Avdulla Kënaçi: E PËRDHUNUARA

Askush nuk e vuri re se si kishte ardhur pranvera. Atë vit, asnjeri nuk e kishte mendjen tek pemët që çelnin njëra pas tjetrës. Të gjithë ishin përqendruar tek ato zhurma të llahtarshme të cilat herët në mëngjez tmerronin gjindjen. Ato vinin nga kupa e qiellit dhe përplaseshin me tërsëllimë mbi malin e Dajtit. Kishte kaluar një muaj qëkurse kishte nisur lufta në Kosovë. Gjëmime të tilla nuk mbanin mend as ata që kishin përjetuar Luftën e Dytë Botërore. Dukej sikur të gjitha rrufetë në qiell ishin mbledhur së toku. Ne, gazetarët, mësuam të parët se ky fenomen ndodhte nga që shpejtësia e aeroplanëve që ktheheshin nga fronti i luftës në Kosovë, ishte më e madhe se sa shpejtësia e zërit. Kjo ishte një betejë e padëgjuar më parë, vetëm me aeroplanë, pa zbritur këmbë ushtari në tokë. Makina luftarake e Millosheviçit ishte paralizuar plotësisht. Asnjë mundësi kundërveprimi ndaj fuqisë së hekurt të NATO-s, megjithatë Kosova zbrazej çdo ditë dhe Shqipëria e gjitha u mbush me refugjatë të cilët me lot në sy rrëfenin tmerret që kishin përjetuar. Gjithë urrejtjen dhe vrerin ndaj bombardimeve, ushtarët serbë e derdhnin ndaj popullsisë së pambrojtur shqiptare.

Në atë periudhë ne punonim pa pushim, kohë e pa kohë. Ato ditë binte një shi i imët, i pandërprerë, ritmikisht, i cili nuk kishte ndërmend të ndalonte. Lagështia na hynte gjer në palcë. Shpesh, në nxitim e sipër, harronim të merrnim çadrat me vete. Kryeqyteti, nga të gjitha arteriet e tij, si një sfungjer gjigand, thithte papushim refugjatë kosovarë. Me gjithë varfërinë e tejskajshme, askush nuk ankohej prej pranisë së tyre. Në fund të fundit ata ishin vëllezër të një gjaku. Edhe hoteli pranë shtëpisë sime kishte strehuar kosovarë, por ai ishte i mbështjellë nga një vello misteri, kështu, nuk e kisha parë të arsyshme ta bëja pjesë të ndonjë emisioni televiziv. Brenda tij kishte vetëm gra, vajza dhe fëmijë. Pse i kishin veçuar ata nga të tjerët që ishin strehuar nëpër familjet tiranase?! E shihja çdo mëngjes aktoren e famshme Roza Anagnosti që ecte bulevardit, në krye të një vargani fëmijësh. I largonte nga zymtësia e hotelit dhe i çonte në parkun e madh të lodrave, poshtë liqenit. Ishte një përpjekje individuale e saj për t’u kthyer buzëqeshjen. Ata ecnin në rresht për dy, të heshtur, sikur kishin frikë se mos zgjonin kureshtjen e njerëzve të panjohur kryeqytetas. Mbanin të njëjtat veshje çdo herë. Dhe mua më shkoi ndërmend: ja ku e kam lajmin përpara shtëpisë, pse duhet ta kërkoj aq larg?! Pse të mos provoja të merrja vesh se çfarë ndodhte brenda atyre mureve të trashë? Mendova se me siguri edhe ata të strehuarit aty ishin të dëbuar forcërisht nga Kosova. U nisa drejt hyrjes së hotel “Arbërisë”, kështu quhej atëherë godina që sot është kthyer në Ministri Drejtësie. Sportelisti, një mesoburrë flokëbardhë, më doli përpara me ngut dhe më paralajmëroi se ishte e ndaluar hyrja. I tregova kartën e gazetarit. “Zotëri, hyrja është e ndaluar për të gjithë, edhe për mediat”, këmbënguli ai. Përgjigja e tij më ndezi edhe më shumë kureshtjen, cilësi që thuajse e kanë të gjithë profesionistët e kësaj zeje. Në fund të fundit ky nuk ishte një burg i sigurisë së lartë që unë të mos kisha akses. I kërkova me insistim të takoja drejtoreshën. Përsëri sportelisti kundërshtoi. Këtë radhë nuk u mjaftua vetëm me fjalë, por më mbajti krahun. I hoqa dorën dhe e shtyva me forcë. “Mos më detyro të thërras policinë”, i thashë i irrituar. Duhet ta kisha ngritur zërin shumë sepse një derë u hap dhe prej andej doli drejtoresha.

