Ndue Ukaj: Kush je ti?

Tregim

Që të mos mjaftonin hallet e jetës e përpëlitjet e përditshme për të siguruar ushqimin, oraret e gjatë në punë, deri te streha dhe frika nga të panjohurat, pandemitë, që vinin rrallë, por të shkallmonin, si ajo e Covid-it, që plandosi zymtësi pa fund në tokë, luftërat, rritja e çmimeve, Martin Gashi thoshte se ai ishte i dënuar të jetonte edhe me një barrë tjetër, shumë të rëndë: duhej të tregonte vazhdimisht kush ishte. Dhe kjo, ta quajmë detyrë, ndonëse nuk ishte te përshkrimi i punëve të tija, ishte një rutinë njerëzore, që atij i ngjallte dallgë tronditëse, e bënte me nerva, ngaqë i binte shpesh të ballafaqohej me këtë pyetje.

– Sa herë më pyesin, stepem si hut, thoshte dhe këqyrte horizontet përpara, duke bërë me gisht andej, përtej kufirit, ngaqë gjithmonë ekzistontenjë vend tjetër, që ishte përtej kufirit, ku njeriu nuk ishte i njëjti nga ç’ishte aty ku ndodhej.

Martini e kishte përjetuar sa e sa herë këtë ndjesi, duke punuar në një institucion të rëndësishëm të emigracionit, ku i binte të udhëtonte shumë nëpër botë, në konferenca, ekspozita, debate e aktivitete.

Përgjatë jetës së tij, i kishte ndërruar disa herë dokumentet dhe njeriu sa herë ndërronte status politik, vishej me një identitet të ri. Ai kujtonte atëkohë, kur ishte pa asnjë dokumente, i kishe marrë flaka e luftës dhe atij i duhej të dëshmonte se ekzistonte, dhe për këtë, më shumë kishte rëndësi një letër se sa vetë prania e tij.

Sa shumë identitete kishte mbi një jetë njerëzore, të cilat kishin forcë ta lidhnin njeriun si prangat e robërisë apo edhe e kundërta, t’i jepnin krahët e lumturisë e ta bënin njeriun ai që nuk ishte vërtet?

Njeriu kishe sy, gojë, duar, fliste një gjuhë, mund t’i fliste dhe dy e më shumë, kishte një emër, një ditëlindje, i përkiste një familjeje, një gjuhe, një kombi, një shteti, e nëse shteti qëllonte i përçudnuar, ai, pa dëshirën e tij bëhej pjesë e asaj përçudnie, por nëse ishte e kundërta, i përkiste një shteti të modës, ai bëhej pjesë e modës.

Kjo nuk është e drejtë, mendonte Martini e përsiaste rreth identitetit të tij dhe lidhjeve që krijonte ai me të tjerët.

Po kush jam unë në këtë mishmash, pyeste Martini vetveten, teksa bluante në kokën e tij, udhët e jetës së tij, bënte një ekskursion në të shkuarën tragjike të popullit të tij dhe shtegtonte me imagjinatë nëpër vende të ndryshme, kujtonte momente dridhmuese, përpara policisë nëpër kufij, kur e shikonin me dyshimin e vizatuar në sy, çaste që atij i dukeshin muaj a vite.

Nga je ti? -e kishte pyetur njëherë një polic.

Jam shqiptar i Kosovës, ishte përgjigj ai.

Jo, ti je jugosllav, i kishte thënë ai.

Martini i tmerruar, kishte mbetur pa frymë dhe njëkohësisht edhe pa përgjigje.

Në të vërtetë, Martini ishte jurist me profesion, i regjur në tema të drejtësisë, nuk kishte bërë ndonjë gjë të keqe që të kishte frikë, por sa herë ballafaqohej me këtë çështje, ndjente se koka e tij kthehej në kaos të vërtetë.

Dhe ashtu, në një gjendje të paqëndrueshmërisë shpirtërore, Martini tkurrte barkun e dalë jashtë si daulle, për shembull, thoshte: sa tonelata histori e mori njerëzish vizatoheshin në fytyrën e një njeriu? – dhe përpiqej të endte një ekskursion të shpejtë nëpër ato fijet e identitetit që kishin formuar vendin e tij dhe fytyrën e tij, që ishte identiteti i tij.

Dhe mendonte se përpjekja për identitet nuk ishte një çështje koti, teksa kujtonte mësimet në shkollë, orët e dalldisë, puthjet e ëmbla në buzëmbrëmje, pastaj puthjet tradhtare, sepse, në jetë nuk mund të mos kishte puthje të ëmbla dhe tradhtare, puthje prej Jude.

Ai vetë nuk kishte shkaktuar ndonjë puthje prej Jude, por i shihte frakturat historike, që rëndonin mbi të.

Kush ishte Martini?

Sa herë mundohej të formonte një përgjigje, e kuptonte se diçka linte jashtë dhe kjo ia rriste kaosin në tru, ngaqë atij shpeshherë i duhej të përgjigjej edhe për ato zbrazëti që ishin tretur, harresën nëpër të cilën zgjaste duart, si në një humnerë, që të kapte diçka dhe të formonte përgjigjen e duhur ose atë të përafërtën, ngaqë e duhura, ishte larg natyrës njerëzore.

