Keith Austin: Një qytet i çuditshëm europian që “i përket një ëndrre”
Ismail Kadare, i cili vdiq këtë javë në moshën 88-vjeçare, mund të jetë shkrimtari më i famshëm për të cilin askush nuk ka dëgjuar ndonjëherë jashtë botës letrare. Ai shkroi 80 romane, drama, skenarë, poezi, ese dhe përmbledhje tregimesh dhe vepra e tij është botuar në 45 gjuhë.
Në vitin 2005 ai mori çmimin inaugurues Man Booker International për punën e tij dhe u nominua për Çmimin Nobel në Letërsi 15 herë.
Kadarenë e kishin krahasuar me Kafkën dhe Orwellin, me Gabriel Garcia Markezin, Milan Kunderën dhe Balzakun. Në vendlindjen e tij, Shqipëri, ai studioi të gjitha ciklet shkollore, por në të kaluarën shpesh e gjeti veten në kundërshtim me regjimin komunist njëpartiak të ish-diktatorit paranojak Enver Hoxha, i cili sundoi këtë vend pranë detit Adriatik me një grusht të hekurt nga viti 1946 deri në vdekjen e tij në 1985.
Kadareja dhe Hoxha mund të kishin qenë pole të ndarë politikisht dhe moralisht, por ata kishin një gjë të përbashkët: të dy kishin lindur në qytetin mesjetar të Gjirokastrës, në jug të vendit.
Shtëpia e Hoxhës nuk është më aty. Ajo u dogj në fillim të viteve 1960 dhe tani është vendi i Muzeut Etnografik, por Kadareja i la trashëgim kombit shtëpinë e tij të vjetër dhe tani është një muze kushtuar njeriut, jetës dhe veprave të tij.
Qyteti më i afërt i madh me Gjirokastrën është Saranda, një qytet turistik portual dhe bregdetar në Rivierën Shqiptare, siç përshkruhet gjithnjë e më shumë ky rajon. E ulur me shuplaka përballë ishullit grek të Korfuzit (tragetet e rregullta ditore i lidhin të dy), Saranda është një lloj vendi i rëndomtë.
Në kulmin e sezonit ai qytet shpërthen pozitivisht me italianët (dhe britanikët e hershëm të guximshëm) duke përfituar nga stili i jetesës relativisht i lirë, ujërat e qelqtë dhe moti i nxehtë mesdhetar.
Një pjesë e vogël e anijeve turistike të madhësisë së mesme që lundrojnë në bregdetin e Adriatikut ndalojnë herë pas here në Sarandë, por ato nuk qëndrojnë kurrë gjatë natës; thjesht nuk është ai lloj qyteti. Në vend të kësaj, pasagjerët priren të bien nga anija drejt e në autobusë që i çojnë në Butrint, një qytet i lashtë romak vetëm 20 minuta në jug, ose në Gjirokastër, 45 minuta me makinë në brendësinë e thyer dhe malore të Shqipërisë.
Megjithatë, ata nuk do të mund të merrnin rrugën vetëm për në shtëpinë e Kadaresë. Pavarësisht tërheqjeve letrare dhe historike të Kadaresë dhe Hoxhës, është vetë qyteti ai që bëhet tërheqes.
Fotot ajrore të tij zbukurojnë tabelat e shumta përgjatë shëtitores bregdetare të Sarandës, shpesh të grumbulluara me Butrintin dhe Syrin e Kaltër (një burim uji ku uji i kaltër fillimisht është i pastër deri në një thellësi prej më shumë se 50 metrash) si një trifecta turistike njëditore.
Ishte në listën time “To Do” edhe pa lidhjen e Kadaresë. Në fund të fundit, kush mund t’i rezistonte një kështjelle mesjetare të vendosur mbi një shkëmb marramendës në mes të një fushe si ndonjë gjigant, shkëmbor i madh? Në fotografi më kujtoi kështjellën në trilogjinë Gormenghast të Mervyn Peake. Kjo ishte arsye e mjaftueshme për të vizituar, por më pas erdhi Mina.
Mina punon në të vetmen librari në Sarandë për shitjen e librave në gjuhën angleze dhe ishte ajo që rekomandoi ‘Kronikën në gur’ të Kadaresë, rrëfimin e tij imagjinar të rritjes në Gjirokastër gjatë Luftës së Dytë Botërore. Jo vetëm që më hapi sytë ndaj një shkrimtari të jashtëzakonshëm, por përshkrimet e tij për Gjirokastrën dhe historinë e saj e bënë të detyrueshme një vizitë. Papritur, lista për të bërë u bë lista që duhet parë.
Gjirokastra hyn fillimisht në ndërgjegjen historike në vitin 1336 si një zotërim bizantin dhe në vitin 1418 u përfshi në Perandorinë Osmane, nga e cila fitoi pavarësinë në vitin 1912. Erdhi Lufta e Dytë Botërore dhe pushtimi nga italianët, grekët, përsëri italianët dhe më pas gjermanët. Ndonjëherë të gjitha në të njëjtën ditë.
Siç shkruante Kadare në ‘Kronikë në gur’: “Në orën 10 të mëngjesit të së enjtes italianët u kthyen, duke marshuar nën shiun e ftohtë. Ata qëndruan vetëm 30 orë. Gjashtë orë më vonë grekët u kthyen. E njëjta gjë ndodhi përsëri në javën e dytë të nëntorit”.
Por janë përshkrimet e tij për vetë qytetin që janë katalizatori që unë të hidhem mbi trajnerin që shkon për në Tiranë (ju transferoheni pjesërisht dhe merrni një furgon të dytë më të vogël rrëzë kodrës së Gjirokastrës). Është, shkruan ai, një qytet që “hodhi poshtë të gjitha krahasimet”, ku gjithçka ishte “e vjetër dhe prej guri”.
Ai shton: “Ishte një qytet i pjerrët, i vendosur në një kënd më të mprehtë se ndoshta çdo qytet tjetër në Tokë, dhe ai sfidoi ligjet e arkitekturës dhe planifikimit të qytetit. Maja e një shtëpie mund të kullosë themelet e një tjetre… një qytet vërtet shumë i çuditshëm. Në disa vende mund të ecni nëpër rrugë, të zgjasni krahun dhe të varni kapelën në një minare. Shumë gjëra në të ishin thjesht të çuditshme dhe të tjerat dukej se i përkisnin një ëndrre”…
Shkrimin e plotë e lexoni në linkun më poshtë: