Tri ese nga Astrit Lulushi

U bë

Bereshit”, hebraish do të thotë: në fillim. Pikërisht me këtë fjalë “u bë” fillon libri më i famshëm i të gjitha kohërave. Ose më mirë, koleksioni i madh i librave që, sipas feve të mëdha monoteiste, përmban historinë e fillimit të kohës. Të jesh apo të mos jesh, nga zero në një. Së pari, nuk kishte asgjë, pastaj të gjitha gjërat “u bënë, bereshit, ose u krijuan”. Sikur të fotografonte një moment të saktë dhe të identifikueshëm kronologjikisht, kur historia dhe vetë universi, në një moment të caktuar, nisën të ekzistonin. Zanafilla: origjina. Fjalë për fjalë: “Bereshit – e paharrueshme, e përkthyer “Në fillim…”. Fjalë magjepsëse që ka bërë jehonë për të paktën dy mijëvjeçarë. A nuk është ngushëlluese të besojmë se e dimë se nga vijmë? Ndoshta fjala vendimtare këtu është pikërisht ajo: fe, beso. Korpusi i gjerë biblik, në versionin e tij të krishterë, përfshin gjithashtu katër Ungjijtë e klasifikuar si kanonik. Synimi është i qartë: të lidhet drejtpërdrejt Dhiata e Vjetër me Dhiatën e Re, e shkruar shumë më vonë dhe tërësisht e fokusuar tek një person, i identifikuar si shpëtimtari i njerëzimit, i njerëzimit fatkeq që ka nevojë për shpëtim… nga kush? Nga vetvetja, padyshim. Ose më mirë, nga barra e një mëkati të supozuar origjinal. I fundit nga tekstet ungjillore që u pranua dhe u përfshi në kanunin fetar të krishterë, Gjoni, hapet – më tepër si vetë Bibla – me një frazë spektakolare: “Në fillim ishte Fjala, dhe Fjala ishte me Perëndinë dhe Fjala ishte Zoti”.

Në një nivel strikt letrar, ky është një sugjerim i fuqishëm poetik. Të dy librat, Gjoni dhe Zanafilla, duket se flasin për të njëjtën gjë: origjinën e jetës. “Në fillim” është ajo që ata të dy thonë. Ose të paktën, kjo është ajo që “u bë” dhe e lexojmë.

Udha e shpatave

Gjergj Kastrioti -Skënderbeu është figura më e shquar në historinë e Shqipërisë – Heroi Kombëtar – por në atdhe nuk ka asnjë relike të tij, ato janë të shpërndara. Armët e tij kanë qenë objekt adhurimi. Sipas legjendave, shpata e tij ishte aq e rëndë sa vetëm krahu i tij mund ta përdorte.

Thuhej gjithashtu se ishte aq e mprehtë sa që mund të priste një njeri vertikalisht nga koka në bel me pak përpjekje dhe të priste një gur të madh në gjysmë me një goditje të vetme.

Nga të gjitha sendet e Skënderbeut kanë mbetur vetëm katër objekte: dy shpata, një përkrenare dhe një libër lutjesh. Aktualisht, armët (përkrenarja dhe shpatat) janë ekspozuar në Koleksionin e Armëve në Neue Burg në Vjenë pasi kanë kaluar nëpër duart e fisnikëve të panumërt që nga shekulli i 15-të, kur u sollën për herë të parë në Itali nga Shqipëria nga gruaja e Skënderbeut, Donika Kastrioti. Libri i lutjeve është i arkivuar në Shtëpinë Botuese Shelley në Chelsea, Londër në Angli.

Shpata dhe këllëfi e Skënderbeut janë ekspozuar aktualisht në Muzeun Kunsthistorischen në Vjenë, Austri.

Sipas Dhimitër Frëngu, shkruesit të Skënderbeut dhe një prej biografëve të tij, shpata e parë ishte e lakuar, me një buzë të mprehtë dhe e bërë në mënyrë elegante prej çeliku të Damaskenit. Disa tregime raportojnë se në një moment ai mbajti dy shpata të mbështjella në të njëjtën këllëf. Më pas Frengu shton, se Skënderbeu solli një mjeshtër shpatabërës nga Italia, i cili i prodhoi tre shpata më të mira për të.

Njërën prej tyre, “që mund të priste çelikun”, ai ia dërgoi si dhuratë Sulltanit. Dihet gjithashtu se në vizitën e fundit të Skënderbeut në Selinë e Shenjtë, Papa Pali II i dhuroi heroit shqiptar një shpatë dhe një kapele.

Shpata e drejtë, e cila shtrihet në Muzeun e Ambras së bashku me helmetën. Shpata është me dy tehe. Tehu është i veshur me ar. Mbulesa e saj është prej lëkure. Sipas Faik Konicës, i cili e pa shpatën në fillim të shekullit të 20-të, në teh kishte ende njolla gjaku.

Nga ana tjetër, shpata e lakuar, është krijuar sipas stileve osmane të kohës, dhe ashtu siç ka raportuar Dhimiter Frengu pesë shekuj më parë, është prej çeliku damasken, shumë e zbukuruar. Ka një mbishkrim në turqisht. Mbishkrimi thotë: (Libehadur Allah Iskander beg – Kampion i Zotit, Skënderbeu). Doreza e veshur me argjend i përket një kohe të mëvonshme. Të dyja shpatat u riprodhuan në Vjenë, për t’u ekspozuar ekskluzivisht në Tiranë.

Nga këto dy shpata, ajo që përdorte Skënderbeu në kohë lufte mund të ishte e lakuar. Shpata e drejtë ishte mjaft e shkurtër për trupin e tij të gjatë, ndërsa tjetra ofronte fleksibilitetin e kërkuar për sulmet e kalorësisë dhe stilin e luftimit. Përveç kësaj, pasi ishte stërvitur në Turqi dhe pasi kishte mësuar atje aftësitë e tij në artet marciale, ka më shumë gjasa që ai të kishte qenë më rehat me atë shpatë.

Përkrenarja e Skënderbeut është prej metali të bardhë, e stolisur me një rrip të veshur me ar. Në krye të saj shtrihet koka e një dhie me brirë prej bronzi, e veshur gjithashtu me ar. Pjesa e poshtme mban një shirit bakri të stolisur me një monogram të ndarë me rozeta * IN * PE * RA * TO * RE * BT *, që do të thotë: Jhezus Nazarenus * Principi Emathie * Regi Albaniae * Terrori Osmanorum * Regi Epirotarum * Benedictat Te (Jesus Nazareti ju bekon, Princi i Emathia-s (meqë ai u emërua pas Aleksandrit të Madh), Mbret I Shqipërisë, Terrori i Osmanët, Mbreti i Epirit). Mendohet se brezi i bakrit me monogram është vepër e pasardhësve të Skënderbeut dhe është vendosur aty prej tyre, pasi Skënderbeu nuk ka mbajtur asnjë titull tjetër përveç “Zotit të Shqipërisë” (latinisht: Dominus Albaniae. Megjithatë duhet thënë se përkthimi i saktë latin i Regi është Mbretëria pasi është Rex që i referohet Mbretit. Kështu, mbishkrimet në përkrenare mund t’i referohen emrit të pavendosur me të cilin Shqipëria njihej në atë kohë, si një mjet për të identifikuar udhëheqjen e Skënderbeut mbi të gjithë shqiptarët në identifikimet emërtuese rajonale. Burimet bashkëkohore tregojnë se shqiptarët e shekullit të 14-të identifikoheshin si njerëz fisnorë, pa shtet të tyre. Kështu, në varësi të vendit ku jetonin – në veri apo në jug, në rrafshnaltë apo në male dhe në cilin qytetërim ishin – kemi turqisht: arnaut, greqisht: Arbanas, arbanensis, italisht: shqip, epirotarum, albanensis: arbër, Arbën, arbëresh.

Sami Frashëri citohet, se në Kamus-al-Alam-in e tij pohon se formulimi “Dhu lKarnejn” (pronari i dy brirëve) ishte një emërtim që i atribuohej Aleksandrit të Madh të Maqedonisë, pikërisht emri që mbante Skënderbeu në formën islame.

