Dy ese nga Astrit Lulushi

Shembull diktatori

Duket si klikë e kohës së sotme, kur udhëheqësi behet diktator për të pasuruar rrethin e tij dhe veten.

Fatmirësisht, ata nuk sundojnë gjatë; diskreditohen nga korrupsioni i tyre.

Perandori romak August urrehej nga nënshtetasit; prej tij kishin frikë të gjithë, pavarësisht se ishte një sundimtar dashamirës që solli paqen në Romë për më shumë se gjysmë shekulli.

Ky paradoks intrigues mund t’i atribuohet disa faktorëve që ndikuan në perceptimin publik gjatë mbretërimit të tij.

Së pari, ngritja e Augustit në pushtet erdhi pas një periudhe trazirash të forta politike në Romë. Republika Romake ishte copëtuar nga luftërat civile, duke e lënë popullsinë të rraskapitur dhe të etur për stabilitet. Augusti, i njohur atëherë si Oktaviani, doli fitimtar në këto konflikte dhe mori kontrollin e perandorisë. Megjithatë, ngjitja e tij në pushtet kërkoi që të miratonte masa autokratike, të cilat disa i shihnin si braktisje të idealeve republikane. Ky kalim nga republikë në perandori, me Augustin në krye të saj, nguliti një ndjenjë shqetësimi tek ata që vlerësonin lirinë dhe parimet demokratike.

Për më tepër, Augustus zbatoi reforma të ndryshme që synonin konsolidimin e autoritetit të tij dhe krijimin e një qeverie të fortë qendrore. Ndërsa këto reforma ishin kryesisht të suksesshme në ruajtjen e stabilitetit dhe prosperitetit, ato përfshinin gjithashtu ndryshime të rëndësishme në shoqërinë romake. Për shembull, Augustus miratoi ligje për të inkurajuar martesën dhe lindjen e fëmijëve, duke kërkuar të forcojë popullsinë në rënie. Këto masa, edhe pse me qëllime të mira, cënuan liritë personale, duke çuar në pakënaqësi në mesin e segmenteve të caktuara të popullsisë që ndjenin se autonomia e tyre po kufizohej.

Për më tepër, kontrolli i përpiktë i Augustit mbi imazhin publik dhe propagandën kontribuoi në frikën dhe armiqësinë e drejtuar ndaj tij. Ai punësoi shkrimtarë të aftë, si Virgjili dhe Horaci, për të krijuar rrëfime që e portretizonin atë si një udhëheqës të mençur dhe të virtytshëm. Ndërsa kjo ndihmoi në forcimin e reputacionit si një sundimtar i aftë, krijoi gjithashtu një atmosferë përkushtimi të ngjashëm me kultin, me Augustin që u hyjnizua dhe adhurohej së bashku me perënditë tradicionale. Kjo përzierje e pushtetit fetar dhe politik ngjalli shqetësime tek ata që kishin frikë nga ndikimi në rritje i perandorit dhe gërryerja e vlerave tradicionale romake.

Për më tepër, administrata efektive e Augustit dhe sukseset ushtarake krijuan zili në mesin e aristokracisë. Politikat e tij që synonin centralizimin e pushtetit dhe pasurisë në Romë çuan në një përqendrim të burimeve dhe ndikimit në duart e disa të zgjedhurve. Kjo krijoi pakënaqësi tek ata që ndiheshin të përjashtuar nga rrethi i brendshëm i perandorit, duke çuar në thashetheme dhe komplote kundër tij. Perceptimi se Augusti po grumbullonte pasuri të tepërt personale dhe po favorizonte anëtarët e familjes së tij nxiti më tej pakënaqësinë publike.

Shikim prapa

Më lejoni të mos parashikoj’.

E kishte marrë këtë shprehje nga një libër – dhe kishte hapur shumë prej tyre – e gjeti shkrimtarin duke thënë “më lër të mos parashikoj”. Pyeti veten: Kush ia kërkoi parashikimin?

Ishte viti ‘85. Diktatori sapo kishte vdekur. Vendin e tij e zuri një tjetër pas spastrimeve. Ishte perëndim; hija i familjes së tiranit zgjatej.

Libri i merrte gjithë kohën e lirë. Nuk ishte lojë për të mbledhur artikuj. Nuk mund t’i besonte fshirjes, as përkuljes as durimit; si vendi ku mbështen këmbët pas podiumit, publiku nuk e ka idenë.

Njihte çdo rrokje që kalonte mes atyre që bisedonin.

Dëgjonte me sytê që ishin bërë po aq të shpejtë sa ato me të cilët komunikojnë shurdh-memecët.

Ka një bukuri të veçantë për leximin e copëzave të lajmeve në një gjuhë që nuk e njeh – pasiguria shkon gjithmonë me të mistershmen. Nuk mund të jesh kurrë i sigurt për kuptimin e çdo gjëje që lexon në rrethana të tilla; është si gjëegjëzë.

