Eneida Jaçaj: Ruajtja dhe mbrojtja e gjuhës shqipe

Të ndërtohen programe të posaçme për mësimin e gjuhës

Shqipëria të miratojë ligjin për mbrojtjen e gjuhës shqipe, e rrezikuar më shumë se kurrë

Gjuha shqipe është tempulli më i lartë i qytetërimit, zhvillimit personal dhe shoqëror, moralit, si dhe i vlerave kulturore të kombit. Kolosët e fjalës dhe letrave shqipe i dhanë vlerë dhe peshë të madhe gjuhës, e ruajtën aq bukur bërthamën e saj dhe e sollën atë të njëhsuar pa dialektizma nëpërmjet veprave dhe veprimtarive të ndryshme në shërbim të saj dhe Shqipërisë. Amaneti i rilindasve duhet të vazhdojë si mision ndër ne, pasi u kemi një borxh kaq të madh; pa përpjekjet e tyre nuk do kishim as gjuhë dhe as etni shqiptare. Ka ardhur koha që qeveria shqiptare të miratojë menjëherë ligjin për mbrojtjen e gjuhës shqipe dhe të vendosë që ajo të futet në programet mësimore dhe studimore deri në nivel masteri. Fatkeqësisht, në ditët e sotme, shqipja është e kërcënuar më shumë se kurrë nga përdorimi i fjalëve të huaja vend e pa vend, duke treguar jo respekt për rrënjët dhe kulturën tonë, gjithashtu po humb rëndësinë deri në venitje drejtshkrimi, struktura gramatikore, niveli leksikor dhe terminologjik i gjuhës.

Ku po shkon gjuha e bukur dhe e lashtë shqipe?! Është një pyetje që duhet ngritur me shumë seriozitet dhe përgjegjësi nga çdo qytetar shqiptar, mësues, pedagog, shkrimtar, shkenctar, gjuhëtar, politikan, drejtues të emisioneve të ndryshme televizive, drejtues të redaksive të gazetave. Situata është shumë e frikshme, pasi po i ushtrohet trysni e fortë nga fjalët e huaja gjuhës shqipe, duke e rrezikuar që në pak kohë të zhduket fare. Përveç përdorimit të fjalëve të huaja në masë, njoftimet e aktiviteteve, shkresat zyrtare, një pjesë e mirë e librave, botimeve të ndryshme me karakter akademik, publicistik, përkthimet, etj, shkruhen me shumë gabime gramatikore dhe drejtshkrimore, duke edukuar keq brezin e ri.

Sipas disa informacioneve, Departamenti i Gjuhësisë dhe Letërsisë ka mungesë personeli, ndoshta ngaqë shumë të rinj janë larguar me studime dhe nuk janë kthyer më në atdhe. Është e nevojshme të punësohen njerëz seriozë, të përgatitur, të paguhen mirë, të cilët duhet t’i ushtrojnë më shumë kohë mësimit të gjuhës shqipe me studentët me orë të zgjatura, dhe të zhvillohen sa më shumë veprimtari për t’i dhënë rëndësi të folurës dhe shkrimit. Librat, para se të botohen, duhet të kalojnë në “lupën” e redaktorëve të mirëfilltë dhe të licensuar. Librat e shkruar keq me gabime të shumta, përbëjnë kërcënim serioz për gjuhën, në nivelin sintaksor, leksikor dhe terminologjik.

Media është ndër të parat që duhet të luajë një rol edukimi për gjuhën shqipe. Përpos fjalëve të huaja, emisionet televizive kanë prekur sistemin emëror. Emrat nuk lakohen më. Po humbet lakimi i emrave, mënyra dëshirore dhe habitore, që e dallojnë shqipen nga gjuhët e tjera. Duhet të ketë një monitorues të emisioneve mediatike, dhe të vendosen gjoba me qëllim ndërgjegjësimin, në mënyrë që fjalët e huaja të mos bëhen më shprehi e gjuhës së përditshme apo edhe asaj akademike. Europa e zbaton ligjin e gjobës, psh; një folëse në lajme nëse bën gabime, gjobitet. Është shumë e domosdoshme që Shqipëria të miratojë një ligj të tillë, pasi ka ardhur koha që të ndërgjegjësohemi seriozisht.