– Nuk ka nevojë për skandale, zoti gazetar, ju lutem më ndiqni në bar-bufe dhe do t’ua tregoj unë arsyen se përse këtu është e ndaluar hyrja për këdo, duke përfshirë edhe juve, – tha ajo me një zë të ëmbël e të qetë.

Siç mësova më vonë, ajo ishte diplomuar për psikologe. E shihja për herë të parë. Duhet të ishte nja tridhjetë vjeçe, delikate, bionde, me flokë të prerë shkurt. Quhej Jeta. U ulëm në një tavolinë përballë njëri-tjetrit, nga ana e dritares. Bari ishte krejt bosh dhe me sa dukej mungonte edhe barmeni. Dëgjohej vetëm cicërima e një llambe neoni në tavan që paralajmeronte se po digjej. Zonjusha që kisha përballë nuk ta mbushte mendjen për drejtoreshë, por ajo tha se masterin për psikologji e kishte mbrojtur shkëlqyeshëm në Belgjikë dhe dinte disa gjuhë të huaja.

– Vetëm femra kosovare ka strehuar ky hotel? – e pyeta unë.

– Refugjatë lufte, vajza dhe gra me fëmijët e tyre të vegjël. Më besoni, është full, – u pergjigj ajo duke përdorur fjalën anglisht “full” në vend të thoshte plot apo citë më citë.

Ndërkohë banakieri kishte mbërritur. Dukej se dikush e kishte lajmëruar për praninë tonë dhe ai, me sa shihej, kishte vrapuar nga që merrte frymë me gulçima.

– Besoj nuk keni shumë që prisni, do të më falni, isha nga dera e mbrapme e hotelit, ndihmova mjekun për të mbartur tek ambulanca një të sëmurë, – u arsyetua ai.

– Duhet ta kenë shtruar tek pavioni i psikiatrisë, – tha drejtoresha. Me sa duket ajo e njihte si rast.

– Keni konjak? – e pyeta unë banakierin.

– Po, – tha ai.

– I Korçës?

– Sigurisht, edhe shoqërimi me kafe, besoj, – shtoi. Unë tunda kryet në shenjë miratimi.

– Mua më sill të zakonshmet, – tha drejtoresha me zë të ulët.

Kur u ul tabakaja me pijet në tavolinë, vura re se gota e saj ishte e mbushur me uiski. Duke ndjekur vështrimin tim, tha:

– Është origjinal, pse nuk porosite edhe ti një të tillë? Nuk e kemi zakon që të paguajnë mysafirët, – tha me të qeshur duke zbuluar një serë dhëmbësh tepër të bardhë.

– Qysh në rini jam mësuar me këtë pije, konjakun “Skënderbe”, atëherë uiski gjeje vetëm në hotel “Dajti”, – iu përgjigja unë seriozisht dhe bëra gëzuar duke ngritur gotën.

– Kush e dinte se kjo luftë e mallkuar do të zgjaste kaq shumë? Millosheviçi qenka kokë-mushkë, si mund t’i dalësh NATO-s kundër!? – ndërroi temë drejtoresha.

– Me sa kuptohet shpreson ndonjë ndihmë prej Rusisë. Unë habitem me diçka tjetër; si mundet dy milion shqiptarë të strehojnë e të ushqejnë një milion refugjatë? – i thashë.

– E ke vënë re se si tani që kemi mysafirë nuk ka as vrasje, as vjedhje, zero krime, – tha ajo me një lloj krenarie duke m’u drejtuar në njëjës, shenjë afiniteti kjo edhe pse shiheshim për herë të parë.

– Duhet të jetë një kod i pashkruar i popullit tonë për raste luftrash dhe fatkeqësish, – arsyetova unë.

– Deri diku duhet të kesh të drejtë, – tha zonjushë Jeta e entuziazmuar.

Mendova se ishte momenti t’i bëja pyetjen delikate që më mundonte prej kohësh:

– Cilat janë këto femra në këtë hotel, kujt kategorie i përkasin? Pse gjithë ky konspiracion!? – pyeta unë me një farë habie.

