Katër ese nga Astrit Lulushi

Piramida

Shumë vetë thonë se egjiptianët e lashtë dërguan eksplorues në Amerikë dhe kjo është arsyeja pse ka piramida. Një ditë, një zbulim i pazakontë u bë në gjirin e Rio de Janeiro. Forma e dallueshme e enëve është e pagabueshme. Këto janë amfora.. amfora romake. Pra, si përfunduan në anën tjetër të Atlantikut?

Dihet se romakët bënin tregti përgjatë bregut perëndimor të Afrikës, kështu që ndonjë anije mund të ishte shtyrë nga era drejt oqeanit të hapur dhe më pas rrymat e çuan në Amerikë. Një zgjidhje tjetër, megjithëse më pak emocionuese, është se amforat u përdorën në Evropë shumë kohë pas rënies së Romës dhe këto u hodhën nga disa detarë portugez që vizitonin koloninë e tyre të re në Amerikë.

Në çdo rast, edhe nëse do të ishin romakët e kohës Perandorake, ishte padyshim një incident i izoluar. Nuk është gjetur asnjë shenjë tjetër e vizitës së Romakëve (ose të dikujt nga Bota e Vjetër). Sidomos nëse kjo do të ishte një rrugë tregtare, ne do të prisnim të gjenim monedha romake, siç bëmë në Indi dhe në bregdetin lindor të Afrikës. Do të prisnim që speciet e kafshëve dhe bimëve të shkëmbeheshin, siç bënë duke filluar nga shekulli i 16-të. Dhe nëse romakët do të dinin për Amerikën, ne do të prisnim që ajo të ishte e pranishme në hartat e botës së njohur në ato periudha. Të tilla si Harta e Ptolemeut, nga shekulli II, ku format duken të çuditshme, por mund të shohim tipare mjaft të largëta, të tilla si Briri i Afrikës, Sri Lanka, madje edhe Malaya në lindje. Megjithatë, Amerika nuk gjendet askund.

Gjëja kryesore është se Ptolemeu, autori i hartës, ishte i dinastisë egjiptiane të maqedonasve. Me sa duket, nëse egjiptianët lundruan qëllimisht në Amerikë me arkitektë për të ndërtuar piramida, kjo do të ishte e çuditshme. Një faraon egjiptian Nekho II (610–595 pes) dërgoi një ekuipazh fenikasësh në një udhëtim mjaft të gjatë për të lundruar rreth Afrikës. Këtu është një pasazh nga Herodoti:

“Pra, fenikasit u nisën nga Deti i Kuq dhe lundruan në detin jugor; sa herë që vinte vjeshta, ata qëndronin dhe mbillnin tokën në cilëndo pjesë të Libisë që kishin arritur, dhe atje prisnin të korrat; pastaj vazhdonin lundrimin, kështu që pasi kaluan dy vjet, mbërritën në shtyllat e Herakliut dhe erdhën në Egjipt. Aty ata thanë se gjatë lundrimit rreth Libisë e kishin diellin në të djathtën e tyre”.

Kjo periudhë kohore përkon edhe me Olmekët, të cilët ishin qytetërimi i parë amerikan që ndërtoi piramida. Megjithatë, është gjithashtu një mijë vjet pasi vetë egjiptianët kishin ndaluar ndërtimin e tyre. Piramida e fundit në Egjipt u ndërtua nga faraoni Ahmose, i cili mbretëroi në vitet 1550 – 1525 pes. Olmekët u formuan rreth vitit 1000 pes, kështu që ka një mospërputhje të madhe kohore, edhe nëse egjiptianët kaluan Atlantikun. Të cilën nuk e bënë. Nëse jo, do të ishin fenikasit, të cilët në të vërtetë ishin mjeshtrit e marinarëve të Mesdheut, mjerisht nuk ndërtuan kurrë një piramidë në të gjithë historinë e tyre.

Ideja në pyetje është intriguese dhe do të ishte 196 Astrit Lulushi vërtet ndriçuese nëse do të kishte kontakt transatlantik parakolombian. Sidoqoftë, të lashtët padyshim nuk e kishin idenë se ekzistonte Amerika. Kjo është arsyeja pse Kolombi duhej ta zbulonte në radhë të parë.

Arsyeja pse ka piramida në të dy vendet (dhe të tjera gjithashtu) është me të vërtetë kaq e thjeshtë sa duket tepër e shurdhër – piramidat janë forma më e lehtë për të grumbulluar gurë nëse doni të bëni një strukturë të madhe të lartë. Njerëzit mund ta kuptojnë atë në mënyrë të pavarur në të njëjtën mënyrë si bujqësia që u shpik në të gjithë botën në periudha të ndryshme nga popuj të ndryshëm. Dhe me të vërtetë, piramidat egjiptiane ngjajnë vetëm sipërfaqësisht me ato në Amerikë:

Piramidat egjiptiane janë anash të lëmuara, me një varr të brendshëm dhe një tempull masiv të bashkangjitur. Ndërtesa private.

Piramidat amerikane janë grumbuj gurësh, pa dhoma të brendshme dhe përballë një sheshi, vend publik, ku mblidheshin njerëzit.

