Ndue Ukaj: Shtegu i të verbërve

Qytetin e kishte pllakosur amulli e madhe e njerëzit kishin shartuar pemët e dëshirave të tyre, që ngjanin me trungje të thara dhe të paktë ishin ata që përpiqeshin t’i pyllëzonin kopshtet e tyre. Kjo gjendje kishte krijuar një mërzi të hatashme, që shtrihej si mjegull mbi qytetin tonë me arkitekturë të zymtë gri, si vetë mërzia. Njerëzit i ngatërronin lumturinë dhe trishtimin dhe të hutuar rrinin pezull, si t’i kishte ngujuar një mallkim i madh. Dhe nuk dilnin në dritare, që t’i shihnin mëngjeset e bukura, pemët e liruara nga terri, por këqyrnin në mjegull.

Në mjegull nuk sheh asgjë, thoshte ndonjëri me tru më të kthjellët, atyre mëngjeseve të bukura, por zërat e tillë ngjanin si britma që i gllabëronte zhurmëria.

Mbizotëronte frikë e madhe, më e madhe se mjegulla dhe më e paqartë se vetë paqartësia, ndaj, njerëzit ngjisheshin me njëri-tjetrin e bëheshin tufë e tufa i asgjësonte njerëzit, emrat e mbiemrat e njerëzve nuk kishin më ndonjë kuptim, turma i shkrinte njerëzit në pjesëtarë të tufës, dhe në çaste të tilla, njerëzit nënshtroheshin lehtësisht, siç nënshtroheshin gjëja e gjallë.

Ku të gjeje kush ku është në këtë tufë, në të cilën, po të flisje për ndonjë ves shoqëror, ngjante sikur pëshpërisje në mes të një shtrëngate.

A ishte kjo një ëndërr e keqe a zhgjëndërr e trishtë?

Kishte kohë që kishte nisur, ndërkaq, një udhëtim i gjatë nate në qytetin tonë, një shtegtim si njëlloj pelegrinazhi.

Me prijësin, drejt cakut final, bërtisnin njerëzit të entuziazmuar, si në një kor të çakorduar dhe me sa fuqi kishin e buçisnin emrin e tij, aq sa emri i tij thithej si ajri e hynte në jetët e njerëzve.

Pakkush e lodhte kokën të pyeste se cili ishte caku i atij shtegtimi, përveç njërit, atij burrit që mbante një kapelë në kokë dhe që shpesh i mbyllte veshët me të dyja duart, kur dëgjonte piskama, dhe i tmerruar pyeste veten: pse jam këtu?

Ai gjendej aty në atë mjegull dhe nuk dinte si të shkapej. Ishte i shqetësuar, aq sa ankthin e kapte me duar. E prekte ankthin, në atë zhurmë të fortë, që shpërndahej në qiell si murmurima e frikshme.

Burri që mbante kapelë në kokë, kishte një emër, si të gjithë njerëzit në tokë, por që nuk kishte ndonjë kuptim në atë mori njerëzish, ndaj të tjerët e thërrisnin: hej o ti.

Fundja, çfarë të duhet emri e mbiemri, nëse përfshihesh në këso turma, inatosej me veten. Sa herë e thërrisnin ashtu, i dukej vetja një buburrec dhe kujtonte i pikëlluar mësimet e hershme që i kishte bjerrë: kur pranon të bëhesh pjesëtar i një turme, nuk ke nevojë për emër e as mbiemër.

Dhe ky burrë që nuk e hiqte kurrë kapelën nga koka, sikur fshihej pas saj, ishte nga të rrallët në atë turmë, që e njihte prijësin, që herët në rini. Dhe përgjatë atij shtegtimi, shpesh, e kujtonte një ditë të bukur pranvere, ishte fillimpranvere, thoshte, kur gjithçka përtërihej e gufonte e dukej e re, ky prijësi, pas një loje të moçme mundjeje që bënin të rinjtë në një fushë të bukur me lule, përgjaku brutalisht një bashkëmoshatar, veç për një fjalë goje dhe pastaj zëçjerrë, bërtiti: unë nuk jam zemërbutë që të fal, këdo që më del përpara e shkel si buburrec.