Gjithashtu, titujt e këngëve, emisoneve, nuk duhet të lejohen më kurrsesi në gjuhë të huaj. Çfarë kuptimi ka titulli i një emisioni në gjuhë të huaj kur jetojmë në Shqipëri?! Apo emrat e dyqaneve dhe restoranteve?! Si mund ta kuptojë apo shqiptojë një i moshuar?! Kjo është dukuri për t’u dukur si interesant e atyre që i përdorin dhe i vendosin, për shkak se kemi qenë të mbyllur, por kjo nuk është asesi forma e duhur për të përqafuar ndryshimin. Përkthimet që bëhen nëpër media për lajmet e huaja, bëhen sipas gramatikës së anglishtes duke goditur sintaksën. Pra, fatkeqësisht po prishet struktura gramatikore. Filozofi gjerman, Heidegger, do të theksonte se gjuha është tepër e rëndësishme për t’ua lënë vetëm gjuhëtarëve, pra është një përgjegjësi qytetare si fillim, e cila duhet të nisë që në familje.

Duhet të ndërgjegjësohemi duke i tërhequr “veshin” njëri-tjetrin nëse dëgjojmë fjalë të huaja, duke i zëvëndësuar ato menjëherë me shqipen e bukur. Gjuhëtari gjerman, njëkohësisht albanologu Franc Bopp, ka vërtetuar se kur kalojnë 2 mijë apo 4 mijë vjet gjuhët pësojnë ndryshime, por duke e ruajtur bërthamën. Në këtë kuadër, nëse ne vazhdojmë të përdorim fjalë të huaja pa masë, çfarë do të bëhet me gjuhën shqipe?! Pra, do të thotë se gjuha shqipe me shumë mundësi me kalimin e kohës, jo vetëm që nuk do ta ruajë bërthamën e saj, por do të futet në grupin e gjuhëve që janë zhdukur fare.

Për kujtesë, në vitin 2002 u ngrit një grup pune për hartimin e një projektligji për mbrojtjen e shqipes standarde, por mbeti në heshtje. Përsëri është ngritur një grup pune me profesorë të nderuar për të miratuar një ligj për ruajtjen e shqipes, madje para 6 muajsh është përpiluar një peticion që u drejtohet institucioneve përgjegjëse. Një projekt tjetër është fjalori i madh i gjuhës shqipe me mbi 100 mijë fjalë, ku do të përfshihen edhe dialektet. Urojmë që të kemi hapa frytdhënëse dhe të ndjeshme në ruajtjen e shqipes. Është e turpshme dhe e dhimbshme të përbaltet një nga gjuhët më të lashta me prejardhje pellazge, kjo gjuhë e cila ka bërë dhe ka shkruar historinë, ka nxjerrë në pah sa të fortë dhe të mençur janë shqiptarët; me anë të saj janë shkruar vepra nga autorë dhe shkrimtarë që sot cilësohen “mendjendriturit” apo “kokat e kombit”, me të cilët krenohemi. Ne si shoqëri duhet të ndërgjegjësohemi dhe të marrim masa duke filluar nga vetja, që të zhdukim fjalët e huaja nga shqipja e bukur, dhe këtë veçori t’ua përcjellim edhe fëmijëve tanë. Është e qartë se shoqëria shqiptare ka qenë e mbyllur dhe ka rënë pre e globalizimit për të thithur të renë dhe ndryshimin, dukuri e cila quhet ksenocentrizëm, por përdhosja e gjuhës nuk është rruga e duhur drejt zhvillimit.

Të rinjtë pa e kuptuar kanë rënë pre e globalizmit, janë të frymëzuar me botën e internetit, filmave në gjuhë të huaj, gjithashtu një pjesë e mirë e tyre kanë studiuar jashtë dhe janë rikthyer duke sjellë me vete fjalë të huaja, duke i bërë pjesë të fjalorit shqip. Edhe moshat madhore kanë një prirje të madhe në përdorimin e fjalëve të huaja, pasi duke dalë nga një diktaturë e egër prej gjysëm shekulli, menjëherë si ai fëmija që hedh hapat e para, iu ulën në gjunjë ndryshimeve të reja që solli Perëndimi, duke thithur dukuritë e mira, por edhe të këqija. Përpos shoqërisë, familjes, që është djepi i edukatës dhe kulturës, institucionet qeveritare duhet të mbajnë peshën e përgjegjësisë për t’i rikthyer gjuhës shqipe vlerën, peshën, rëndësinë e saj, të mohuar padrejtësisht nga qytetarët e saj. Institucionet përgjegjëse duhet të ndërmarrin politika thelbësore për të rritur interesin e gjuhës dhe të ndërgjegjësojnë të rinjtë dhe gjithë klasën shoqërore shqiptare, se kjo rrugë apo sjellje do të na çojë në një terr të plotë territorial, politik, administrativ, ekonomik, kulturor. Diaspora, veçanërisht ajo e Amerikës, po bën një punë të shkëlqyer për ruajtjen e gjuhës dhe vlerave kulturore, ku spikasin shkollat shqipe me programet e tyre për fëmijë, roli i padiskutueshëm i Gazetës “Dielli” dhe Shoqatës “Vatra”, institucione të cilat me veprimtarinë e tyre atdhetare i japin hov çështjes shqiptare, adresojnë problematika të ndryshme të komunitetit shqiptar si bashkësi dhe Shqipërisë si shtet në organizmat më të larta të SHBA-ve, por duhet t’i bashkohen edhe institucionet e vendit për të çuar përpara misionin e pavdekshëm për moscënimin e gjuhës sonë hyjnore.