Praktikë

Rregulli 10 mijë orësh i përmendur shpesh, thotë se duhet të kaloni 10, 000 orë 10 vjet, duke praktikuar një detyrë për të arritur mjeshtërinë. Ky nivel i praktikës mban sekretin e suksesit të madh në çdo fushë – është bërë ungjill i shenjtë i recituar si litani në seminare mbi performancën e lartë. Problemi: është vetëm gjysma e vërtetë.

Praktika e zgjuar përfshin gjithmonë një lloj reagimi që ju lejon të dalloni gabimet dhe t’i korrigjoni ato – kjo është arsyeja pse kërcimtarët përdorin pasqyrat. Në mënyrë ideale, ky reagim vjen nga dikush me një sy eksperti dhe kështu çdo kampion sportiv i klasit botëror ka një trajner. Nëse praktikoni pa reagime të tilla, nuk arrini në rangun e lartë.

Reagimet kanë rëndësi dhe përqendrimi gjithashtu.

Ëndërrimi i syrit e mposht praktikën; ata që shikojnë televizor ndërsa stërviten, nuk do të arrijnë kurrë në shkallat më të larta. Vëmendja e plotë duket se rrit shpejtësinë e përpunimit të mendjes, forcon lidhjet sinaptike dhe zgjeron ose krijon rrjete nervore për atë që praktikoni.

Të paktën në fillim. Por ndërsa zotëroni se si të ekzekutoni rutinën e re, praktika e përsëritur transferon kontrollin për fokusim të qëllimshëm në qarqet në tru që përfundimisht e bëjnë ekzekutimin e saj të lehtë. Në atë pikë praktika bëhet rutinë.  

Pra, çfarë duhet për t’u bërë një ekspert ose mjeshtër në një fushë të caktuar? 10, 000 orë praktikë.

Është një rregull i përbashkët, i popullarizuar kohët e fundit nga Malcom Gladwell në bestsellerin Outlier: The Story of Success. Është tërheqës, i lehtë për t’u mbajtur mend dhe pak a shumë një përgjithësim provokues, shkencë empirike.

Këtë rregull e krijoi vite më parë Anders Ericsson, psikolog i Universitetit Shtetëror të Floridës, dhe e quajti ‘Rregulli 10, 000 orësh’. Ai thotë se rregulli është një thjeshtim dhe në shumë mënyra, një interpretim i gabuar i kërkimit të tij, është tërheqës dhe i lehtë për t’u mbajtur mend, por në një bazë shkencore mjaft të lëkundshme.

Ericsson u fokusua në studentët e violinës në një akademi muzikore në Berlin. Studimi zbuloi se studentët më të arrirë kishin vënë 10, 000 orë praktikë kur mbushën 20 vjeç. Edhe Gladwell vlerëson se Beatles bënë 10, 000 orë praktikë duke luajtur në Hamburg në fillim të viteve 1960 dhe se Bill Gates 10, 000 orë të punës programuese përpara themelimit të Microsoft. Kështu lindi rregulli i 10, 000 orëve: vendosni 10, 000 orë praktikë dhe bëhuni ekspert në një fushë të caktuar.

Por pas ekzaminimit, problemet fillojnë të shfaqen.

Para së gjithash, thotë Ericsson, numri 10, 000 është krejtësisht arbitrar. Është tërheqëse dhe e lehtë për t’u mbajtur mend, por në të vërtetë nuk bazohet në ndonjë gjë thelbësore. Është numri i orëve që këta violinistë kishin kaluar deri në moshën 20-vjeçare. Deri në moshën 18-vjeçare, ata kishin punuar mesatarisht 7400 orë. Dhe madje edhe në moshën 20-vjeçare, ata ishin shumë të mirë në violinë, dhe ndoshta u drejtuan në krye të fushës së tyre, por ata nuk ishin ende ekspertë.

Ericsson argumenton se sekreti i fitores është praktikë e qëllimshme dhe një mësues/e i mirë. Dhe këtu ndahen rrugët e amatorëve dhe ekspertëve. Pas rreth 50 orësh trajnimi, njerëzit arrijnë në atë nivel “mjaft të mirë”, ku ata mund t’i bëjnë lëvizjet pak a shumë pa sforcim. Ata nuk e ndiejnë më nevojën për praktikë të përqendruar, por janë të kënaqur me atë që kanë mësuar. Pavarësisht se sa më shumë praktikojnë – përmirësimi i tyre do të jetë i papërfillshëm.

Ekspertët përqendrohen në mënyrë aktive në ato lëvizje që ende duhet t’i perfeksionojnë, në korrigjimin e asaj që nuk funksionon në lojën e tyre dhe në përsosjen e modeleve të tyre mendore, se si të luash lojën, ose duke u fokusuar në detajet e komenteve nga një trajner me përvojë. Ata nuk ndalojnë kurrë të mësuarit.

Meqenëse rregulli i 10, 000 orëve nuk bazohet në shkencë të fortë, çfarë dimë për praktikën? Jo të gjitha mësimet ose praktikat janë njësoj të dobishme – dhe jo të gjithë fillojnë nga e njëjta pikënisje.

