Intervista me poetin anonim shqiptar të humbur në kafenetë e Havanës
Puerto Rico Illustrado (1935) / “Shqipëria, vendi i burrave të bukur!”— Intervista me poetin anonim shqiptar të humbur nëpër kafenetë e Havanës (Kubë)
Burimi: Puerto Rico Illustrado, 2 nëntor 1935, faqe n°6 dhe 18
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Shtator 2024
“Puerto Rico Illustrado” ka botuar, me 2 nëntor 1935, në faqet n°6 dhe 18, një intervistë asokohe me një poet anonim shiptar të humbur nëpër kafenetë e Havanës (Kubë) rreth situatës së brendshme të vendit tonë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Vendi i burrave të bukur
Nga MAX
Burimi: Puerto Rico Illustrado, 2 nëntor 1935, faqe n°6 dhe 18
Revolucion! Një tjetër revolucion ! Dhe, pastaj, më shumë revolucione …
Si një ndërmjetësim në konfliktin italo-abisinian, një herë dy ditë, pastaj tre dhe në fund disa ditë të tjera, Shqipëria ka fituar nderin e faqeve të para të gazetave, përmes një revolucioni më shumë, ku pati edhe vdekjen e një gjenerali, vartës të Mbretit Zog I… Më në fund, rendi u rivendos dhe bashkë me të, edhe një herë, heshtja mbi këtë vend të komplikuar.
Çfarë është Shqipëria për botën? Shqipëria gjendet në rrugicën e Ballkanit. Duke iu kthyer enciklopedisë, ne e dimë se është një vend asgjë më pak se i egër. Gratë mbulojnë fytyrat e tyre, burrat kanë mustaqe të mëdha dhe pushkë që i ndezin me strall. E gjithë kjo, për llogari të enciklopedisë. Por, më interesantja është se këtë herë enciklopedia tregon të vërtetën.
Muajin e kaluar — një lajm që tashmë na ka rrëshqitur nga duart, por që ende shërben për të folur për diçka të pazakontë — Shqipëria u zhyt plotësisht në redaksitë e gazetave, me bujë të madhe, pa arritur të gjejmë dikë që të sqaronte shtigjet misterioze që motivuan revoltën. Më në fund, në një nga ato qoshet e Havanës, gjetëm një tip, origjinën e të cilit e kishim dyshuar prej kohësh dhe që besuam se mund të ishte shqiptar. E gjetëm.
Siç për ta përshkruar, ai mban një zinxhir të frikshëm në bark, në fund të të cilit duhet të ketë një orë të madhe, flokë të gjatë ngjyrë gështenjë, etj. Pi shpesh. Ai është një poet. Ai ka qenë mësues në Havanë, madje besojmë se është mësues i frëngjishtes. Ne dinim edhe këtë detaj : Njeriu ynë e kishte ushtruar mësimin e tij në Shqipëri dhe jo më pak se në oborr, në oborrin që ruan pushkët e tmerrshme me strall. Kur e gjetëm ai ishte përballë kafesë së tij që po avullonte :
— Miq: jeta është mizore, — na tha — por kjo ndodh. Unë shpresoj të harroj.
Na bëri përshtypje, sepse këto fraza janë të denja për epokën romantike. Para nesh pamjet u gjallëruan sërish dhe pseudoshqiptari tha :
— Zbarkova në Durrës, një nga portet e Shqipërisë, në të njëjtin vend ku vite më parë mendova të zbarkoja një nga Domecq-të, — Aladro Domecq Kastriota —, prodhues të konjakut të njohur botërisht, i cili si pasardhës i një dinastie të famshme shqiptare, aspironte për fronin që gëzon sot Zogu I. Durrësi është afër Tiranës, kryeqytetit të vendit, ashtu si Pireu me Athinën, kryeqytetin e Greqisë.
— Ne nuk e kemi idenë se çfarë është Shqipëria, ia bëjmë të ditur.
— Epo, dëgjoni diçka për atë vend : “Zbrita me këmbët e mia dhe mora rrugën e menjëhershme për në Tiranë. Një shërbëtor i improvizuar, i veshur me një çallmë, papritur filloi të dridhej dhe iku. Shumë shpejt erdhi një tip i rrethuar nga roje. Më pas mora vesh se nuk ka hekurudhë për në kryeqytet. Nuk e besoni se ky vend i çuditshëm është në Evropë ? Epo ja ku është ! Ai gjendet në anën tjetër të Adriatikut, pikërisht përballë Italisë. Kufijtë e tij kufizohen me Jugosllavinë dhe Greqinë. Është vendi më perëndimor i kombeve të Evropës Qendrore. Ka një shtrirje dhe formë gjeografike të ngjashme me Portugalinë.
A po më dëgjoni? Por, pa hekurudhë.
“Në Durrës, më këshilluan të merrja një makinë. Janë vetëm 40 kilometra”.
— Ja ku është Tirana, — bërtiti papritmas shoferi.
Por, nuk pashë asgjë; vetëm disa baraka, copa hekuri, copa teli nga gardhe me tela, fusha në të cilat ushtarë të shumtë të hollë, të veshur keq dhe zbathur, bënin ushtrime… Pastaj u shfaqën disa shtëpi të bardha njëkatëshe, rrugë fshatrash modeste, ku bari ngjitej nëpër mure. Shoferi u kthye dhe tha:
— Dhoma e Deputetëve! (Parlamenti)
“Pak më tutje, valëvitej një banderolë prej pelhure të bardhë, brenda së cilës ishte varur një burrë”.
— Një hajdut, — vazhdoi shoferi. Dhe shtoi : ose një ministër i shkarkuar.
“Shoferi më ndaloi përballë të vetmit hotel të mundshëm të quajtur Internacional. Kur e pyeta për çmimin e udhëtimit, ai m’u përgjigj me shumë thjeshtësi dhe në frëngjisht:
— Një Napoleon!
Njësia monetare shqiptare quhet “Lek”. Por paratë që qarkullojnë janë ato të vitit 1810, Napoleoni, pra një Luigj floriri. Dhe pashë të dilte nga duart e këtyre myslimanëve, që nuk e dinë kush është Napoleoni apo Franca, çfarë nuk gjendet më në vetë Parisin : Luigjin e shëndoshë, të ndritshëm, mrekullibërës : Napoleoni i artë.
“Në hotelin Internacional, katër anglezë të Legatës po luanin “bridge”. Tre italianë, po nga Legata, po debatonin për poezinë. Një francez nga Legata bindi një shërbëtor që donte të sulmonte një francez tjetër se ai ishte një çirak joshës. Kjo është, pak a shumë, e vërteta. Dhe kjo është Shqipëria!”
“Të nesërmen dhe ditët në vijim, nuk bëra gjë tjetër veçse shëtisja dhe dëgjoja”.
“Mbreti i këtij vendi komik, Zogu, është 36 vjeç. Është i bukur, beqar dhe melankolik. Kanë kaluar dhjetë vjet që kur ai u ngjit në fron, si pasojë e trazirave që pasuan luftën dhe diktaturës së përmbysur të Princ Vidit. Ai ka një nënë, e cila është gjithashtu një mbretëreshë dhe jeton si një myslimane (Kur është bërë ky rrëfim, nëna e Ahmet Zogut ka pas ndërruar jetë), e tërhequr në apartamentet e saj, e cila pret vizitorë të privilegjuar të mbështetur mbi një grumbull jastëkësh dhe rrobash mëndafshi, me dorën e mbështetur në gjunjët e saj, duke pirë cigare me aromë të veçantë, tymi i të cilit fryn në fytyrat e vizitorëve të saj. Zogu gjithashtu ka gjashtë motra, nga 20 deri në 30 vjeç, të gjitha të ngjashme sikur të ishin binjake; Ato jetojnë së bashku, si të disiplinuara. Në rrugë, në ceremoni, ato vishen sipas modës myslimane, me vellon (ferexhenë) e pashmangshme. Por në privatësinë e atij pallati mbretëror që i ngjan shumë një kazinoje, ato vishen si Paquín ose Patou, duke mbërritur përmes një hyrje sekrete. Në verë, oborri zhvendoset në Durrës dhe shkojnë në pyje si një koloni pushuesish”.
… Pikërisht këtu i erdhi fatkeqësia këtij miku, i diplomuar për letërsi, poet shqiptar “honoris causa”. Lexoni siç na e shpjegon vetë ai :
— Unë rashë në dashuri me gjashtë motrat e mbretit në të njëjtën kohë dhe u desh të largohesha. Zogu është një mbret i mirë. Ai është i vendosur për ta bërë Shqipërinë një komb. Ai është sentimental dhe autoritar; dhe problemi politik i Shqipërisë është brenda këtyre dy fjalive.
“Sentimental dhe beqar, aty ndodhet pylli i të gjitha aventurave. Ai ka kaluar një kohë shumë të mirë me balerinat e Folies Bergere. Autoritar, ai ka vendosur diktaturën me ndihmën dhe modelin e Italisë. Ushtria e tij ka instruktorë italianë. Pasuria e tij kontrollohet nga Italia, dhe për Romën, megjithatë, ai është një vasal që duhet vëzhguar”.
“Dhe këtu qëndron sekreti i revoltës së kaluar, të cilën asnjë agjenci kabllore nuk e ka publikuar : është inkurajuar nga babai, i një të preferuare (vajze), të shkarkuar nga Zogu. Zogu, personazh piktoresk dhe plot ngjyra i Evropës moderne, udhëheqësi ngurrues i një kombi të ish të poshtërish, baba i një oborri operetash, ende arriti të ruante fronin e tij.
— Më besoni : është kënaqësi të jetosh në Shqipëri.
Miku ynë shqiptar, një poet i humbur nëpër kafenetë e Havanës, ka përfunduar me këto fjalë. Nuk mund të merrnim asgjë tjetër prej tij. Nga ana tjetër, nuk ka nevojë të dimë më shumë: lexuesit tanë kanë marrë me atë që u tha, një mësim të mirë psikopolitiko-gjeografik për Shqipërinë.