Ajo rrudhi vetullat, u mendua pak, me sa shihej po mundohej të mos më fyente, pastaj, me një ton krejt të pasigurtë, tha:

– Ti je një emer i njohur për mua. I kam ndjekur emisionet e tua për Kosovën dhe besoj se do të më kuptosh drejt. Sigurisht këto që do të tregoj, nuk vlejnë për median, nuk vlejnë as për televizion e as për gazetë. Ndoshta do të duhen për më vonë, si puna e arkivave, sigurisht ndodhi të tilla i shërbejnë historisë sonë si komb.

Pas pak drejtoresha heshti, rrëkëlleu gotën me pijen e saj të preferuar, gjerbi kafen, mori frymë thellë dhe më shikoi drejt e në kokërdhok të syrit. Poshtë qerpikëve të saj u vizatuan dy rrathë. Dukej shumë e pikëlluar:

– Këto të gjitha janë gra dhe vajza kosovare të abuzuara nga militarët serbë.

– Kaq shumë!? – e ndërpreva unë i çuditur. Ajo vazhdoi:

– Shumë, fare shumë, flitet për mijëra. Papritur, pa asnjë faj, atyre u është ndërprerë jeta aktive, lumturia familjare, veç të vrarëve që kanë. Serbët ua kanë ngrirë buzëqeshjen në buzë. Thuajse janë raste me trauma tepër të rënda. Përdhunime kaq masive nuk i kam ndeshur kurrë, as në literaturë të huaj. Ato janë vendosur tek ky hotel sepse është afër maternitetit dhe duhet të vizitohen përditë tek gjinekologu për të shmangur pasojat dhe komplikacionet e përdhunimit. Të gjitha shoqërohen me personel të kualifikuar, psikologe dhe infermiere, por nuk na mjaftonin njerëzit, kështu për shoqërim kemi aktivizuar edhe studentët e këtyre degëve. E gjithë kjo punë është një përvojë dhe eksperiencë krejt e re, e pa parë. Për shpatullat e mia dhe eksperiencën time është një barrë e rëndë, por dikush duhet ta bëjë. Kjo më ra mua për pjesë.

– Mendoj se është një ide shumë e mirë që ato fatkeqe të trajtohen me kujdes e dashuri si dhe të jenë në mbikqyrje të vazhdueshme, – shtova unë – sa për përdhunimet serbe dhe masakrat e tyre, për mua nuk janë të panjohura. Janë metoda të lashta sa vetë historia e bashkekzistencës së tyre në Ballkan. Poshtërimi, fyerja dhe përdhunimi është qëllim në vetvete, është programi i tyre shovinist. Këto abuzime dhe përdhunime që përmende ti, unë i kam lexuar tek traktati i akademikut famekeq serb, Çubrilloviç. Kështu kanë vepruar prej moti ata, por këtë radhë kanë qenë më mizorë se kurrë. Është një mënyrë për ta goditur kombin tonë në palcë, në pikën më delikate, nderin. Është mënyra për t’i tmerruar e terrorizuar totalisht bashkëkombasit tanë kosovarë. Serbët e dinë se nderi i grave dhe vajzave shqiptare është i shenjtë. Është mënyra e tyre djallëzore për t’i zemëruar e tromaksur banorët autoktonë që atyre të mos u shkojë mendja kurrë per t’u kthyer përsëri në Kosovë.

***

Pikërisht në momentin kur ne po diskutonim me zjarr për luftën dhe Kosovën, mua dalëngadalë po më mbushej mendja se drejtoreshë Jeta nuk ishte dosido, por një vajzë intelektuale mëndjehapur dhe me kulturë. Kur ajo fliste, vëmendjen ma tërhoqi një grua e panjohur e cila u afrua tek banaku me hap të ngadaltë, si një hije. Ajo kishte veshur një xhup burrash që i rrinte i madh për trupin e saj. Ishte e zbehtë në fytyrë dhe me sytë gati të shuar. Thuajse nuk ishte e interesuar për asgjë. Bleu dy paketa cigare dhe u ul në një tavolinë nga ana jonë e kundërt. Ndezi cigaren duke i mbajtur sytë mbi shpuzoren ku herë pas here me gishtin tregues shkundte hirin. Drejtoreshë Jeta vazhdonte të fliste, por unë nuk e dëgjoja më. Për një moment ajo dyshoi në se e përcillja rrjedhën e bisedës dhe më pyeti:

– A po më dëgjon çfarë po them?