Gjuha është thesar dhe pasuri e patundshme, drita e Diellit, ku me rrezet e saj shkruhet aq bukur emri shqiptar, ndriçohet e ardhmja dhe e nesërmja vjen plot shpresë. Është pikërisht kjo gjuhë që i jep dritë kombit, e cila nuk lejon që identiteti shqiptar të zhduket nëpër skutat e errëta të ligësisë së atyre që kanë dashur ta nëpërkëmbin. Kjo gjuhë zë një vend hyjnor në hierarkinë e shoqërisë shqiptare, ku të gjithë duhet t’i përulemi me respekt dhe ta ruajmë të shenjtë duke e trashëguar ndër breza, pasi ajo na identifikon dhe përligj ekzistencën tonë si komb. Është i vetmi mjet zhvillimi, me anë të së cilës krijohen ura komunikimi, bashkëpunimi, përçohet mendimi në zgjidhjen e shumë ekuacioneve të jetës. Pa gjuhën shqipe, kombi shqiptar nuk do të ekzistonte, por do të futej në një errësirë të plotë, ku me fatin e tij do të luhej sipas interesave dhe orekseve të shtruara në tavolinat e botës. Pa gjuhën, kombi dhe territoret e tij do të përçaheshin, dhe do të merrte frymë nën ombrellën e pushtuesve gjakpirës, të cilët më së shumti do të pushtonin shpirtin, ëndrrat, dhe etninë shqiptare do ta zhduknin nga harta e globit.

Gjuha shqipe është frymëzim, jetë, oskigjen, është mjet i fortë për ruajtjen e trojeve dhe popullit shqiptar. Kjo gjuhë e bukur është e bekuar si me magji nga gjaku i trimave që dhanë jetën për liri, intelektualëve mendjendritur të cilët nën plumbat e pushkës dhe erës së barutit arritën ta nxirrnin nga errësira dhe ta ruanin atë aq të pastër nga fjalët e huaja, duke e përcjellë brez pas brezi nëpërmjet veprave të tyre letrare. Vuajtjet e shpirtit për gjuhën shqipe, e cila nuk lejohej të shkruhej nga pushtuesit osmanë, përpjekjet e zjarrta titanike të pandalshme deri në rangjet e larta botërore për liri, ndihen qartë në çdo vepër e poemë të rilindasve të kombit. Në çdo shkronjë e fjalë vërshon lumë dashuria për gjuhën shqipe, ndizet malli për atdhenë, dhe meraku për ta parë Shqipërinë të pavarur. Gjatë pushtimit osman nuk kishte as libra, as alfabet dhe mjete shkollore, por me aq zell e dashuri u mësohej gjuha shqipe fëmijëve e më të rriturve, që ajo të mos zhdukej, pasi në të kundërtën bashkë me të do të zhdukej edhe kombi.

Ndërsa sot, duke i pasur të gjitha mundësitë, një pjesë e mirë nuk ua dinë vlerën gjuhës shqipe, dhe as u janë mirënjohës përpjekjeve titanike të intelektualëve dhe trimave që luftuan për ruajtjen e saj, të cilëve u kemi një borxh kaq të madh. Profesori i nderuar i gjuhës shqipe, Eqerem Çabej, ka dhënë gjithashtu një kontribut të shquar për këtë gjuhë të bekuar duke theksuar se: “Gjuha është pasqyra më e qartë e një kombi dhe e kulturës së tij. Gjuha është sendi më i çmueshëm i një populli dhe për popullin shqiptar është i vetmi thesar”. Nëse institucionet qeveritare do të vazhdojnë të flenë gjumë, duhet të jemi ne qytetarët që të vihemi seriozisht në lëvizje, duke filluar që në bërthamën e shoqërisë; familjen. Askush nuk mund ta përbaltë shqipen! Amaneti i të parëve duhet të shkojë në vend! Gjuha e vjetër shqipe është e pavdekshme! Rroftë Gjuha Shqipe!