Erion Malaj: Librat e Ismail Kadaresë në botën kineze

Ismail Kadare, shkrimtari i njohur shqiptar, ka qenë prej kohësh një figurë e shquar në letërsinë botërore, i njohur për eksplorimin e thellë të temave historike dhe politike nëpërmjet një stili të veçantë rrëfimi. Ndër vendet e shumta ku veprat e Kadaresë kanë lënë një ndikim të qëndrueshëm, Kina spikat si një komb që ka vlerësuar dhe nderuar thellësisht kontributet e tij letrare.

Në Kinë, Kadare nuk shihet vetëm si një autor i huaj; ai nderohet si një mjeshtër letrar, veprat e të cilit i kapërcejnë barrierat kulturore dhe gjuhësore. Aftësia e tij për të thelluar në përvojën universale njerëzore, ndonëse i rrënjosur ende në specifikat e historisë dhe kulturës shqiptare, e ka bërë letërsinë e tij sa të aksesueshme dhe të thellë për lexuesit kinezë. Librat e tij gjenden gjerësisht në libraritë kineze dhe diskutimet letrare rreth punës së tij janë të zakonshme në qarqet akademike.

Për më tepër, ndikimi i Kadaresë shtrihet përtej qarqeve të thjeshta letrare në Kinë. Veprat e tij janë përshtatur në shfaqje dhe filma, duke i përfshirë më tej tregimet e tij në strukturën e kulturës kineze. Këto përshtatje kanë prezantuar personazhet dhe temat e tij tek audienca të cilët mund të mos ishin angazhuar me punën e tij të shkruar, duke zgjeruar ndikimin e tij.

Fatkeqësisht, vepra e tij “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” u përkthye dhe u bë e njohur në Kinë me shumë vonesë. Përkthyesi dhe shkrimtari kinez Zhen En Bo e solli romanin për lexuesit kinezë në vitin 1992, kur u botua nga shtëpia botuese “Shkrimtari”. Për shkak të tirazhit të kufizuar prej 2500 kopjesh dhe qarkullimit të tij të kufizuar për shkrimtarët, romani nuk pati ndikim të madh te lexuesit e zakonshëm. Po në vitin 1992, televizioni qendror kinez CCTV-1 transmetoi filmin “Kthimi i ushtrisë së vdekur”, bazuar në romanin e Kadaresë dhe realizuar nga regjisori Dhimitër Anagnosti (1989). Ky film u shfaq në dy pjesë dhe pati një jehonë të gjerë, duke u parë nga qindra mijëra teleshikues kinezë, megjithëse nuk ka të dhëna të sakta për audiencën.

Në vitin 2008, shtëpia botuese Chongqing ribotoi romanin së bashku me dy vepra të tjera të rëndësishme të Kadaresë: “Prilli i thyer” (2007) dhe “Pallati i ëndrrave” (2009). Më pas, në vitin 2012, shtëpia botuese më e madhe Huacheng nisi një projekt për botimin e tri veprave të tjera të Kadaresë: “Kronikë në gur”, “Kush e solli Doruntinën” dhe “Darka e gabuar”.

Romanet e tij si “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” dhe “Prilli i thyer” janë përkthyer në gjuhën kineze, duke lejuar një audiencë më të gjerë të angazhohet me narrativat e tij që provokojnë mendime. Temat e pushtetit, shtypjes dhe rezistencës, të cilat janë të përsëritura në shkrimet e tij, gjejnë një rëndësi të veçantë në kontekstin e peizazhit historik dhe politik të Kinës.

Në romanin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, Kadare përshkruan jo luftën direkt, por hijen e saj, e cila ndikon më thellë në psikikën njerëzore sesa vetë lufta. Kadareja trajton luftën nga perspektiva e varreve, duke riprodhuar në mënyrë absurde historinë e saj dhe duke shpalosur dëmet shpirtërore që pësuan të dy popujt ndërluftues, si dhe urrejtjet e përhershme që lindën nga tragjedia e luftës. Kadare lavdërohet për mjeshtërinë e tij në përzierjen e elementeve historike, gjeografike, kulturore dhe folklorike, duke krijuar një roman që i tejkalon kufijtë e një vepre të zakonshme kundër luftës.

Në aspektin teknik, Kadare ndjek një strukturë të thjeshtë dhe të mirë-organizuar në këtë roman që trajton luftën antifashiste, por që shmang skenat e drejtpërdrejta të luftës, duke i zëvendësuar me skena kërkimi të eshtrave pas njëzet vjetësh. Brenda kësaj strukture, autori ndërthur episode të ndryshme përmes kujtimeve, dialogjeve, aluzioneve dhe ironisë, duke mbajtur gjithmonë nën kontroll ritmin e romanit, i cili arrin kulmin kur shfaqet skeleti i kolonelit Z. Humori i zi i Kadaresë e thyen atmosferën monotone dhe krijon një lidhje të fshehtë me lexuesin, duke e bërë atë të buzëqeshë në momente të papritura.

Një episod i paharrueshëm në fund të romanit është kur gjenerali i dehur troket në derën e priftit gjatë mesnatës, duke e lutur që të fshehë faktin se skeleti i kolonelit Z përfundoi në humnerë. Një tjetër fragment i spikatur është përshkrimi i fshatares shqiptare Kristina nga këndvështrimi i një dezertori, që shton bukurinë gjuhësore dhe mendore të romanit. Lexuesit dhe shikuesit kinezë e krahasojnë këtë roman ose filmin përkatës me veprat artistike ose fenomenet e shoqërisë së tyre. Kritiku Luhe, në një analizë krahasuese midis “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” dhe filmit kinez “Sinjal grumbullimi” (i cili trajton luftën civile çlirimtare kineze 1945-1949), thekson se gjenerali i Kadaresë, i cili kthehet për të mbledhur eshtrat e ushtarëve italianë, përjeton ndjenja të poshtërimit dhe depresionit të thellë, që më në fund e çojnë drejt çmendurisë. Kjo figurë krahasohet me kapitenin Gu Zi Di në filmin kinez, i cili kthehet në fushën e betejës për të kuptuar arsyet e sakrificës së shokëve të tij të luftës.

Nga receptimi i kësaj vepre në mediat e reja kineze, është e qartë se ndikimi i veprave të Ismail Kadaresë është zgjeruar gradualisht në Kinë. Mediat e reja, që tërheqin një audiencë më të re dhe më dinamike, kanë kontribuar në formimin e një receptimi të vazhdueshëm, që pasqyron gjendjen e përgjithshme të veprës në tregun letrar kinez.

Ismail Kadare qëndron si një gjigant letrar, veprat e të cilit kanë gjetur një vend të veçantë në zemrat e lexuesve kinezë. Eksplorimi i tij i temave universale përmes thjerrëzave të historisë shqiptare ka krijuar një lidhje unike midis dy kulturave, duke i dhënë atij një status të nderuar në peizazhin letrar dhe kulturor të Kinës. Ndërsa veprat e tij vazhdojnë të lexohen dhe studiohen, trashëgimia e Kadaresë në Kinë është e sigurt se do të zgjasë, duke kontribuar në dialogun e vazhdueshëm midis këtyre dy qytetërimeve të lashta.