– Jo. Pas kurrizit tënd, në të kundërt, është ulur një grua. Të jetë nga ato të përdhunuarat!? – pyeta unë me dyshim. Jeta ktheu kryet me rrëmbim.

– Po, nga tonat është, – u përgjigj nxitimthi – quhet Besa Gjuraj, nuk di sa cigare në ditë pi, një apo dy paketa. Nuk jam e sigurtë nga cila krahinë është, ndoshta nga Malisheva. Di që ka vetëm një vajzë tetë vjeçe.

– Po pse me atë xhup aq të madh, të paktën këtu brenda nuk bën ftohtë.

– Ah, ai xhup ka histori më vete. Është i burrit të saj që lufton në radhët e Ushtrisë Çlirimtare. Atë xhup nuk e heq nga trupi as natën e as ditën. Thjesht është një xhup i zi me astar të kuq. Unë u dhashë urdhër vajzave tona të mos ia prekin dhe as të mos ia vënë në diskutim.

– Ajo vetë ua ka treguar historinë e xhupit?

– Jo ajo vetë, por vajza e saj na e ka bërë të ditur. Besa nuk flet fare, nuk e çel gojën, aq sa ne dyshuam se mos ka humbur zërin. Nuk e dimë si e ka të folurën. Ka ndërprerë çdo kontakt me botën që na rrethon. Kur mbërriti këtu, as donte të hante e as donte të pinte. Ishte e plagosur në trup e shpirt. Kishte humbur shumë gjak. E mbajtëm gjallë me serume. Kur u përmirësua pak, tentoi të hidhej nga ballkoni. Deshi të bëjë vetvrasje. Shoqet e dhomës e kapën dy herë në parvazin e dritares dhe ne u detyruam ta transferojmë në një dhomë tjetër ku dritaret kanë rrjetë hekuri. Ia kemi ende frikën.

– Ju nuk dini çfarë ka ndodhur me të?

– Dimë aq sa na ka treguar e bija e saj. Presim vjehrrin, gjyshin e vajzës.

– Ku mund të jetë vjehrri?

– Militarët serbë i kanë ndarë, sipas disa bashkëfshatarëve të saj, ai duhet të jetë në Maqedoni. E kanë nisur atje me tren. Besën gjysmë të vdekur dhe të bijën i kishin plasur në karrocerinë e një traktori nga një krahinë tjetër.

– Sikur të kuturisim të flasim me të?

– Provoje, por unë nuk kam shpresë. Kam tentuar disa herë, por rezultati gjithnjë ka qenë zero.

– Po shkoj vetëm, më prit këtu, të lutem, – iu përgjërova dhe pa marrë miratimin e saj, u ngrita.

Drejtoresha deshi të thoshte diçka, por ndërkohë unë kisha mbërritur tek tavolina e Besës. U prezantova. I kërkova të ulem e t’i bëja shoqëri, por ajo përsëri nuk reagoi. Sytë e saj të venitur nuk qenë të përqendruar në asnjë pikë. I pashë me kujdes duart dhe fytyrën. Kishte një lëkurë të hollë ngjyrë plumbi. Vura re se po tretej e venitej brenda kësaj lëkure me gjysmë jetë. Flokët, me sa duket nuk i kishte krehur, por i kishte kthyer mbrapa me gishtërinj. Nga rinia i kishin mbetur vetëm qerpikët e gjatë. Unë u ula në karrige dhe ajo menjëherë u ngrit të ikte duke harruar cigaren e ndezur mbi shpuzore. Fjalët më mbetën në grykë dhe nuk dija si të veproja. Duhet të isha skuqur në fytyrë sepse ndjeva të nxehtë. Ajo humbi mbrapa derës duke tërhequr pas vetes xhupin kuq e zi.

– Mos më thuaj se nuk të lajmërova, – më tha drejtoreshë Jeta – ah, si jeni ju gazetarët, të pamposhtur, doni t’i shkoni deri në fund idesë suaj. Për Zotin, ju kam zili.

– Dëgjo Jeta, jo se shpreh këto fjalë lavdëruese për gazetarët, por unë do ta gjej se çfarë ka ngjarë me këtë nuse, me këtë bijë Kosove që po shuhet si qiriri dita-ditës. Kjo është dramë dhe bota duhet ta dijë se ç’dreqin ka ndodhur. Hukubete dhe veprime si këto të mos përsëriten kurrë më. Ky është krim shtetëror, i programuar. Për pak do të shkelim në shekullin e njëzetë e një. Duhet të hyjmë në shekullin e kibernetikës duke mbartur në kurriz këtë njollë të zezë, përdhunime militarësh mbi njerëz të pafajshëm!?

***

Emri Ali Gjuraj nuk më shqitej nga mendja. Ishte personi kyç i cili mund të zbardhte gjithë këtë histori tragjike. E kërkova në zyrat e refugjatëve, në drejtorinë e kufirit, në këshillat e lagjeve, nëpër kampe e kudo. Asnjë gjurmë. Mos e kishin zhdukur? Ku humbi ky njeri, 61-vjeçari Ali Gjuraj? Të njohurit e tij thonin se ai ishte një burrë shtatlartë, me mustaqe të përdredhura si të heroit Adem Jashari dhe me kapuç të bardhë mbi krye. Mbahej për burrë zakoni, i drejtë dhe me karakter të fortë. Ai ishte gjyshi i vajzës 8-vjeçare, Vlora Sokol Gjuraj. Siç ju tregova më lart, nusja e djalit të tij, Besa dhe e bija, vogëlushja Vlora, ishin strehuar në hotel “Arbëria”, në mes të kryeqytetit, në Tiranë. Axha Ali duhet ta kishte përjetuar keq shtazërinë dhe krimin që kishte ndodhur brenda familjes së tij prej armiqve të betuar shekullorë, ushtarakëve mizorë dhe të paskurpullt serbë. A ka më keq se sa të shikosh me sytë e tu se si nusja e djalit bëhet pré e ligësisë dhe shtazërisë të një bande shovene? Po përpiqesha me imagjinatë ta vendosja veten time në vend të tij. Hapu dhe të futem! Toka dhe qielli më përmbyseshin tek këmbët dhe gjaku në pak sekonda më ishte kthyer në vrer… Përfundimisht, pas shumë ecejakesh, dikush më tha se axha Ali ishte gjallë dhe kishte hyrë në Shqipëri nga ana e kufirit tokësor, pikërisht nga Qafa e Thanës. Ditëziu njeri, si çifuti në shkretëtirë, ishte në kërkim të mbesës dhe nuses së djalit të tij. Ku e gjente vallë tërë atë forcë dhe kurajo për të rendur nga njëri shtet në tjetrin? Mora në telefon postën kufitare. Një oficer më sqaroi se ai kontigjent refugjatësh kosovarë i cili sapo ishte përcjellë nga Qafë-Thana, ishte strehuar përkohësisht në depot e ish rezervave të shtetit në Librazhd. Mund ta gjeja aty Ali Gjurën, por duhet të shpejtoja sepse refugjatët në ato depo apo magazina, rrinin për pak hohë, deri sa shpërndaheshin nëpër fshatrat e Jugut. Vrapin e sosa në Librazhd i cili atëherë nuk ishte as qytet, as fshat, por diçka hibrid. Pyeta se nga shkohej për tek ish rezervat e shtetit dhe më treguan një rrugë qorre, gjithë gropa me ujë të qelbur, llum dhe baltë. Nuk kisha ecur kurrë asaj ane e cila më shumë rrihej nga kamionët që mbartin lëndë pylli për dru zjarri. Mjergulla, si një çarçaf i bardhë, fshihte me xhelozi kodra dhe pyje të panjohur për mua. Rrotull duhet të ishte një përrua i thellë. Kuptohej nga jehona e zhurmave të ujit që zbrazej mbi katarakte se ishte diku, aty afër. Po ku? Degët e zhveshura të pemëve kullonin pika të dendura uji. Dukej sikur kishin nisur një vaj të heshtur, të dhimbshëm e të pandërprerë. Ishte e sigurt, këtyre lartësive të fshehura në gji të maleve, pranvera u vinte me vonesë.

Ish depot, apo magazinat, u shfaqën befasisht përmes mjergullës së dendur. Ato ishin shpërndarë si breshka gjigande përgjatë luginës së ngushtë. Ishin të gjitha pa dritare, por me dyer të mëdha të cilat hapeshin vetëm për të hyrë e dalë kamionët ngjyrë jeshilë të markave kineze. Në sipërfaqet e mureve të tyre dhe çatinë ovale, ende dalloheshin gjurmët e kamuflazhit ushtarak. Drita depërtonte me vështirësi nga ca kamare të vogla në lartësinë e tavanit. Qindra refugjatë ishin radhitur të shtrirë përtokë nga të dy anët e depos duke lënë mes për mes një rrugicë, nga kreu deri në fund. Ata kishin mbuluar gjunjët me batanie apo tesha të sjella me vete. Ishte një i ftohtë me lagështi që të dëpërtonte nën lëkurë. Në depo nuk mund të ndizej zjarr. Shumica, duke mbajtur kokën në pëllëmbë, pas atij udhëtimi të gjatë e të lodhshëm, flinin. Të tjerët rrinin të menduar apo këmbenin ndonjë fjalë me zë të ulët ndaj fqinjit që kishin pranë. Fytyra të vrara, të lodhura e të trishtuara. Kujdestarëve shqiptarë u tregova ngjarjen dhe iu luta të më gjenin refugjatin Ali Gjuraj.

– E presim në zyrën time, – propozoi përgjëgjësi prej Librazhdi – këtu nuk është vend i përshtatshëm për bisedë.

Zyrë i thënçin, në vend të karrigeve kishte vetëm dy stola të vegjël. Ishte një kthinë ngjitur me mencën, kjo e fundit pak më e madhe se sa e ashtuquajtura zyrë. Përgjegjësi ndezi një furnelë elektrike dhe vuri xhezven për dy filxhanë kafe.

– Mirëseardhe, me këto që na ndodhen, si në situatë lufte që jemi, – tha dhe pa më pyetur fare, më më vuri përpara kafen e zezë turke shoqëruar me një dopio raki rrushi. Ngrita gotën e rakisë dhe urova:

– Për një Kosovë të lirë e të pavarur!

– Amin, të lumtë goja, ju gazetarët jeni të rrogozit, i njihni traditat popullore… Po pse nuk po kthehen ata dy njerëzit e mi që nisa për të gjetur mikun tuaj? – pyeti ai i shqetësuar, por më shumë dukej sikur po fliste me veten e vet.

Ndërkohë tek dera u dhanë dy refugjatët kosovarë, rreth të pesëdhjetave. Njëri prej tyre kishte dorën e djathtë të hedhur në allçi dhe tjetri, ai më shtatgjati, me flokët si drizë, kishte një hematomë të errët rreth syve.

– Ju jeni gazetari që lypni bacën Ali? – më pyeti ai që kishte hedhur krahun në allçi.

– Po, kam ardhur që nga Tirana.

– E keni si punë miku?

– Jo, dua të di prej tij një rast përdhunimi prej militarëve serbë.

Ai u drodh dhe u zbardh në fytyrë. Menjëherë ktheu kryet nga shoku i tij duke e parë me një vështrim lutës, të përzier me shqetësim. Ndoshta ai tjetri kishte një përgjigje më të saktë për këtë temë kaq të nxehtë.

– Ali Gjura ishte së bashku me ne. Jemi nga i njëjti fshat, por ai zbriti në Librazhd dhe u nis me një kamion të rastit për në Tiranë. Po heton për nusen e djalit dhe mbesën e tij. I dhanë informata se ato janë strehuar në një hotel… Pse të intereson kjo histori, or mik? Kjo nuk është për në gazetë, – tha ai tjetri me hematomë ndër sy.

– Më saktë unë desha të di si ndodhi konflikti me forcat ushtarake serbe.

– Atë thuaj, – tha burri të cilit unë iu drejtova që në fillim dhe vazhdoi – forcat militare dhe paramilitare, pas mesnate kishin rrethue fshatin tonë nga të gjitha anët. Ne nuk kishim ndi se një raketë amerikane “Tomahok” kishte goditur në stacionin e trenit në Prishtinë, herët në mëngjes. Forcat policore e militare prej andej niseshin në operacione drejt fshatrave tona. Na quanin baza të UÇK-së. Sulmi i saktë amerikan i kishte egërsuar dhe i kishte bërë më bishë nga ç’janë. Nuk e dinim sa prej tyre kishte korrur raketa. Tmerri i tyre ishte helikopteri “Apash”. I shtypte tanket dhe autoblindat si morra dhe pse fluturonte aq ulët. Gjatë rrugës vumë re tanke dhe autoblinda të djegur. Në tërbim e sipër militarët na kanë nxjerrë në befasi nga vatrat tona; me gra, fëmijë, pleq e burra, pa na dhënë mundësi të mbrohemi. Na kanë shtyrë me majën e bajonetave. Kemi dalë me ato tesha që kishim veshur, disa edhe zbathur. Na grumbulluan me dhunë në mes të fshatit. Dhanë urdhër të mbidheshin traktorët me rimokio. Dy djem që tentuan të arratiseshin i ekzekutuan në vend. Fytyrat i kishin të mbuluara me kapuç të zi. Na hodhën kapicë përmbi karroceri. Asnjë nuk e dinte se ku do të përfundonim.

– Kur u zbardh, – tha burri me krahun e lidhur – ndaluan kolonën e thanë se ishim të dëbuar nga Kosova dhe do të përfundonim në Shqipni, por më parë burrat duhet të hjekin plisat prej kryve. Mbuluan rrugën me plisa dhe na urdhnuen të kalonim mbi ta duke i shkelur me kambë. Asnjë nuk pranoi. Na goditën ku munën, me grushta, me qytën e automatikëve, por askush nuk lujti venit. Rrëmbyen me forcë dy nuse të reja dhe një çikë. Ato bërtsisnin me piskamë. Do t’i pushkatojmë, thanë, po nuk shkelët mbi kapuçat e bardhë. “Mua le të më pushkatojnë, nuk i shkel”, tha baca Ali me zë të lartë. E përkrahëm edhe ne të dy si dhe tre djem të tjerë.

– Ani, ju të tjerët shkoni, tha Ali Gjura, por xathni këpucët e opingat, ecni në majë të gishtërinjve, munohuni të mos i shkelni plisat e bardhë, ata janë simboli i kombit tonë, ata na dallojnë prej këtyne. Nuk pamë çfarë ndodhi më tej. Ne të pestë na veçuan e na hodhën si thes plehu në një kamion ushtarak. Na rrahën keq, por më shumë Ali Gjurën. Na binin me çfarë të munin dhe na pyesnin ku janë forcat e UÇK-së. Tri ditë na mbajtën në kufi me Maqedoninë, mbyllur në një vagon treni për mallra. Ishim të prangosur këmbë e duar. Prangat na i hoqën vetëm kur na hipën në tren të pasagjerëve dhe na përcollën për në Shkup. Varrit kemi për t’ia treguar vuajtjet dhe fyerjet. Nuk dimë çfarë nodhi me gjindjen tonë. E kemi lënë Kosovën tue kajt, e kemi larë me gjak e me lot, – e përfundoi tregimin burri me hematomë ndër sy.

Kishim lexuar e dëgjuar për reprezaljet serbe, por ishte ndryshe të dëgjoje drejtpërdrejtë këta shqiptarë autoktonë që kishin kaluar përmes ferrit serb. Gjurmët e plagëve flisnin ashiqare më shumë se sa tregimi dhe fjalët e tyre.

– Plagët e trupit shërohen, por të shpirtit kurrë, – tha ai që mori fjalën i pari.

– Po me nuset dhe çikën, çfarë ngjau? – pyeta unë.

– Thonë se kanë mbetur gjallë, më shumë nuk dimë, – tha i dyti – por rrugës, duke biseduar me të tjerë kemi dëgjuar se në disa fshatra kanë ndodhur përdhunime edhe më të llahtarshme, madje edhe burra e djem. Pastaj u kanë prerë edhe organet gjenitale apo i kanë pushkatuar.

Duke dëgjuar me zemër të ngrirë ata dy burra të sapodalë nga ferri i luftës, ata protagonistë dhe dëshmitarë okularë, mbeta pa fjalë. Një urim i madh m’u shkul së brendëshmi, nga thellësia e zemrës: “Bekuar qofsh, Amerikë që i vjen në ndihmë kombit të vogël shqiptar në këto momente tragjike!”

Duhet të kthehesha në Tiranë, në gjurmë të Ali Gjurës. Ndoshta e takoja.

***

Drejtoreshë Jeta, sa më pa në hollin e hotelit, fjalët e para të saj ishin:

– Je me vonesë, sa u ndava me Ali Gjurën. Mbesën e mori me vete. Iku tek një i afërt i tij këtu në Tiranë.

– Ah, ndoshta ke në “dosje” fakte të reja rreth kësaj drame që po përpiqem t’i shkoj deri në fund, – i thashë unë i rraskapitur nga gjithë ato ecejake.

– Okej, prit sa të mbyll zyrën, ndoshta kam diçka të re që do të interesojë, – tha ajo me sy të ndritshëm.

U ulëm në të njëjtën tavolinë, në të njëjtat karrige të bar-bufesë së hotelit, ashtu si herën e fundit. Ajo i thirri nga larg barmenit duke porositur të njëjtat pije.

– Na kalbi shiu, – tha – janë shqyer portat e qiellit, i dëgjove zhurmat e bombarduesve, sot, herët në mëngjes?

– Posi jo, – iu përgjigja unë – madje mendoj se duhet të dëgjohen më dendur. Mësova se ata lloj aeroplanësh modernë janë shumë precizë. Nisen nga një bazë ushtarake prej Italisë. Mësova se kishin bombarduar godinën e postës në Prishtinë dhe kishin shkatërruar vetëm katin e dhjetë ku ishin vendosur antenat dhe aparaturat e ndërlidhjes ushtarake serbe. Duhet të jenë bomba me presion të lartë, të panjohura deri tani, sepse kishin shtypur vetëm katin e dhjetë duke thyer vetëm ca xhama, pa vrarë asnjeri. Të kthehemi tek Ali Gjuraj, kur mbërriti këtu?

– Dje, nuk kishte të çmallur me Besën dhe Vlorën. Lotët si shi. O Zot, si iu struk e mbesa ashtu në gji! Porosita t’i linim vetëm në zyrën time. Ai i dorëzoi Besës një letër prej bashkëshortit të vet, Sokolit. Me sa duket në atë letër ai shkruante se e mbështeste dhe do të ishte përkrah saj për gjithë jetën. E them këtë sespe pasi lexoi atë letër, ajo nisi të gjallërohet e të flasë.

– E keni incizuar bisedën midis tyre? – pyeta me dyshim. Jeta nuk tha as jo, as po, vetëm buzëqeshi.

– Besa i tregoi vjehrrit se dy shqiptaret e tjera i kishin lidhur e përdhunuar, ndërsa ajo kishte rezistuar derisa kishte kafshuar veshin e një shkau me tatuazhin e një tigri në llërë. I kishte fiksuar emrin, quhej Drazhe. Veshin ia kishte prerë e shkulur me dhëmbë, me forcë. Goja dhe dhëmbët i ishin mbushur me gjak. Pastaj një grusht i fortë iu përplas pas kokës. Dikush nga ushtarët e kishte goditur tinëzisht. Asaj i kishte rënë të fiktë. Mendoi se ky ishte fundi i saj. Iu bë se po vdiste, por u përmend në karrocerinë e traktorit, e rrethuar nga gratë e fshatit të cilat i mjekuan plagët me një përkujdesje të jashtëzakonshme. E ngjallën me frymën dhe dashurinë e tyre. Gjithë teshat e trupit i ishin ngjyer në gjak. Sa u përmend, ndjeu dhimbje në gjoks. Dy thithkat e gjirit ia kishin prerë me thikë kur ajo ishte pa ndjenja. Kishte humbur shumë gjak. Gjatë gjithë rrugës për në Shqipëri refuzonte të ushqehej. Donte të vdiste. Nuk më duhet jeta pa Sokolin, thoshte. Pas takimit me të vjehrrin, ajo ndjehet më mirë. Me sa duket i është kthyer dëshira për të jetuar. Gjithë kohën rri e heshtur duke lexuar letrën e të shoqit…

Kaq tha drejtoreshë Jeta duke e përfunduar dialogun midis nesh. Unë nuk fola asnjë fjalë. U kuptuam fare mirë duke u parë ndër sy. Si i harruam uiskin dhe konjakun? Iu kthyem “të uritur” pijeve që na prisnin brenda gotave të mbushura buzë më buzë. Alkooli ishte i vetmi ngushëllim për çfarë shihnim e na dëgjonin veshët në ato ditë të egra lufe. Nuk kisha gjë tjetër për t’i shtuar kësaj ngjarje makabre e cila ka më shumë se dy dekada që më zgjon e tundon së brendshmi.