Kësaj ulërime atëherë nuk ia vuri veshin askush, ngaqë, askush nuk e kishte besuar se një ditë, ai do të gjendej në krye të një shtegtimi të madh e do ta udhëhiqte një turmë aq të madhe, fundi i së cilës nuk mund të kapej me sy.

Në të vërtetë, prijësi, që kur ishte djalë i ri, shkarravitej fushave e maleve, gjaknxehtë e vrullmadh, me një dëshirë të çmendur: dosido donte të bëhej i pari.

Atëkohë, disa e pandehnin të marrë, ndonjë e shpërfillte e ndokush e tallte, deri ku erdhi momenti dhe ai u përbirua e nisi të mblidhte pasionet njerëzore, i mblidhte kudo dhe ato pasione u shndërruan në një lumë të tërbuar, të cilin nuk mund ta ndalte askush. Të tilla ishin dëshirat e marra, që kur merrnin këso forme, bëheshin më të tërbuara se lumenjtë e natyrës, që fryheshin, dilnin nga shtrati dhe prapa linin një thellim të zgjatur, gërryer, pragje, cekëtina, vorba gjigante e plot e përplot mbeturina.

Prijësi i turmës ecte përpara si të ishte me flatra. Turma i kishte dhënë flatra bashkë me zjarrin e lavdisë, që i bënte njerëzit me flatra dhe për një kohë të gjatë, ai nuk e kishte lodhë fare trurin të mendonte se ku po shkonte. Ecte përpara si njeri i ngrohur në zjarrin e madh të lavdisë e turma e nënshtruar, shkonte prapa tij, pa e lodhur trurin se ku po shkonte.

Dhe në atë eufori edhe po të klithte ndonjë se – ku po shkojmë – pyetjen e përpinte forca e hatashme e zhurmës.

Njerëzit ishin bindur se udhëheqësi e kishte të qartë fije e për pe se ku i çonte, kurse atij, të dehur nga flaka e lavdisë, kurrë nuk i kishte shkuar mendja që një mëngjes të bardhë, pasi të kishte kaluar një natë të gjatë, të kthente kokën prapa e të shihte ç’kishte pas tij. Ishte i dehur nga pija e pushtetit, që ua kalonte të gjitha pijeve alkoolike dhe në këtë dehje, sa herë e dëgjonte fjalinë – prijësi e di ku na çon, shndërrohej i tëri në flakë shndritëse, si një statujë ari, ngjashëm me atë të viçit të artë, vendosur dikur moti në tokat e largëta të Babilonisë, viç rreth të cilit vallëzonin e këndonin hareshëm njerëzia.

***

Historia e këtij shtegtimi ishte e çuditshme: gjithçka kishte nisë nga dy a tre veta, të cilëve ndërkohë u ishin bashkuar edhe dy-tre të tjerë, secili më i hutuar se tjetri, derisa ky hutim filloi të merrte formën e një turme dhe turma u rrit aq shpejt sa një ditë nuk i shihej fundi.

Udha që kishte ndjekë prijësi deri kur kishte dalë në krye të kësaj turme, ishte e kundërta e lavdisë, ishte një udhëkeqe, plot kujtime mizore, njolla gjaku njerëzish të pafajshëm, por të gjitha këto, ai i kishte tretur në harresë dhe askush nuk guxonte t’ia ndërmende.

Ne ecim veç përpara, drejt triumfit përfundimtar e ditëve të lavdisë. Ditët prapa nesh ishin ditë zie, thoshte drejtuesi, dhe sa herë fliste kështu gjoksi i tij dukej se dilte nga trupi i tij, për të shfaqur atë gungën e egër të pushtetit dhe shtonte: të kaluarën ta djegim në flakën e harresës.

Kështu, zjarri i euforisë mori formë sa nuk mund të vihej në dyshim ecja pas prijësit. Njerëzit e ndiqnin të bindur, pa menduar se bindjet e tilla bëheshin shpesh pranga që njeriu ia vendoste vetvetes. Po, ndjekësit e tij ishin të bindur se një ditë, krejt frika e ankthi i kohëve do të derdhej në një humnerë dhe ata, si shpirtra të lirë e të gëzuar, pas këtij shtegtimi, do t’i hapnin portat e lumturisë e do të kalonin matanë vuajtjeve. Vuajtjet do t’i digjte flaka e harresës dhe ata do të shkelnin triumfalisht tokën e hareshme.

