Astrit Lulushi: Komb i ri dhe i vjetër

Dita e Falenderimeve është një festë e fqinjësisë së mirë. Ky është imazhi me të cilin amerikanët ndihen rehat; Pelegrinët të shpëtuar nga bujaria e amerikanëve vendas. Dy shoqëri që bashkëjetojnë në harmoni. Nëse Virxhinia koloniale ishte një rrëmujë, që gjërat ishin më të mira në Massachusetts. Këtu janë origjinat me të cilat të gjithë mund të krenohen. Fëmijët rikrijojnë skenën çdo nëntor dhe ne i shikojmë me krenari përmes thjerrëzave të smartfonëve. Por a është ky përfaqësim i jetës në Anglinë e Re midis anglezëve dhe amerikanëve vendas në Plymouth ose, në Koloninë më të madhe të Gjirit Masaçusets? Megjithatë përshtypja – miti – vazhdon. Kjo është një histori më vete.
Sa vetë e dinë se kishte një ndryshim midis pelegrinëve dhe puritanëve? Dallimet kanë rëndësi. Pelegrinët, natyrisht, mbërritën të parët; ishin Kalvinistë pelegrinë që besonin se Kisha kryesore e Anglisë ishte përtej shpëtimit. Ata u larguan nga Anglia për në Holandë në fillim të shekullit XVII, dhe më pas, në vitin 1620, rreth njëqind, hipën në Mayflower për në Amerikën e Veriut. Ishin ata që zbarkuan në Plymouth Rock.
Edhe Puritanët, më të shumtë në numër, ishin gjithashtu protestantë të devotshëm, por ata besonin se Kisha e Anglisë mund të reformohej nga brenda. Ata ishin përgjithësisht qytetarë më të pasur, e më të shquar. Në vitin 1630 rreth një mijë puritanë formuan valën e parë të vendosjes në zonën e pretenduar nga Kolonia e Gjirit të Massachusetts. Ata, me të vërtetë, po iknin nga persekutimi i mbretit Charles I, por – ndryshe nga pelegrinët – morën një statut mbretëror për koloninë e tyre. Ata shpresonin të krijonin një “Jerusalem të Ri” në Botën e Re. Kontraste të forta: Virxhinia kundër Anglisë së Re – këta nuk ishin aristokratët e etur për ar, siç ishin ata të Virxhinias koloniale. Klima e Massachusetts dhe rritja natyrore e popullsisë bënë që vdekshmëria të ishte shumë më e ulët se ajo e përjetuar në Jamestown e ​​hershëm. Të gjithë ishin të gatshëm të punonin dhe njësitë familjare u bënë, përfundimisht, për të përballuar të korrat e bollshme. Kjo nuk ishte një tokë e zotërinjve dhe të korrave të pakta, si në Virxhinia, por e familjeve të kujdesshme që punonin tokën. Motivimet dhe origjina e dy kolonive angleze ndikuan në strukturën sociale të secilës. Qëllimet e ndryshme vendosën tonin që në fillim: Virxhinianët kërkuan të shfrytëzonin tokën, të minonin burimet e saj, të konkurronin me spanjollët dhe të arrinin një fitim të shpejtë.
Ndërsa puritanët, u përpoqën të vendoseshin, të hidhnin rrënjë dhe të lulëzonin në një komunitet të idealizuar. Origjina e tyre e mesme e kombinuar me qëllimet, rezultoi në parcela familjare me pronësi të madhe tokash – një kontrast me plantacionet e duhanit në Jamestown. E gjithë kjo u përkthye në barazi të përafërt ekonomike, të paktën në vitet e para. Kishte gjithashtu një mungesë pothuajse totale të skllavërisë: klima nuk mbështeste të korra të shumta, dhe kështu kishte pak nxitje për të importuar afrikanë në New England. Gjithçka tingëllon harmonike, madje idilike. Megjithatë diçka fshihej nën sipërfaqe, diçka e errët dhe e pakëndshme për sytë modernë. Këta ishin të zellshmit fundamentalistë kalvinistë që e mbanin veten në një vlerësim jashtëzakonisht të lartë. Ata do ta transformonin botën me shembullin e tyre. Nëse pelegrinët kërkonin ndarje nga një botë mëkati, puritanët synonin të krijonin një Botë të Re, një shembull që të gjithë ta imitonin. Por a nuk ka diçka shqetësuese kur mbushesh me një besim kaq i madh? Mendoni për fjalët e John Winthrop, guvernator i hershëm i Kolonisë së Gjirit:
“…do të zbulojmë se Perëndia i Izraelit është mes nesh, kur dhjetë prej nesh do të jenë në gjendje t’i rezistojnë njëmijë prej armiqve tanë, kur ai do të na bëjë një lavdërim, që njerëzit do të thonë për plantacionet pasardhëse: Zoti ta bëjë begatojë plantacionin si atë të New Englandit: sepse ne duhet të mendojmë se do të jemi si një qytet mbi një kodër, sytë e të gjithë njerëzve janë mbi ne.”
