1220, latinët e Kostandinopojës ishin tashmë në rënie, ndërsa forcat e Nikesë kishin kaluar në Ballkan dhe kishin mbyllur rrjetën rreth qytetit perandorak. Teodor Komeni i Epirit (dhe Selaniku, që nga viti 1224) dhe Ivan Asen bënë një marrëveshje kundër antagonistit të tyre të përbashkët, Nikesë, por ajo ishte e detyruar të shpërbëhej pasi ushtria nikeze u detyrua të tërhiqej në Azinë e Vogël nga forcat e Epirit. Loja tani ishte vetëm midis Ivan Asen dhe Theodorit.

Në fillim të vitit 1228, perandori latin Robert i Courtenay vdiq para kohe dhe u pasua nga vëllai i tij 10-vjeçar Baldwin II. Kostandinopoja mbeti pa kokë dhe baronëve iu desh të bënin zgjedhje të vështira. Duke e konsideruar Teodorin si një rrezik më të madh, ata iu drejtuan Ivan Asen, i cili kërkoi regjencën e perandorisë latine. Shtëpitë e Asen dhe Courtenay ishin tashmë të lidhura në mënyrë indirekte – bashkëshortja e Ivan Asen II ishte Anna Maria, e bija e mbretit Andrew II të Hungarisë dhe tezes së Baldwin, Yolanda. Për të forcuar më tej lidhjet e tyre, Baldwin u fejua me vajzën e Ivan Asen, Helena.

Sigurisht, Theodori i Epirit nuk do të kishte asgjë nga këto. Sapo i erdhi lajmi, ai sulmoi Ivan Asenin. Beteja vendimtare u zhvillua në Kllokotnicë në fillim të vitit 1230. Forcat e Epirit pësuan një disfatë dërrmuese dhe vetë Teodori u kap dhe më vonë u verbua. Ivan Aseni vuri nën kontrollin e tij të gjithë rajonin midis Adrianopojës dhe Durrësit, ndërsa principata e Serbisë kaloi nga Epiri në sferën e ndikimit bullgar. Vëllai dhe pasardhësi i Theodorit, Michael, trashëgoi një mbretëri të zvogëluar që nuk ishte në gjendje t’i afrohej kurrë Konstandinopojës.

Natyrisht, Ivan Asen ishte i etur të publikonte fitoret dhe dominimin e tij mbi fqinjët e tij, të kultivonte imazhin e tij perandorak dhe të reklamonte pozicionin e tij si regjent i Kostandinopojës dhe vjehër i perandorit të saj të ri. Ai me siguri mendonte për veten si car që do të arrinte atë që vetë Simeoni nuk kishte mundur të bënte tre shekuj më parë. Në këtë kuadër, ai ndërtoi kishën e Dyzet Martirëve në kryeqytetin bullgar Veliko Tërnovo, ku vendosi mbishkrimin. Ata martirë ishin shenjtorë të lashtë ushtarakë, të nderuar gjerësisht në Bizant dhe në shtetet e tjera ortodokse lindore si mbrojtës të perandorëve të krishterë dhe ushtrive të tyre:

“Në vitin 1230, unë, Ivan Asen, në Krishtin Zot car besnik dhe autokrat i bullgarëve, biri i carit të vjetër Asen, ndërtova nga themelet dhe zbukurova me piktura gjithë këtë kishë më të nderuar në shek. emri i Dyzet Dëshmorëve të Shenjtë me ndihmën e të cilëve në vitin e dymbëdhjetë të mbretërimit tim, në vitin që po pikturohej ky tempull, unë shkova në luftë në Rumani dhe shpartallova ushtrinë greke dhe kapa vetë car Theodore (Angelos) Komnenos dhe të gjithë djemtë e tij. Pushtova të gjithë tokën e tij, nga Adrianopoja në Drach [Dyrrachion], pjesën greke, si dhe atë serbe e shqiptare. Qytetet rreth Kostandinopojës dhe vetë Qyteti sundoheshin nga frankët por edhe ata iu bindën dorës së mbretërisë sime, sepse nuk kishin car tjetër përveç meje dhe i jetuan ditët e tyre falë meje. Zoti e ka caktuar që të jetë kështu, sepse pa të nuk mund të realizohet as fjala e as vepra”.