Por, një ditë prej ditësh, krejt papritur, siç janë punët e njerëzisë, erdhi çasti kur gjërat morën kthesë të paparashikueshme. Prijësi, si të ishte goditë në tru, një mëngjes të zymtë, shikoi përpjetë drejt qiellit, pa re të zeza dhe dëgjoi një ushtimë, që iu duk se dilte nga zemra e tij. Dhe u hutua e hutimi i tij nuk qe i zakonshëm, iu bë sikur diçka e keqe i ushtoi përbrenda trupit. Në atë gjendje e preku ballin, ndjeu një lagështi të ftohtë, si akull, djersë të egra dhe si vetëtima një mendim i keq, si një tabelë e detyrueshme e rrezikut, iu shfaq përpara. U ndal dhe iu duk se diçka e çukiste në ballë, po, diçka gërryente një hapësirë aty dhe donte të hynte brenda tij.

Mendimet e këqija hyjnë brenda njeriut ngadalë, por kur hyjnë, zënë hapësirë të madhe e bëjnë jetën e tyre lirshëm brenda.

Prijësi u rrëqeth, si ta kishte prekë vdekja me duart e saj të akullta, ndërkohë që në qiell, retë e zeza bashkoheshin dhe qielli errej.

Në atë gjendje hutimi, e goditi forca e kotësisë së atij shtegtimit.

Ç’është kjo ecje, foli vetmevete dhe iu duk se ishte rrethuar nga një grumbull njerëzish, në një skenë të madhe teatri, ku ai ishte ftuar që ta shikonte dramën e tij, dhe u moleps, iu bë sikur po i nxirrte këmbët nga baltë e zezë, e zezë katran si vetë errësira dhe i tmerruar, shikoi përpara. Kam shkuar shumë larg, tha nëpër dhëmbët që kërcisnin nga dridhjet dhe në ballë e ndjeu një si turjelë, që i shponte një vrimë.

Gjithçka më duket e huaj, e panjohur, foli mendjeturbullt me veten. E pastaj si një lum i tërbuar, bëri një si rrotullim. Po, kam shkuar shumë larg, tha, teksa iu bë se pa veten ndanë humnerës, në të cilën do të binte e do të zhdukej përgjithmonë ose humnera do të futej përmes asaj vrimës së ballit në krejt qenien e tij dhe ai si një shpirt i tmerruar, do të çapitej nëpër ditët e mbetura të jetës së tij.

Kjo gjendje hutimi nuk qe se nuk u hetua nga disa përreth tij, sidomos ngaqë, prijësi nuk lëvizte e kur nuk lëvizte ai nuk lëvizte askush, dhe turma kishte ndalë hovin dhe priste të ndodhte diçka.

Ai ktheu kryet prapa. Atë çast iu ndez një dëshirë e tmerrshme: që turma për të cilën kishte punuar shumë vite të zhdukej dhe ai të mbetej i vetëm, si një pemë e vetmuar në një fushnajë të pafundme, që ta godisnin erëra e stuhi, veç të mos e shihte askush. Sepse, mjerimin e udhëheqësit nuk bënte ta shihte askush, mjerimin e tij e mbronte arkitektura e çeliktë e pushtetit.

Sepse, nuk kishte gjë më të habitshme se të shihje prijësin si shkretohej, si një arkitekturë që dukej e çeliktë, por që në një çast, krejt lehtësisht, shpërbëhej.

Më mirë të jem qyqe në mal, se në krye të këtij shtegtimi, fliste vetmevete, teksa kujtonte se si turma, edhe zërin e tij e kishte shndërruar në ushtimë.

Ky qe rasti i parë që prijësi nuk donte ta dëgjonte emrin e vet, kishte nevojë për vetveten, për një pasqyrë të madhe, ku t’i nguliste sytë e të shihte skëterrën brenda tij. Jam frikacak, të thoshte dhe pasqyra ta dëgjonte e ai përballë saj, të shihte lotët si shkëmbinj të mëdhenj dhe emrin e tij të thyer si një enë qelqi.