Njerëz të tillë duket se ishin në një rrugë përplasjeje me vendasit amerikanë dhe jokonformistët anglo. Dhe kjo do të ndodhte së shpejti. Njerëzit sot duhet të bëjnë pyetje të tilla për të marrë një kuptim të sinqertë për veten dhe origjinën.
Figura politike moderne, nga Ronald Regani te Barack Obama, u mbërthyen me kujdes pas një skenari ekstremist amerikan, në retorikë nëse jo në vepër. A është metafora “Qyteti mbi një kodër”, në përgjithësi, pozitive? Ndoshta është një mendjemadhësi a krenari e gabuar, madje edhe në format më amerikane.
A mund ta imagjinoni të jetonit duke u përshtatur me mënyrën e jetesës në Anglinë e Re? Tingëllon si makth dhe kërkon një shkallë të caktuar harrese të qëllimshme, dhe zbardhje të të vërtetave të papërshtatshme. Sigurisht, Massachusetts shmangu urinë më të keqe të viteve të para që preku Jamestown, por jeta në New England-in kolonial nuk ishte aspak e qetë në shoqëritë represive fetare. Mos harroni, puritanët ndërtuan pikërisht atë që thanë se do të bënin, një teokraci të re. Kolonia e Gjirit Masaçusets mund të kishte vërtet më shumë të përbashkëta me Arabinë Saudite moderne – duke ekzekutuar “shtriga” dhe “magjistarë” – sesa me Bostonin bashkëkohor. Paraardhësit ishin shumë më fetarë nga sa mund ta kuptojmë ne sot. Por kishte shumë nëngrupe që sigurisht nuk e shijonin jetën në Masaçusetsin e hershëm kolonial: disidentë fetarë, agnostikë, mendimtarë të lirë, si dhe gra. Të gjithë kemi dëgjuar për gjyqet famëkeqe të shtrigave në Salem, por gati katër dekada më parë, e veja Ann Higgins u ekzekutua, u var për magji, pasi pati guximin të ankohej se marangozët e punësuar i kishin marrë më shumë para sesa duhej për një punë rimodelimi në shtëpinë e saj. 344 qytetarë u akuzuan për magji në Massachusetts të shekullit XVII. 20 u ekzekutuan. 75 përqind ishin gra. Shumica e tyre ishin të moshës së mesme ose më të madhe dhe demonstronin një farë shkalle pavarësie. Çështja është se New England-i kolonial ishte i banuar nga të zellshmit – fondamentalistë konformistë dhe shtypës – të cilët kontrollonin rreptësisht kufijtë e teokracisë së tyre të lartësuar. Nëse jeta ishte po aq idilike sa synonin kolonët në Gjirin Masaçusets, atëherë pse u dëbuan kaq shumë “heronj” kolonialë? Roger Williams, për shembull, themeluesi i Rhode Island, promovoi tolerancën fetare, njëfarë ndarjeje të kishës nga shteti,  dhe pohoi se kolonët duhet ta blejnë tokën nga banorët vendas. Dita e Falenderimeve? Një biletë direkt nga kolonia e Gjirit Massachusetts.
Mburrje e lavdi të ngjashme ushqehen në mite dhe histori të çdo kombi. Atëherë, si është e mundur që një komb i vjetër nuk di të qeverisë veten në një shtet fare të vogël; ndërsa populli që është krijuar nga fundi i mesjetës të jetë shteti më i fuqishëm i botës. Ndryshimi dhe vizioni duket se kanë qenë misioni i këtij të fundit; dhe jo mburrja me lashtësinë, siç vepron tjetri i cili nuk pranon se është fajtor a ka gabuar dhe të filloi të ndreqet.