INTERVISTA SPECIALE ME ALEKSANDËR MOISIUN PËR ARTIN TEATROR
GLOS POLSKI (1925) / “LODZI I POLONISË PRET NJË ARTIST TË MADH.” — INTERVISTA SPECIALE ME ALEKSANDËR MOISIUN PËR ARTIN TEATROR
Wieli Artysta (Një artist i madh) — Burimi: Światowid, e shtunë, 31 mars 1928, ballinë
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Nëntor 2024
“Głos Polski – Zëri i Polonisë” ka botuar, të enjten e 15 tetorit 1925, në faqen n°4, intervistën ekskluzive asokohe me Aleksandër Moisiun në Łódź të Polonisë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Łódź-i pret një artist të madh
Moisiu për artin teatror
Burimi: Głos Polski, e enjte, 15 tetor 1925, faqe n°4
Rusët janë të apasionuar pas teatrit, amerikanët janë plot naivitet fëminor, ndërsa në çdo kinez ka një aktor të madh.
Intervistë speciale e “Głos Polski” me z. Aleksandër Moisi
Dje, Aleksandër Moisiu ka mbërritur në Lodz dhe do të performojë mbrëmjen e sotme në sallën e Filarmonisë.
Artisti-recitues i shkëlqyer është një nga njerëzit kryesorë të teatrit, një nga avangardët e artit bashkëkohor; një mjeshtër fjalësh që ka përvetësuar një aftësi unike si një person i rrallë.
Shfaqjet e tij si Hamleti dhe Edipi Mbret, gjesti i tij dramatik dhe patosi i thellë e bënë atë një nga ata aktorë të rrallë sot që krijojnë vizione poetike, recitimi i të cilave është një krijim i gjallë, një art i madh, që përmban shtatë vulat e fillimit, art në vetvete.
Një zë jashtëzakonisht i këndshëm, thjeshtësia e këndshme, e ngrohtë dhe ironia delikate që përshkojnë bisedën — e bëjnë atë një shok të jashtëzakonshëm për një bisedë të jashtëzakonshme.
Në këtë bisedë, në një dhomë të qetë të Grand Hotel-it, artisti i madh foli për eksperiencat e tij në vitet e fundit, për qëndrimin e tij në Rusi dhe Amerikë – dhe tha:
— Një fenomen fenomenal, i padëgjuar askund, është përqendrimi i çuditshëm, entuziast i publikut të teatrit rus.
Aty po bëhet shumë për artin dhe letërsinë.
— Si e shpjegojnë këtë?…
— Mendoj se ajo që dikur ishte një besim dhe fe e thellë, tani është shndërruar në një dashuri të thellë për artin e formave teatrale dhe shpirtin e teatrit.
Këto simptoma të përqendrimit dhe të dëgjimit i kam parë gjatë gjithë kohës në Rusi : në Moskë, Kharkov, Kiev apo Petrograd.
— Po në lidhje me nivelin e teatrove ruse?
— Shumë i madh. Nuk ka asgjë të çuditshme për këtë, për mendimin tim. Publiku që e krijon është i lidhur me teatrin dhe ndikon në formën e tij në një mënyrë apo tjetër.
Në Evropë kemi një audiencë të përbërë nga snobë, njerëz që duan të shohin një shfaqje të re në teatër, me ekspozimin e tij, lakuriqësinë, gjithë pompozitetin dhe shkëlqimin e tij.
Në Rusi, njerëzit adhurojnë me fanatizëm Chaliapin, një kult të cilin nuk e kam hasur askund tjetër.
— Fenomeni i dytë fenomenal teatror, fenomeni më interesant që kam hasur, është teatri kinez.
Kam përshtypjen se kjo është kultura dhe arti që sapo ka filluar të hapë të çarat e ngushta të syve të pjerrët.
Në këtë teatër ka një lojë të mrekullueshme fantazie, ka poezi për fëmijë; Mendoj se në çdo kinez ka diçka të një aktori të madh.
— Dhe eksperimentuesit e teatrit rus : Majerhold dhe Tairov?…
— Tairovi është një zbatues perfekt i konceptit teatror vetëm në një aspekt. Formën e ka përvetësuar si asnjëherë më parë — por i mungon ajo që unë do ta quaja shpirti i veprës.
Nga ana tjetër, Majerhold prodhon kryevepra unike.
Në vend të spektakleve erotike, ai jep spektakle politike, duke i paraqitur me një shkëlqim të jashtëzakonshëm, një ekspozitë mbresëlënëse dhe origjinale.
Inskenimi i tij i “La destruction d’Europe” të Ehrenburgut më mahniti absolutisht.
Ne gjithashtu nuk duhet të harrojmë Stanisławskin dhe Nemirowicz-Danchenkon. Këta dy njerëz kohët e fundit kanë bërë përpjekje interesante në vënie në skenë të veçanta të operave: “Carmen” dhe “Lysistrata” — sipas tyre, këto janë gjëra krejtësisht të reja, një mijë mundësi poetike.
E kundërta e këtyre dukurive është padyshim teatri amerikan : ka verizëm, ekspresionizëm, që mund të ketë njëfarë ndikimi në Evropë.
Amerikanët janë ende naivë në këtë fushë: importojnë nga Europa pjesë teatrale, kryesisht të varfra, të cilat ngjallin admirimin dhe entuziazmin e tyre naiv.
Veprat e Shekspirit trajtohen si operetë dhe puna e Bernard Shaw është “shumë, shumë qesharake”!
— Qëndrimi juaj ndaj filmit?…
— Nuk i kushtoj shumë rëndësi. Artisti përballë objektivit, nën dritën e projektorit, nuk mund të fokusohet dhe të japë vetveten, thelbin e tij.
— Në kinema, më intereson kryesisht lëvizja, jo njerëzit.
Më pëlqen shumë Charlie Chaplin, i cili e ka përvetësuar në mënyrë të përsosur lëvizjen dhe e përdor atë në mënyrë të shkëlqyer.
— Në çfarë drejtimi do të shkojë zhvillimi i artit, veçanërisht ai i teatrit?
— Teatri është pasqyra e jetës.
A është e mundur që sot të vihet një vijë zhvillimi për këtë apo atë komb?
Gjithçka është në një gjendje të rrjedhshme, të pakapshme, të mjegullt.
Asnjë komb nuk mund ta masë të ardhmen e tij, peripecitë e fatit janë të ndrysshme.
Është e njëjta gjë në art: gjithçka që shoh rreth meje janë përpjekje, eksperimente, përpjekje jo gjithmonë të suksesshme.
— Hapat e mëtejshëm në rrugëtimin tim?…
— Berlini, Holanda, Vjena…
Një bashkëbisedim me një artist të madh krijon ambientin e gjërave të tjera, çështjeve që sapo dalin dhe krijohen.
Në këto fjalë, vibron vetëdija e një krijimtarie të madhe, të ruajtur nga artisti njerëzor.
M. K.