Taip Sulko: I arratisuri
Fragment romani
Gëmushë flake në erë
Qyteza ku u linda, Anadelli, ishte e vogël, por me një përndezje aq të trazuar e të përhershme, saqë dukej sikur mund të braktisej lehtë. Aty gjithnjë diçka do të ndodhte dhe mua më dukej se ai vendth ishte mu si një gëmushë flake në erë. Edhe ëndërrimi im i parë ka qënë me një gëmushë flake të vogël, që e mbaja në pëllëmbë. Më vonë, kur e kam parë Anadellin nga larg, në një pasdite me erë, ashtu, me pemët e larta, më është dukur krejt si një gëmushë e madhe, e ndezur, që era e epon sa andej-këtej, atje, në mes të fushës.
Anadelli dukej se braktisej lehtë dhe unë isha një ikanak i madh, fëmijëria ime ishte e mbushur me arratisje. Ikjet e mia kanë ndodhur për arsye nga më të pamendueshmet. Fillimisht ia kam mbathur, jam arratisur thjesht prej të këqiave dhe frikës, por atje, në arrati, kur ndjehesha si mes teheve të një ere të ftohtë, vëreja se frika ishte më e madhe dhe doja të kthehesha në shtëpi. Pastaj më ka tërhequr të iki një tundim i fshehtë kryengritës ndaj padrejtësisë. Kjo sa ishte dhuratë, po aq ishte edhe ndëshkim, edhe të rriste, por edhe të lëshonte ndonjëherë mbi kokë ca stuhi gurësh që ta trazojnë dhe përndezin shikimin. Ndërkaq kam qënë me fat kur më ka grishur për arratisje thirrja e së bukurës, përzier me atë ndjenjën si një zë nga Qielli, atje ku ndodhin mrekullitë, por ku ndonjëherë bien edhe rrufe.
Arratitë ishin gjithnjë mrekulli të trazuara. Ndaj unë ikja, por prapë kthehesha; njëlloj si shpirti i Anadellit që ishte si një lojë pasqyrëzash që shohin njëra-tjetrën. Edhe kur merr lakoren e urrejtjes, pakuptuar del në shtegun e dashurisë dhe anasjelltas. Të pabesueshme ishin veçanërisht marrëdhëniet e Anadellit me faltoret. Një anadellas gjuajti me automatik në altar, kur një prift grek deshi ta mbante meshën në greqisht. Dhe, kur e gjithë grigja ishte strukur dhe i lutej Zotit për shpëtim, vetëm prifti ia mbathi, iku, duke tërhequr pas zhgunin e zi që i valavitej nga mbrapa e çirrej në ferrat dhe drizat e fushës.
Për Anadellin duhet thënë edhe një e fshehtë, e cila më rrëqethte më tepër se gjithçka. Të këqiat e mëdha ndonjëherë i luanin nga mendët banorët e tij. Ndodhia më dridhëruese ishte ajo e Luftës së Parë, kur serbët sfilitën deri në çmendje një djalë të parritur, Tunxhin. Kur u mplak, unë e kam njohur të plakur, mjekra dhe flokët i arrinin gjer në brez; ai vishej vetëm me një linjë të bardhë, të ndragur e këdo që takonte, e shikonte syzgurdulluar, me shpërfytyrim të frikshëm, era ia hidhte andej-këtej mbi fytyrën e nxirë flokët e gjatë dhe të bardhë, ndërsa i përdalloheshin dhëmbët çuditërisht të mëdhenj e thoshte vetëm dy fjalë pa kuptim “Çuë- rruë”. Vetëm aq “Çuë-rruë”.
Anadelli ishte i mbushur me ndodhi, të gjitha tronditëse, aq sa të lëviznin vendit me atë dritë-hije të përhershme prej gojëdhënash. Ato të rrisnin, ishin si dashuri, si gëmushë flake në erë. Por dua të them se vetëm kur erdhën arratisjet unë, nga fëmija e fatit u ktheva në fëmijën me fat.
Gjatë arratisjeve ndjehesha vërtet si në zemër gojëdhënash, atje ku dyert e Ferrit dhe Qiellit janë fare pranë. Aty e pashë edhe atë flakën e ëmbël, atë flamurth jete, që valavitet në këtë libër, e që shpresoj të mbetet si një kujtim i mirë, si një gacë dashurie apo edhe si një ëndërrim.