Ndonjëherë një fjalë e dyshimtë hedh një vello mbi një paragraf të tërë dhe misteri se çfarë ka ndodhur bëhet i tmerrshëm dhe adhurues.

Në dhjetor 1985, gjeti pa mundim në gazetën e mëngjesit; një lajm. Të gjitha fjalët ishin të hamendshme nga një person injorant i italishtes:

Përkthim -”Famja Popaj është strehuar në ambasadën italiane”. Policia nuk linte njeri t’i afrohej ambasadës; ndryshe nga disa vite më pas kur ndodhi vërshimi në masë i qindra mijërave.

Ky lajm nuk ngacmoi asnjë person në Evropë më shumë sesa shqiptarët e arratisur. Në drejtim të ministrisë së Jashtme italiane u dëguan telegrame në përkrahje për familjen Popaj.

Lajmet e ATSh-sê, krah i propagandës së PPSh-së, sigurisht ishin të mbushura me shpifje. Prej tyre, nuk mund të dallohej se çfarë ishte ajo që e shtyu familjen Popaj të kalonte kangjellat.

Pastaj çdo do të bëhej e kuptueshme. Bota u bind se Shqipëria ishte e zymtë dhe mister, e gjitha tragjike; sharmi fals zyrtar krijonte një panoramë të lumtur me ndihmën e gjithë botës së letërsisë dhe artit – RTSh e Z P, dhe të shumë akademikëve, sot në “demokraci” të dekoruar.

Mendoni përsëri. Nëse do të kishte një libër frazash të një lloji vërtet të kënaqshëm, do ta studionte dhe nuk do t’ia jepte të gjithë kohën e lirë leximeve pa fjalor. Librat ekzistues të frazave hartoheshin me pakicë për brenda vendit, por kur i lexoje jashtë nuk të thonin çfarë të thuash; me kuptim të shtrembëruar, siç ishte komunizmi fshatarak i tyre.

Po shkonte në Amerikë, ku shumë njerëz kishin qenë më parë në rrethana të tjera. Vendi tani ruhej nga telat me gjêmba dhe pushkë e anije luftarake nga Kina; ishte i rrethuar; kamp përqëndrimi, vetëm disa nuk e shihnin për ta kuptuar.

Ai arriti të dilte, natën, së shumti me not, pastaj me anije. Për gati 10 muaj banoi disa kilometra nga Roma.

E fliste pak gjuhën; gjithashtu, ishte shumë i zënë me mendime, dhe shumë i papunë kur nuk ishte i zënë; disa do të imagjinonin se kalonte një kohë të mërzitshme. Por nuk ishte ashtu. “Ndihma” erdhi nga vendasit që i flisnin italisht dhe ai përgjigjej shqip. Shpesh nuk i kuptonte dhe ata nuk e kuptonin. Për rrjedhojë nuk bëhej asnjë dëm dhe të gjithë ishin të kënaqur. Për të qenë i drejtë, kur mësonte një fjalë italiane, ajo kishte një ndikim të mirë. Fjalët i merrte nga gazetat e mëngjesit. I dukeshin të freskta, sepse fjalët nuk qëndrojnë në të njëjtën klimë; ato zbehen me natën dhe mëngjesin tjetër zhduken. Por nuk ka rëndësi. Mësonte një shprehje të re dhe i emociononte të tjerët me të. Nuk kishte fjalor dhe nuk deshte një të tillë; Mund t’i zgjidhte fjalët nga tingulli ose nga aspekti drejtshkrimor. Shumë prej tyre kanë pamje franceze, gjermane ose angleze, dhe këto janë ato që ai i robëronte për shërbimin e ditës. Kjo, si rregull. Jo gjithmone.

Nëse gjente një frazë që kishte një pamje imponuese nuk i interesonte të dinte kuptimin; nëse e shqiptonte me kujdes, tjetri do ta kuptonte, dhe kaq mjaftonte.

Fjala ishte avanti. Tingëllon shekspiriane, dhe ndoshta do të thotë Avaunt ‘mos shiko’. Edhe pse si rregull fjalët dhe frazat janë të mira për një ditë, ka disa që qëndrojnë pranë gjatë gjithë kohës, dhe vijnë në ndihmë kur hyn në bisedë të gjatë.

Gjatë javës së parë, në qetësinë e thellë dhe ëndërrimtare, ishte pa lajme; shumë i kënaqur pa to. Pastaj pa një gazette dhe kjo duket se i dha jetës një hijeshi të re, e mbushte me një ndjenjë që i afrohej kënaqësisë së vërtetë.

Dhe erdhi ndryshimi, vendi i ri – oreksi për lajme filloi të shtohej sërish pas këtij pushimi gjallërues.