Kryeqyteti yt është i vjetër, por nuk ka asgjë të vjetër, i tha njëherë një zviceran, i cili e shikoi si një të gjorë, e Martini i stepur mbeti pa frymë, ashtu i hutuar, u end nëpër histori, mori nga ajo ca flluska, u mundua t’ia hedh përpara zviceranit, si gjahtarit një pré, por gjithçka kishte shkuar kot.

Atëherë, Martinit i ishte dukur veshja e tij e shformësuar, si teshat që mban veshur njeriu, të cilit rrobaqepësi nuk ia ka marrë masat e trupit.

Janë të papërshtatshme për trupin tënd, kishte dëshirë t’i bërtiste gruaja, ajo që përditë e qortonte për barkun që i kishte dalë jashtë, si një daulle.

Janë të papërshtatshme për trupin tënd, i bëhej sikur e dëgjonte zërin e saj, duke ecë ngadalshëm me flokët e zezë, që i rrëshqisnin bukur në njërën anë dhe ia zbulonin kraharorin, ku ai dëshironte t’i lëshonte buzët e tij të djegura dhe të ndjente se si nën pantallonat e tij lëvizte haleti i tij, të cilin e lironin gishtërinjtë e butë të gruas, e pastaj, nën zjarrin e etheve, ai hynte aty ku duhej dhe gjithçka kthente në një lumturi dehëse.

Njeriu ecte me këmbë të veta, por zor e kuptonte se nuk ecte vetë, ai ecte me këmbët e historisë, me prangat që ia kishin vënë të tjerët, me teshat identitare që ia kishin matë të tjerët, ai ecte me këmbët e budallallëkut që trashëgonte dhe ashtu i duhej të formonte kohën e tij.

Kush jam unë?, i tha një ditë gruas, pasi ajo filloi të vishej e ai e kundronte trupin e saj të zhveshur nën dritën e një llambe.

Gruaja i tha: ti je burri im.

Martini, mes ndjesisë së pasigurisë e hutimit, e kuptonte se pas aktit të dashurisë, nuk fliten gjëra të marra. Doli në ballkon, ndezi një cigare puro, ndërkaq, dikur, ai organi që e çonte peshë, ra krejt në gjumë, si i vdekur.

Përtej, shihej një pjesë e madhe e qytetit, larushia e tij fshihte një shumësi identitetesh, ku secili pushtim kishte lënë gjurmë, vragë, pështjelli, në tempuj, në ngjyra e arkitekturë.

Po në zemrat e njerëzve çfarë ka ndodhë? – pyeste dhe thithte cigaren e vështronte rrethe përqark.

Unë nuk jam vetëm Martini, me sytë e zi të zhytur në një të gjelbër si bari, nuk jam vetëm Martini, burri që porsa bëri dashuri, ai juristi që zgjohet herët e vishet gjithnjë me seriozitet, ai Martini trupmadh, me barkun e dalë jashtë si daulle, jam edhe një përemër i tretur në një shumësi përemrash tjerë, përemra që krijojnë një lidhje arkitektonike me të tjerët – me tjetrin, më historinë, dhe kjo e vërtetë më duket si një humnerë përpara.

Gruaja i afrohet dhe i thotë: po flet me vete, e Martini trembet dhe mundohet të arsyetohet: kam një konferencë, i thotë, me temë: ‘Historia e vërtetë e MartinGashit, dhe duhet të tregoj se kush jam’.

Gruaja e shikoi habitshëm, – Mos harro se mes të vërtetës dhe perceptimit mbi të, ka një humnerë, i thotë, duke ia kujtuar filozofinë që e donte, e Martinit mendja i tij iu duk si një lëmsh, ndjeu një pështjellim në krye dhe filloi të shkruajë:

“Po, unë kam një emër, që nuk e kam zgjedhur vetë, në të vërtetë, nuk kam zgjedhur asgjë vetë. Emri më  mbështjellë me petka, më jep një identitet, mbiemri një tjetër. Një Martin mund të jetë një gjerman, por një Gash nuk mund të jetë një gjerman. Një Gash është një shqiptar.

Kjo pyetje, ma ka kthyer kokën në një fushëbetejë. Shpeshherë më duket vetja se jam në një qytet të stërmadh, ku nuk ka asnjë tabelë e nuk di si të eci. Ne, njerëzit, gjithmonë kemi nevojë për udhëzime, për orientim, kemi nevojë për emra, mbiemra, përndryshe, do të ishim si tufë delesh. Dhe ne kemi nevojë për tabela orientuese, që të shpëtojmë nga kaosi.

Në fytyrën time janë gdhendur shumë histori. Në të vërehen ata shekujt e dendur plot errësirë, ajo mjegull historike në të cilën nuk ka ndodhur asgjë, ato kohë kur kanë parakaluar fate njerëzish, kryqëzime në të cilat duhet të ndalem, të pres sinjale për të ecë përpara.

Martin, ti nuk je vetëm ti, i them vetvetes shpeshherë…”.

Frynte një erë e ftohtë, aq sa i duhej se i acari kishte hyrë në shtëpi. Martini kishte zgurdulluar sytë në dritare dhe po shikonte përmes saj një qiell të errët, pa hënë e pa hyje. Ishte vonë.Përreth qafës ndjeu duart e gruas që i hodhi një rrobë krahëve dhe i trembur, ai i tërhoqi sytë nga ajo errësirë.

(Nga përmbledhja me tregime, “Shtegu i të verbërve”, Onufri, 2024).