 Pse-ja

Të marrësh një pyetje nga koka dhe ta hedhësh në letër nuk është e lehtë. Njeriu ka shumë ide, por nxjerrja e idesë nga mendja për ta hedhur në letër gjithmonë ka qenë e vështirë.

Të gjithë, herë pas here, bëjmë pyetje me fjalë ose në letër. Nëse jo, mos u shqetësoni, në kohën që lexoni ka të ngjarë të mësoni përgjigjet, madje të keni edhe shumë “Pse?” tuajat. Përgjigjet zënë vend në çdo libër; u përgjigjen pyetjeve në lidhje me kohën dhe hapësirën, jetën e përditshme, ushqimin, shëndetin, teknologjinë, madje edhe gjëra të frikshme, veçanërisht këto, kur i lexoni, nuk përsëriten dhe jeta bëhet më pak e trëmbur. Secila pyetje mund të qëndrojë e vetme, prandaj mos ngurroni të bini me kokë mbi libër, duke lexuar së pari ato që iu interesojnë më shumë.

Disa përpiqen t’i përgjigjen një pyetjeje në ditë; kjo u jep kohë të mendojnë – por ju mund të lëvizni me çfarëdo ritmi që të dëshironi. Njeriu do të jetë nxënës gjatë gjithë jetës. Shumë nga gjërat që shkollat mësojnë janë të vjetruara, kështu që, jo vetëm duhet nxënë se si është jeta sot, por edhe të formulojmë pyetje dhe t’u përgjigjemi atyre.

Pyetje

Shumë pyetje janë pa përgjigje. Edhe njeriu, qenia më e zhvilluar në Tokë, nuk arrin të shpjegojë prejardhjen vet. Shumë thonë se raca erdhi nga qielli (Zoti); disa thonë se u krijua vetë (nga një bakter); dhe të tjerët mjaftohen që janë (e tyre është bota).

A keni gërmuar ndonjëherë vërtet në fakte mbi disa prej strukturave të lashta që janë gjetur gjatë viteve? Askush nuk mund të mos habitet me kompleksitetin inxhinierik, veçanërisht kur mendon se disa prej tyre nuk mund të përsëriten në shekullin e 21-të.

Pra, kush i ndërtoi struktura si Sfinksin, Piramidën e Gizës, Stonehenge, Pumapunkun misterioz, Gobekli Tepen, apo tempullin nëntokësor Hypogeum of Hal Saflieni që është një strukturë nëntokësore neolitike. Tempulli daton në fazën Saflieni (3300 – 3000 pes) në parahistorinë malteze. Shpesh përmendet thjesht si Ipogew, që do të thotë “poshtë dheut”.

Këto pyetje themelore janë bërë mijëra herë dhe kanë marrë po aq herë përgjigje. Problemi, ose ndoshta konfuzioni, me përgjigjet është se ato janë sa të përafërta dhe të ndryshme, gjë që ka çuar vetëm në edhe më shumë pyetje e spekullime.

Edhe pse shkencëtarët, inxhinierët, arkeologët dhe të ngjashëm kanë qenë në kërkim për të vërtetën, as ata nuk e dinë se çfarë ka ndodhur në të kaluarën e largët?

Gjithçka që secili mund të bëjë është të shikojë faktet dhe të krijojë një opinion që ka kuptim brenda kornizës së asaj që e konsideron të realizueshme ose të mundshme.

Arkeologët kanë qenë të zënë me gërmimin e fosileve si provë për të mbështetur teoritë e tyre (gjithnjë në ndryshim) se kur dhe kush i ndërtoi këto struktura, ndërsa shkencëtarët dhe inxhinierët janë të preokupuar me përpjekjen për të kuptuar thjesht, pa problem ta shpjegojnë, teknologjinë e këtyre ndërtimeve të lashta.

A mund të jenë ato arritje, mjerisht të pavlerësuar, të kulturave antike? Nëse po, si ndodh që kjo teknologji dhe aftësitë e pabesueshme ndërtimi thjesht u zhdukën me kalimin e kohës? Asnjë dije e tyre nuk është trashëguar?! Apo ishin këto bëma të mrekullueshme inxhinierike vepra artizanale të qenieve jashtëtokësore me aftësi dhe njohuri jashtëzakonisht të larta?

Nëse kjo është e vërtetë, atëherë lind një pyetje tjetër. A vizituan këto qenie superiore vetëm Tokën, apo jetonin mes banorëve të saj? Cilado qoftë përgjigja, duhet të pyesim veten: Pse nuk po na vizitojnë më? Apo ata kemi qenë ne, por pa asnjë kujtesë nga ajo kohë?

Njësoj si sot, kur njeriu emigron nga vendi, pasardhësit e tij bëhen shtetas të vendit tjetër. Ky krahasim mund të përdoret si precedencë.

Me përgjigjen e kësaj pyetje mund të marrim një bazë më të gjerë njohurish edhe në lidhje me strukturat e lashta dhe madje edhe më moderne, të cilat do të na mundësojnë të arrimë në njëfarë kuptimi personal se nga vijmë e ku po shkojmë.