LIBRI I ARRATISJES SË PARË
KREU I
Arratisja ime e parë zuri fill një ditë të nxehtë, kur edhe vetë qiellit sikur i ziente koka dhe i merrej fryma nga zagushia. Duket se luzmat e xixëzave të vapës dhe çërritjet shurdhuese të gjinkallave kishin hyrë në një besëlidhje të pamëshirë.Çdo hop që kalonte, shtrëngimi i vapës po bëhej më i keq dhe më i padurushëm. Por papritur u ndje se diçka më tronditëse po afrohej. Ishte një uturimë zërash si klithje frike, kërleshur me të lehura dhe kuitje qensh, që kalonte nga rrugica në rrugicë, nga lagjia në lagje e ia behte drejt shtëpisë tonë. Unë vrapova tek rruga të shihja se ç’po ndodhte. Një qen i zi, me pulla të bardha, po afrohej me vrik në rrugicën përpara portës së madhe. Qeni ecte me kokën dhe veshët poshtë, saqë turiri i cekte përtokë. Me siguri ishte qen i tërbuar, sepse ata rendin ashtu, sikur tërhiqen zvarrë. Njerëzit klithnin të tmerruar e njoftonin njëri-tjetrin që të ruheshin. U rrëqetha dhe sakaq u ktheva që t’ia mbathja, por as nuk pata kohë për këtë; papritur vura re se përpara meje zuri vend gjyshja ime me një mjet në dorë, që s’e merrje vesh se ç’ishte, por një gjë binte fort në sy, flokërat e saj të bardha, të gjata, të lëshuara mbi fytyrë dhe mbi supe, që vërviteshin me një hovje kërcënuese. Seç kishte një hije tjetër, me një vendosmëri të hekurt dhe unë pashë sesi ajo u përlesh dhe godiste aq shpejt saqë më habiste. Qeni u shtri tek porta e oborrit, i mbuluar me gjak të zi, me një të zezë të pistë, me trupin me lara të bardha, të fëlligështa, shumë i frikshëm, si qënie nate.
Gjyshja ofshau thellë dhe e hodhi mjetin ndanë gardhit prej pafille dërrasash. – Zot i madh, na ruaj! – tha, e, pasi vuri re që isha ende aty “Po ti s’qënke futur brenda!”, klithi. Nxitonte. E flaku qenin në një gropë të thellë, që hapi në cepin më të largët të kopshtit, nën hijen e blacës, i hodhi përsipër qëlqere të pashuar, e mbuloi shpejt me dhe e pastaj hodhi mbi varrthin e tij kashtëra e gjethe të thara.
Rrallë e shihja gjyshen, ashtu, me flokërat që i hapërdaheshin kërcënueshëm, sikur ishte mes një hajujku, para shtrëngatës. Kësisoj ishte bërë ajo, gati si një ëngjëll i frikshëm, me flokët e bardha që i vërviteshin kërcënueshëm, edhe një herë tjetër, atë ditë kur isha lindur unë. Lindja ishte e vështirë dhe gjyshja ishe bërë si e çmendur. Ashtu me flokërat a bardha të hapërdara mbi supe dhe mbi sy, i jepte urdhëra vetes, i klithte nënës, madje i bërtiste edhe foshnjes që po lindte. Ngjante si një stuhi para agimit. Fëmija erdhi në jetë dhe ishte i shëndetshëm. Gjyshja qeshi, qeshi fort, e kishte goditur një vetëtimë hareje, gati fluturonte, gjithçka i ngjante si një këngë zogjsh. Me fëmijën në krahë rrotullohej, këndonte e hidhej, ashtu, me flokërat e bardha të rëna mbi fytyrë dhe mbi supe, me sytë e mëdhenj me një gri të përzier si me vijëza të kaltërta, që ende ishin të turbulluar nga lotët. Ajo e afroi djalin, e puthi, qeshi përsëri thellë, i thithi erën djalit të posalindur dhe me sytë me lotë tha “Erë e mirë, ky fëmijë shpërndan një kundërmim të mirë, do ta udhëheqë e mira dhe ashtu le ta ketë emrin, Ermir”.
Ky ishte edhe fillimi i lidhjes time të veçantë me gjyshen e cila më donte, më mbante gjithnjë afër e ku gjeja mbrojtje të sigurtë. Por të nesërmen e përleshjes me qenin e tërbuar, gjyshja u gdhi e sëmurë. Kisha frikë se gjyshja do të vdiste. Qëndroja ulur tek këmbët e shtratit të saj dhe më rridhnin lotë tek shihja të shpërndarë mbi nënkrejse flokërat e saj të bardha, si borë e rënë mbi një kodrëz. Pasdite erdhi edhe mjeku e, edhe pse qeni i tërbuar nuk e kishte kafshuar, ai ngulmoi që gjyshja të bënte dyzet gjilpërat kundër tërbimit. Gjatë gjithë natës pastaj gjyshja jo vetëm nuk flinte, por rënkonte thellë, saqë dukej se edhe nata po shëmonte nga dhimbja. Në mëngjes, gjendja e gjyshes u përkeqësua dhe atë e dërguan me një makinë të vjetër në spital. Ç’do të bëja unë tani? Im at ishte larg në malësi, ku jepte mësim, ndërsa nëna punonte ndërsa mbrëmjeve kujdesej për motrën e vogël e, po kështu, qepte në makinë rroba për anadellasit. Më zinin të rrëqethurat dhe sikur më ngjizej një ndjenjë që t’ia mbathja, kur mendoja se edhe mua do të m’i bënin të dyzet gjilpërat kundër tërbimit.
KREU II
Në Anadell njerëzit ishin shumë të ndryshëm, por një gjë i bashkonte, në çdo shtëpi kishte radio. Po ashtu çdo ditë vinin gazetat, por lajmet më të rëndësishme ata i merrnin nga njëri-tjetri, sidomos nga Radiopërhapja, e ëma e shokut tim, Luanit, për të cilën thoshin se dinte gjithçka, edhe pse rrallë përziehej me të tjerët.
Të nesërmen e shfaqjes së qenit të tërbuar, herët, pothuaj pa gdhirë, ajo më trembi tek vinte nëpër mugëtirë, ndënë lastarët e varur të hardhive, me një bishtuk dritëmekur, ngritur deri afër tëmthit, ngjitur me flokët e gjata si të lyera më këna, të lëshuara çlirshëm, deri mbi kraharor. U fut si me një hije reje në kuzhinë ku unë, gjëllisja flakët e zjarrit, ndërsa ime më po merrej me punët e para të ditës. Ashtu, me një pamje si gjysmë prej hijeje, gjysmë prej drite hëne tha se atë mesnatë, djali i vogël i Mentar Shelgut, i biri i atij që e nderonin si më të urtin në Anadell, kishte rrëmbyer një vajzë shumë të bukur nga një fshat i largët, nga Kroinjelmi. Thoshin se vinte nga familje e keqe. Të rrëmbyerit ishin larguar me biçikletë nëpër natë.
Hidhnin pak çapa dhe putheshin, sikur s’do shiheshin më kurrë. Pastaj ajo kishte hipur në hekurin e biçikletës, ndërsa pajën e pakët e kishin ngarkuar në zgarë. – Eshtë aq e bukur, – tha, – i ngjan Sidritës, kushërirës së vet që vjen në Anadell. Mua më përshkoi një vrundull i nxehtë, si luhatje e gjuhëve të flakës. – Ai e puthte në gushë, – vijoi, – ndërsa ajo herë pas here kthente kryet dhe e puthte papandehur drejt e në buzë. Fare si të çmendur! Unë dhe nëna e shihnim me sy të shqyer. Si i dinte ajo gjithë këto të fshehta të natës? Ndonjëherë më ngjante sikur e gdhinte natën me djajtë! Tha se ungji i vajzës i ndiqte nëpër natë si i ndërkryer. Por ata, me siguri, ndërkaq ishin shtrirë e shkreheshin në dashuri në ndonjë shtrat të butë dhe të ëmbël…
Radiopërhapja e mbante bishtukun e ndezur para fytyrës, sikur ende po ecte në errësirë. Flakëza e tij e zbehtë që valavitej e mekët sa andej-këtej, e bënte më të hovshëm ndriçimin e syve të saj dhe hidhte figura të frikshme në muret e bardha. Nëna e përqafoi duke qeshur e ftoi të ulej pranë zjarrit. Tani që e vija re nga afër, shihja se Radiopërhapja kishte sy të mëdhenj, ku e kafta pritej hijshëm me një gri si në të kaltër, ndërsa flokët që ende i loznin çlirshëm mbi supe dhe kraharor, aty pranë zjarrit, jo vetëm merrnin një të kuqe më të thellë, por edhe përshkoheshin nga ca xixëza si flakë. Pikërisht Radiopërhapja kishte thënë se qeni i tërbuar, një natë më parë kishte kafshuar disa qen në Anadell dhe se gjithë qentë do të vriteshin. – Po nuk u vranë qentë, njerëzit do të tërbohen, – tha. – Të gjithë do të bëjnë nga dyzet gjilpëra.
Mua më kaluan dridhma të ftohta. Diçka si ethe kokëfortë zbrazëtie më kaplonte, ndërsa gjuhët e flakëve në tymtar loznin me një përqeshje tinëzare.
https://fjala.al/2024/06/22/fatet-njerezore-ne-sagen-myzeqare-te-taip-sulkos/