Astrit Lulushi: Aristoteli dhe Fizika
Dihet se shkencat natyrore merren me studimin e botës ekzistuese të objekteve dhe proceseve materiale. Për shembull, biologjia heton qeniet e gjalla ekzistuese dhe origjinën e tyre. Kimia heton elementët ekzistues dhe proceset me të cilat ato organizohen në forma më komplekse. Astronomia heton yjet, satelitët e tyre dhe galaktikat në të cilat janë organizuar këto sisteme diellore. Dhe kështu me radhë.
Aristoteli ishte fizikan dhe filozof i lashtësisë, por fizika e tij konsiderohet sot si empirike ose metafizike, dhe hidhet poshtë nga shkenca moderne.
Metafizika studion strukturën e realitetit dhe shkaqet përfundimtare të gjërave; fusha e studimit nuk kufizohet vetëm në atë që është, por edhe në atë që mund të ketë qenë, dhe çfarë duhet të jetë. Përveç kësaj, metafizika heton konceptet themelore që shkencat natyrore i marrin si të mirëqena. Për shembull, ndërsa shkencat e natyrës merren me lloje të ndryshme të substancave materiale – guri, uji, pemët, peshqit, yjet, e kështu me radhë – metafizika ka të bëjë me pyetje të tilla si: Çfarë do të thotë të jesh një substancë e çfarëdo lloji? dhe, A është substanca materiale i vetmi lloj i mundshëm?
Në mënyrë të ngjashme, shkencat e natyrës merren me pyetje, se përse shkakohen – djegia, gravitacioni, riprodhimi dhe kështu me radhë – ndërsa metafizika merret me pyetje të tilla se si arrihet te shkaku në radhë të parë.
Natyrisht, disa filozofë dhe shkencëtarë mohojnë se ka ndonjë realitet tjetër përveç realitetit material, dhe ndonjë metodë të studimit, përveç shkencës; ata mbrojnë materializmin. Por materializmi dhe shkencëtarizmi janë vetë pozicione metafizike në kuptimin përkatës. Ata gjithashtu adresojnë pyetjen nëse realiteti shtrihet përtej botës natyrore, dhe thjesht përgjigjen negativisht.
Filozofia e natyrës qëndron midis shkencës natyrore dhe empirike. Metafizika merret me realitetin e mundshëm, jo vetëm me atë material. Shkenca e natyrës nuk është e tillë.
Filozofia e natyrës ka të bëjë me atë se si do të duhej të ishte çdo botë e mundshme metafizike dhe materiale, në mënyrë që ne të jemi në gjendje të marrim njohuri për të.
A ka parime të përgjithshme, më të thella se ligjet themelore të fizikës, të cilat do të duhej të qeverisnin çdo botë të mundshme materiale dhe empirike, çfarëdo qofshin ato ligje themelore? Këto janë llojet e pyetjeve me të cilat merret filozofia e natyrës. Kjo nuk do të thotë se kufijtë midis këtyre fushave të studimit janë gjithmonë të mprehta. Nuk janë, të paktën jo në praktikë. Përndryshe, mund të mendohet si fundi më filozofik i shkencës natyrore – pasi fillon të shtrihet përtej asaj që mund të testohet nëpërmjet vëzhgimit dhe eksperimentit.
Shumë punë në filozofinë analitike bashkëkohore që shkojnë nën emërtimin “metafizikë” në fakt përmbledhin temat tradicionale në filozofinë e natyrës. Dhe shumë pretendime të paraqitura sot si “shkencore” janë në fakt filozofike, ose një përzierje e filozofisë dhe metafizikës.
Fizika e Aristotelit është një vepër e filozofisë së natyrës po aq sa edhe një vepër e fizikës. Fakti që nuk kishte asnjë dallim midis këtyre fushave në kohën e tij, dhe shekuj më pas, bëri që shkenca e tij të hidhej poshtë, duke u quajtur metafizike.
Please follow and like us: