Astrit Lulushi: Kërkimi për “të parët”

Si e imagjinojmë qytetërimin e parë në Sumer?
Në një treg të zhurmshëm në Ur, qyteti i parë i vetëm në botë, i tejmbushur me pllaka balte, shporta të endura dhe mjaft hudhra për të shmangur vampirët. Dy tregtarë, në kohë pushimi (ora e lumtur e Mesopotamisë), shijojnë pak birrë elbi dhe bisedojnë:
“A ke dëgjuar për “Elamitët në lindje të Tigrit? Janë barbarë, vë bast.”
“Barbarë? thotë tjetri, “është fjalë e fortë. Ata kanë sistemin e tyre, kanalet vaditëse dhe të gjitha këto. Primitivë, ndoshta, por jo barbarë që lëkunden në llambadarë.”
Ky ishte thelbi i perceptimit sumerian. Ata nuk ishin vetëm në djepin e qytetërimit, por më shumë si një shkollë e mbushur me bungalo me tulla. Ata kishin shkrime (kuneiform, një mrekulli e stiluseve me fund majë!), qytete mbresëlënëse dhe një panteon perëndish.
Megjithatë, historia, si lumi në pranverë, mund të jetë e paparashikueshme. Përmbytjet shkatërruan, perandoritë u ngritën dhe u shkatërruan, dhe mbajtja e gjurmëve të “të parëve” u bë po aq e dobishme sa një varkë me kallam në një stuhi rëre.
Sumerët e dokumentuan historinë e tyre (në pllaka balte, sigurisht), por konceptin e një “qytetërimi” madhështor dhe të veçantë nuk e kishin krijuar. Kjo ishte një shpikje shumë më vonë.
Imagjinoni, pra, një arkeolog të ardhshëm, që zbulon një listë blerjesh sumeriane: “Një thes me hurma, dy qe balte (me shkrime, padyshim) dhe një rrotull historie që përmend diçka për ‘ata Akadianët e rifilluar’…”. Një nënqeshje u shpëton atyre.
Kërkimi për “të parët” është një gjë qesharake, një lojë që u lihet më së miri zogjve në një çati ziggurat. Sumerët, bekonin zemrat e tyre novatore, ishin shumë të zënë me ndërtimin e një qytetërimi për t’u shqetësuar për trofetë. Ata ishin pionierët, novatorët, mbi të cilin u ngritën perandoritë e mëvonshme.