Astrit Lulushi: Odiseja e një pikture
“Mona Lisa”, padyshim piktura më e famshme në botë, ka qenë dhe është objekt i shumë spekulimeve.
Ajo është një nga pikturat më të vlefshme. “Mona Lisa” mban Rekordin Botëror Guinness për vlerësimin më të lartë të sigurimit të pikturës në histori me 100 milionë dollarë në vitin 1962, ekuivalente me 1 miliard dollarë që nga viti 2023.
Për shekuj me radhë, njerëzit kanë vënë në dyshim identitetin e gruas në pikturën “Mona Lisa”.
Më 5 mars 1495, Lisa Gherardini 15-vjeçare u martua me 29-vjeçarin Francesco di Bartolomeo del Giocondo dhe mori mbiemrin e tij. Aty pranë banonte edhe Leonardo Davinci.
Vetëm kohët e fundit, ekspertët artit sikur pranuan zgjidhjen e enigmës; gjetjen që një studiues gjerman bëri në vitin 2005.
Të gjitha dyshimet për identitetin e “Mona Lizës” janë eliminuar nga zbulimi i Armin Schlechter, historian në bibliotekën e Universitetit Heidelberg.
Ai fillimisht gjeti prova për identitetin e gruas, kur po mblidhte dorëshkrime të vjetra për një ekspozitë në fillim të vitit 2005. Zbulimi u la në heshtje; askush nuk e kuptoi rëndësinë. Vetëm pas 3 vjetësh, më 2008, dolën reagimet.
Historiani kishte zbuluar një shënim të Agostino Vespuccit në tetor 1503 në një libër që tani i përket bibliotekës së Universitetit të Heidelberg. Shënimi identifikon Lisa del Giocondo, gruaja e një tregtari të pasur fiorentin, si “Mona Lisa”.
Lisa Gherardini ishte e martuar me Francesco del Giocondo, një tregtar i suksesshëm mëndafshi, familja e të cilit banonte në Firence dhe Toskanë. Piktura ishte porositur për shtëpinë e tyre të re dhe për të festuar lindjen e djalit të tyre të parë.
Leonardo nuk ia dha kurrë pikturën familjes Giocondo. Besohej se ishte pikturuar midis viteve 1503 dhe 1506; megjithatë, Leonardo mund të ketë vazhduar të punojë në të deri në vitin 1517. Mbreti Françesku I i Francës fitoi Mona Lizën pas vdekjes së Leonardos në 1519, dhe tani është pronë e Republikës Franceze. Zakonisht është ekspozuar në Luvrin në Paris që nga viti 1797.
Fama globale dhe popullariteti i pikturës rrjedhin pjesërisht nga vjedhja e saj në vitin 1911 nga Vincenzo Peruggia, i cili ia atribuoi veprimet e tij patriotizmit italian – një besim se piktura e Davincit duhet t’i përkiste Italisë. Vjedhja dhe rimëkëmbja e mëvonshme në 1914 gjeneruan publicitet të paparë për një vjedhje arti dhe çuan në publikimin e shumë përshkrimeve kulturore si opera Mona Lisa e vitit 1915, dy filma të fillimit të viteve 1930 (Vjedhja e Mona Lizës dhe Arsene Lupin) dhe kënga “Mona Lisa” e regjistruar nga Nat King Cole – një nga këngët më të suksesshme të viteve 1950.
Lisa del Giocondo u lidh për herë të parë me veprën e Leonardo da Vinçit në vitin 1550 nga shkrimtari italian Giorgio Vasari, megjithëse kishte dyshime për besueshmërinë e tij.
Në shënimin nga Agostino Vespuci në vitin 1503, thuhet se Leonardo ishte duke punuar në një portret të Lisa del Giocondo. Titulli i pikturës, e cila njihet në anglisht si “Mona Lisa”, bazohet në supozimin se përshkruan Lisa del Giocondo; por ngjashmëria e saj është e pasigurt. Historiani i artit të Rilindjes Giorgio Vasari shkroi se “Leonardo mori përsipër të pikturonte për Francesco del Giocondo, portretin e Mona Lizës, gruas së tij.” Monna në italisht është një formë e sjellshme e adresimit me origjinë si ma donna ose Zonja ime. Kjo u bë Madona, dhe tkurrja e saj Monna. Titulli i pikturës, megjithëse tradicionalisht shkruhet Mona, në italisht shkruhet si “Monna Lisa”.
Emri italian për pikturën, La Gioconda, do të thotë “jocund” (“e lumtur” ose “e gëzuar”) ose, fjalë për fjalë, “jocund ai”, për formën femërore të emrit martesës së Lizës. Në frëngjisht, titulli La Joconde ka të njëjtin kuptim.
Rrëfimi i Vasarit për Mona Lizën vjen nga biografia e tij për Leonardon e botuar në vitin 1550, 31 vjet pas vdekjes së artistit. Prej kohësh ka qenë burimi më i njohur i informacionit mbi prejardhjen e veprës dhe identitetin e personit. Asistenti i Leonardos, Salaì, në vdekjen e tij në 1524, zotëronte një portret i cili në letrat e tij personale quhej la Gioconda, një pikturë e trashëguar nga Leonardo.
Që Leonardo pikturoi një vepër të tillë dhe data e saj, u konfirmuan në vitin 2005 kur studiui në Universitetin e Heidelberg zbuloi një shënim në një shtypje të vitit 1477 të një vëllimi nga filozofi i lashtë Ciceroni. Shënimi i datës tetor 1503, ishte shkruar nga bashkëkohësi i Leonardos, Agostino Vespucci. Për fat të keq, nuk është absolutisht e sigurt se ky portret i Lisa del Giocondo është piktura në Luvër.
Një katalog i vitit 2019 konfirmon se piktura ndoshta ngatërron Lisa del Giocondo, me Isabella d’Este që është alternativa e vetme e besueshme. Studiuesit kanë zhvilluar disa pikëpamje të ndryshme, duke argumentuar se Lisa del Giocondo ishte subjekt i një portreti tjetër, duke identifikuar të paktën katër piktura të tjera të referuara nga Vasari si “Mona Lisa”. Disa janë propozuar si subjekt, përfshi Caterina Sforza, Bianca Giovanna Sforza, Salaì dhe madje edhe vetë Leonardo. Psikoanalisti Sigmund Freud teorizoi se Leonardo dha një buzëqeshje miratuese nga nëna e tij, Caterina, te “Mona Lisa” dhe vepra të tjera.
Please follow and like us: