Astrit Lulushi: Dragoi

Ishte në të gjitha gazetat dhe në çdo lajm. Në tetor 2022, Ian Hamilton vdiq në moshën 97 vjeçare. Një nga figurat më të respektuara të Skocisë, ai i shërbeu vendit për dekada si një avokat i shquar. Skocia e nderon dhe shënon vdekjen e tij, dhe tashmë është bërë një film për të treguar historinë e tij, me aktorin Robert Carlyle në rolin e Ian Hamilton.

Si student i ri i drejtësisë, më 1950, Ian Hamilton kreu një nga bastisjet më të jashtëzakonshme dhe më të guximshme në historinë britanike. Me shokët e tij studentë, Alan Stuart, Gavin Vernon dhe Kay Matheson, Ian bëri udhëtimin e gjatë nga Glasgow në Londër, dhe në veçanti në Westminster Abbey, vendi ku mbretërit dhe mbretëreshat angleze janë kurorëzuar për një mijë vjet. Pasi hapën një derë anësore të abacisë me një levë, shokët e tij hynë në ndërtesën e errësuar dhe gjetën një fron të madh prej druri. Nga poshtë sediljes ata arritën të merrnin një bllok prej 152 kilogramësh gur ranor, të cilin, me shumë vështirësi dhe përballë shumë sfidave, e futën kontrabandë deri në Skoci.

Pasi iu shmangën ndjekjes së policisë dhe mbërritën të sigurt përtej kufirit, katër komplotistët e shoqëruan gurin e rëndë në Arbroath Abbey, ku e lanë në heshtje në altarin e lartë, në shenjtëroren e kishës.

Ishte dita e Krishtlindjes 1950. Pse një student i drejtësisë do të rrezikonte arrestimin dhe çdo lloj dënimi për një gur ranor? Dhe pse mbërritja e tij në Skoci ndezi festime në rrugët skoceze dhe në Westminster nxiti frikën e qeverisë për një kryengritje skoceze? Shumë vite më vonë Hamilton reflektoi për vjedhjen e gurit. “Pavarësia tani është e pashmangshme. Guri e kapërcen politikën. Pavarësisht nga pikëpamjet tona politike, skocezët e kuptojnë se ka diçka që na lidh së bashku.” Për çfarë ishte kjo? Çfarë do të arrinte një njeri i nderuar si Ian Hamilton, duke bastisur Westminster Abbey dhe duke i ikur policisë? Dhe çfarë ishte ai bllok prej guri për të ndezur festimet në Skoci dhe frikën e revolucionit në Angli?

Blloku i gurit ranor në fjalë është objekti më i shenjtë i veshjes së Skocisë. Para vitit 1296, kur anglezët e morrën atë nga Skocia dhe e kontrabanduan në Westminster, blloku i gurit ishte përdorur për shekuj me radhë në kurorëzimin e mbretërve skocezë. Një herë në Westminster, Mbreti Eduard I e vendosi atë në karrigen e kurorëzimit. Për më tepër, vendi ku Ian Hamilton dhe shokët e tij lanë gurin ishte gjithashtu domethënës. Altari i Lartë i Abbey Arbroath ishte vendi ku baronët skocezë, udhëheqësit e klanit, u mblodhën dikur, për t’i bashkuar emrat e tyre në caktimin e shpalljes së pavarësisë së Skocisë më 6 prill 1320. Kjo deklaratë iu dërgua më pas Papa Gjonit XXII për të njohur dhe mbrojtur sovranitetin e tyre. Për mbretërit e Anglisë, të cilët që nga koha e Eduardit II e kishin përdorur atë për kurorëzimin e tyre, guri ranor i vjedhur mishëron të drejtën për të sunduar mbi tokat e Skocisë. Kjo është fuqia dhe autoriteti me të cilin është veshur ky bllok ranor. Emri i tij është Guri i Scone, i njohur ndryshe si Guri i Fatit.

Anglezët e panë gurin si një objekt të pajisur me autoritet për të sunduar, sepse skocezët e kishin. Sipas tregimeve të shkruara në shekujt XIV dhe XVI, përpara se mbretërit skocezë ta përdornin për herë të parë për kurorëzimin e tyre, Guri i Fatit ishte përdorur për të kurorëzuar Simon Breck si Mbret të Irlandës. Më pas, skocezët e kishin sjellë me vete kur emigruan nga Irlanda në Skoci. Paraardhësi mbretëror i Simon Breck, Princi Gathelus, ishte një bir i mbretit grek Cecrop dhe thuhet se ai e solli gurin ranor në Irlandë nëpërmjet Spanjës dhe Egjiptit, pasi e kishte marrë fillimisht në Siri. Ishte pjesë e piedestalit të Arkës së Besëlidhjes – objekti i lashtë, dhe froni i Mbretërve të Izraelit. Ndërtuesit e Arkës së Besëlidhjes, kështu thotë legjenda, e kishin nxjerrë këtë gur në Bethel, një pjesë e vendit të lashtë të ndërtuar nga Jakobi, patriarku i 12 fiseve të Izraelit, për të përkujtuar takimin e tij me të fuqishmin misterioz, të cilin ai e pa duke mbërritur dhe duke u larguar në hapësirë. Sado pak ose shumë nga këto detaje të jenë fakte, kjo legjendë e vjetër shekullore, ilustron idenë historike për rëndësinë dhe natyrën e objekteve të zbukuruar. Ai gjithashtu rrënjos fuqinë dhe rëndësinë e Gurit të Fatit në një nga historitë më të hershme të Judaizmit. Dhe një Mbret skocez ose alban, siç quhej Skocia një herë, do të donte ta lidhte të drejtën e tij për të sunduar me një objekt që besonte se ishte Arka e Besëlidhjes dhe donte një pjesë të saj. Dhe çfarë ishte Arka e Besëlidhjes në realitet? Për më tepër, pse një objekt i tillë do të kishte ndonjë ndikim mbi të drejtën për të qeverisur Skocinë? Guri Skocez i Fatit u huazua në Westminster Abbey për ceremoninë e Charlit, pas vdekjes së mbretëreshës Elizabet më 2023, dhe u rivendos në karrigen e Eduardit II, për t’i dhënë të drejtën atij të sundonte mbi Skocinë. Kurora është një objekt i veshjeje. Kështu është edhe rruzulli dhe skeptri. Kështu është ari, diamanti dhe safiri, të gjitha të ngulitura në mbulesën e kokës së monarkut.