Me kërkesë të mbretit Zog të para Luftës së Dytë Botërore, një kopje identike e përkrenares së Skënderbeut ndodhet tani në Muzeun Kombëtar të Tiranës. Kopja është prodhuar nga një mjeshtër austriak në vitin 1937.

Përkrenarja është paraqitur në anën e pasme të kartëmonedhës shqiptare 5000 lekë, emetuar që nga viti 1996.

Helmeta dhe shpatat kanë një histori të errët dhe konfuze. Pas vdekjes së Skënderbeut, ato u dërguan në Itali nga gruaja e Skënderbeut, Donika dhe djali i tij Gjon. Kush i trashëgoi pas vdekjes së tyre nuk dihet. Armët u rishfaqën në dekadën e fundit të shekullit të 16-të. Deri në vitin 1590, helmeta dhe një shpatë ishin nën pronësinë e kontit Eolfang të Sturnberg, ndërsa shpata tjetër ishte në inventarin e Muzeut të Armëve të Arkdukës Karl të Styria, birit të Perandorit të Shenjtë Romak në Graz, Austri (ato shfaqen në inventarin e tetorit 1590. Personi që bashkoi armët ishte djali i perandorit dhe vëllai i Karlit, Arkiduka Ferdinand i Tirolit, i cili, duke vepruar nën këshillën e kancelarit të tij Jacob Schrenk von Gotzing, i bleu armët dhe i solli nën të njëjtën çati. Më vonë, ky princ ngriti Muzeun e Ambras, afër Tirolit, të cilin e mbushi me lloj-lloj materialesh të lidhura me luftën, si dhe piktura dhe portrete të famshëm të asaj kohe. Në 1806 armët u transferuan në Muzeun Perandorak në Vjenë. Përkrenarja dhe shpata e drejtë u vendosën në sallën Maximilian ndërsa shpata e lakuar gjeti rrugën drejt sallës Karl V. Armët u ndanë nga kuratoret e muzeut, të cilët nuk ishin të sigurt nëse shpatat i përkisnin vërtet Skënderbeut apo jo. Pas Luftës së Dytë Botërore, dyshimet u zhdukën. Në prag të 500-vjetorit të Skënderbeut, shpatat u ribashkuan, jo vetëm në të njëjtën sallë, por në të njëjtën vitrinë të Koleksionit të Armëve Neue Burg në Vjenë.

Armët iu kthyen Shqipërisë në nëntor 2012 në kuadër të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, më pas u kthyen në Austri.

* * *

Skënderbeu i quante epirotët e lashtë shqiptarë, kur përmëndi se “shqiptarët nuk i tradhtojnë kurrë miqtë e tyre; se janë pasardhës të Pirros së Epirit dhe i kujtoi Orsinit fitoret e Pirros në Italinë e Jugut”.

I banuar nga popuj detarë dhe blegtorë, Epiri ishte një shtëpi e hershme e popujve të gadishullit jugor të Ballkanit.

Epiri u vendos nga të njëjtat fise nomade që pushtuan Gadishullin para se ky të quhej grek.

Kështu Epiri i Lashtë dhe figura historike si Pirro konsideroheshin epirotë, ashtu si Aleksandri shihej si maqedon. Ata ishin grekë pjesërisht në kulturë, si principata në kufi. Në kohën e Skënderbeut, Epiri kishte një prani mjaft të spikatur shqiptarësh. Skënderbeui lidhi ata me Pirron, figurën më të famshme historike. Këtë ai e bëri edhe në emblemën e tij, duke shkruar me të drejtë ‘Princ i Epirit’. Pirro luftoi me perandorinë shumë më të madhe dhe të fuqishme të Romës dhe korri shumë fitore, prandaj Skënderbeu iu referua atij për t’u kujtuar shqiptarëve se ata mund të ndihmojnë në luftën dhe mposhtjen e një force më të madhe, duke luftuar kundër osmanëve.

Shoqërimi me figura të lashta historike për të kujtuar lavditë e kaluara ose për t’u kujtuar njerëzve se çfarë mund të arrihet nuk është e pazakontë. Vetë Skënderbeu fitoi në mënyrë të famshme pseudonimin Iskander nga osmanët pas Aleksandrit të Madh si rezultat i aftësive të tij ushtarake.

Udhëtim

Drita udhëton përgjithmonë, është përshtypja. Drita e pishtarit ndezur dje është ende duke udhëtuar nëpër hapësirë sot. Kjo ndodh vetëm nëse shpërfillim faktin që fotonet mund të përthithen Por ka një faktor dhe ky është ligji i katrorit të kundërt. Kjo do të thotë, sa herë që distanca e dritës dyfishohet, forca e dritës së pishtarit që drejtuam drejt qiellit dje është 4 herë më e dobët sot.

Rrezja që drejtuam dje është tani teorikisht rreth 24 orë dritë nga Toka. Drita udhëton me një shpejtësi prej afërsisht 250. 000 km çdo sekondë dhe në 24 orë, ajo ka kaluar 20 miliardë miliardë km. Kjo është shumë larg për të qenë në gjendje të zbulojë atë rreze drite. Në fakt, në atë distancë, nuk mund shohim të gjithë planetin Tokë pa një teleskop të fuqishëm. Megjithatë, fotonet nga drita e pishtarit do të jenë absorbuar shumë kohë përpara se të largohen 24 orë drite. Drita përthithet kur një foton ndërvepron me një atom ose molekulë dhe transferon energjinë e tij në atom ose molekulë. Rrezja e dritës mund të mos jetë as në gjendje të largohet nga atmosfera e Tokës për këtë arsye. Ndërveprimi midis fotoneve nga një elektrik dore dhe molekulave në atmosferë bën që molekula të lëvizë në një gjendje më të lartë energjie. Fotoni më pas  “shkatërrohet” dhe energjia e tij shndërrohet në forma të tjera energjie, si nxehtësia, energjia kimike ose energjia elektrike. Shumë pak në fakt do të largohen nga Toka dhe do të shkojnë në hapësirë.

Nuk ka mbetur shumë nga rrezja e dritës në kohën kur ajo largohet nga atmosfera, dhe më pas sa herë që dyfishon distancën e saj, drita përhapet dhe bëhet 4 herë më pak e ndritshme.

Pra, rrezja e dritës humbet përgjithmonë. Në kohën kur ka udhëtuar disa orë dritë larg nga Toka, ajo është e padukshme.

Njëzet e katër orë më vonë, ajo është zhdukur, reduktuar në fotone që notojnë në erën kozmike.

* * *

Një herë Stalini ishte i pakënaqur me mënyrën se si Nadezhda Krupskaya (gruaja e Leninit) komentoi një nga vendimet e tij, ishin disa vjet pas vdekjes së Leninit. Kështu ai i tha asaj – “Një frazë tjetër si kjo dhe ne do të emërojmë një grua tjetër si të venë e Leninit”! Kjo tregon sesa i dhe pashpirt e hakmarrës ishte Stalini. Rreth viteve 1960, Hrushovi e hodhi poshtë, por Stalini mbeti idhulli i Shqipërisë komuniste dhe i Enverit deri në vitin 1991. Për të gjitha mizoritë që krey, Stalinit iu hoqën të gjitha gradat; Enveri vazhdon të jetë hero i popullit.

* * *

Botë të ngjashme me tokën mund të fshihen në skajet e jashtme të sistemit diellor.

Dielli mund të ketë kapur disa ekzoplanetë të përmasave të Marsit ose Mërkurit që tani orbitojnë në skajet e jashtme të sistemit diellor.

Shumica e astronomëve pajtohen se ekzistojnë vetëm katër planetë tokësorë ose shkëmborë në sistemin tone diellor, të cilët të gjithë ndodhen afër diellit. Por një studim I ri sugjeron se deri në pesë të tjera mund të fshihen në kufijtë e jashtëm të sistemit diellor