Veshjet madhështore të kishës dhe shtetit mbajnë simbolikë nga Roma e lashtë, Izraeli, Persia dhe Babilonia. Përdorimi i këtyre emblemave komunikon një mesazh të fortë për vazhdimësinë dhe pathyeshmërinë e pushtetit mbretëror. Për një shembull amerikan, është interesante të krahasohen portretet e shekullit të tetëmbëdhjetë të presidentit të parë të Amerikës, Xhorxh Uashingtonit, me ato të Xhorxh Hanoverit, mbretit nga i cili u luftua dhe u fitua e drejta për të qeverisur Amerikën. Ajo që bie në sy është numri i ngjashmërive në mënyrën e veshjes së dy burrave. Një pallto blu, një kapele detare, epoleta të arta, një shkop dhe një shpatë, një parukë e bardhë dhe një gërshet i bollshëm ari që zbukuron jelekët e tyre. Në sfond janë kurora dhe flamuj. Një topuz, e cila ishte emblema e pushtetit në Romën e lashtë, dhe një shqiponjë, simbol i epërsisë ushtarake, janë të dyja të përfshira në mobiljet përreth. Të gjitha këto motive janë të veshura me asociacione pushteti dhe autoriteti. Vetëm mungesa e mëndafshit dhe erminës në portretet e Uashingtonit e bëjnë të qartë se tek ai nuk shikojmë një mbret apo një perandor, por një president. Megjithatë, ngjashmëritë shërbejnë për të na kujtuar vazhdimësinë e pushtetit. I njëjti pushtet ka kaluar nga njëri Gjergj te tjetri dhe objektet e veshura në imazhe tregojnë se e drejta për të sunduar ka kaluar nga një regjim i vjetër në një regjim të ri.

Megjithatë, sado të sigurt të jemi, nuk është e lehtë të shkundësh pushtetin e vjetër. Ekziston një fuqi e madhe e padukshme që mund të ushtrohet nga ish diktatura, pa pasur nevojë të jetë fizikisht e pranishme. E thënë thjesht, çdo tërheqje e forcave të dukshme, vetëm për shkak se mbajtësit e pozitave janë shkëmbyer, nuk është garanci se gjithçka ka ndryshuar.

Përpara se të largohet dragoi, duhet së pari të mundet me fytyrë në dhè. Në atë moment, revolta ndjek formën klasike të kaq shumë prej tregimeve të dragoit në botë, sepse pothuajse në çdo histori të tij vjen një pikë ku njerëzit që janë detyruar t’i shërbejnë, mblidhen dhe bien dakord se nuk dëshirojnë të jetojnë si skllevër të një qenieje gjakftohtë, pa dashuri, apo ndjenjë tjetër për ta. Ata kanë arritur në pikën kur çdo mjet drakonian terrori dhe kontrolli është përdorur aq gjatë sa të ketë humbur më në fund fuqinë e tij për të bindur. Kultura e nënshtrimit dhe depresionit është kthyer në zemërim bazë. Në këtë moment njerëzit e kuptojnë se nëse veprojnë së bashku dhe përballen me dragoin me një zë, duke thënë: “Asnjë nga ne nuk do t’ju shërbejë më”, çfarë mund të bëjë dragoi? Nuk mund t’i vrasë të gjithë, sepse nuk do të ketë më skllevër. Mund të vrasë disa, por nëse qëndron i fortë, bisha do të kuptojë se fuqia për të sunduar me kërcënime dhune ka marrë fund. Në disa versione të tregimit, një princ ose hero trim ngrihet dhe përballet me dragoin, duke e vrarë në mënyrë spektakolare. Gjergji i Shën Gjergjit dhe Dragoi do të ishte një shembull. Në histori të tjera, kur dragoi i sheh njerëzit që qëndrojnë dhe refuzojnë të përkulen, ai kupton se matematika e persekutimit është rrotulluar, dhe kështu ikën dhe tërhiqet në male për të jetuar në izolim. Këto histori mbartin një mesazh të qartë shoqëror; për fuqinë e frikës për të qetësuar dhe kontrolluar njerëzit; fuqinë që ngrihet kur frika kapërcehet dhe fuqia e solidaritetit bazë për të tejkaluar modelet abuzive të lidershipit. Për shembull, mbaj mend turmat e mëdha që qëndronin përballë Ferdinandit dhe Imelda Markos në Filipine në vitin 1986. Refuzimi i njerëzve për të pranuar qeverisjen e tyre të vazhdueshëm ishte i qartë. Korrupsioni i administratës, pandëshkueshmëria, abuzimet e të drejtave të njeriut dhe burgosjet e kundërshtarëve e çuan popullin fillimisht në dëshpërim dhe më pas në një refuzim të zemëruar. Kur erdhi momenti i përballjes, familja Marcos mund ta lexonte vetë humorin e turmës. Mbretërimi i tyre ishte në fund dhe familjes Marcos iu desh të ikte, jo si dragoi proverbial në male, por në një vend tjetër.