Por, ai ishte aty dhe dëshirat e tilla ishin të pamundura. Ishte në krye të një turme, teksa retë e zeza si një gjendje kataklizmi kishin pushtuar kupën qiellore.

Prijësi këqyri sërish prapa. Kokat e pafundme i ngjanin si një mjegull e përbërë nga gurë. Koka që i ngjanin si gurë të pagdhendur. Dhe me zë të kalamendur, si duke u rrëzuar nga një marramendje, bëri rrotullimin e parë, të dytë dhe në të tretin e kapi për krahu njeriun e parë që e kishte pas tij, ai ishte njeriu i dytë, më i besueshmi, ia shtrëngoi krahun aq fort sa atij iu duk se iu ngulën thonjtë në mish, dhe në një gjendje të tmerruar e pyeti:

– Ku po shkojmë?

Sytë e prijësit nuk shprehnin asgjë, pos tmerr dhe njeriu i dytë iu bë se e pa enën e lavdisë së udhëheqësit duke u thyer, një enë qelqi që lëshoi një krismë të hatashme. E mbërtheu një tmerrim i madh, si të ishte gllabëruar nga ato re të zeza në paqartësitë e universit.

Atëherë, njeriu i dytë, e kapi ankthin me duar, e shtrëngoi dhe si të ishte në një sallë të madhe gjyqi, u mendua pak. Mendimet i ishin pushtuar nga pyetja e prijësit. Donte të gjente një mendim të pëlqyeshëm, që të mund të shërbente si një gotë ujë që hidhej në gacat që digjeshin në zemrën e udhëheqësit, ta shuante atë zjarr zemërimi.

Njeriu i dytë me sy të zi, katran të zi, në atë shtegtim ngjante si në njeri pa shikim. Ai, pa një pa dy, nisi të kërkonte përgjigjen, por i dukej se po kërkonte një gjelbër në një mjegull të madhe dhe ishte e pamundur të thoshte diçka të kuptueshme.

Ku po shkojmë? – iu bë se e dëgjoi sërish pyetjen e mallkuar, që i dukej si një shigjetë në ajër, që priste ta godiste zemrën e tij. Në të vërtetë, prijësi nuk fliste më, ai i kishte ngulë sytë i hutuar në fytyrën e njeriut të dytë dhe priste përgjigjen.

E njeriu i dytë, nuk guxonte, por donte t’i thoshte: çfarë budallai je ti, ti që i di të gjitha, të pyesësh njeriun që të ndjek e t’i thuash se ku po shkojmë. Bëri një lëvizje të pakontrolluar. Ktheu kokën rreth e përqark. U tmerrua nga ajo turmë e madhe, që minutë pas minute bëhej më e padurueshme dhe një dhimbje e shtrëngoi në fyt. Fjalët e mira ishin arratisë prej tij, diku tjetër, ndoshta ishin transferuar qëmoti në një shpirt të lirë. Unë nuk jam shpirt i lirë, mendoi dhe për herë të parë iu duk se në sy ndjeu lëng dhimbjeje.

Kur u sigurua se nuk e dëgjonte askush, u afrua krejt pranë drejtuesit, sa trupat e tyre u ngjitën, si të ishin bërë një, një çift që duheshin e urreheshin dhe me gjysmë zëri të përçartë, në vesh i tha: ne nuk e dimë ku shkojmë, ne thjesht të ndjekim ty.

Fytyra e udhëheqësit u bë si një kandil, që po shuhej në një errësirë të madhe, pas së cilës, do të vinte ajo ditë, kur syprina e atij shtegtimi do të kishte nevojë të pastrohej, si një vendbanim i shkretuar nga tërmetet e stuhitë.

Atëherë, prijësi fshiu veshët, nuk i bëhej të besonte çka dëgjonte prej njeriut të dytë. Dridhej si të ishte në acar Siberie krejt cullak e pa cohë.

Nuk kishte përjetuar kurrë ankth të tillë. Një ankth që e kishte mbështjellë trupin e tij, tanimë të zhveshur nga teshat e ngrohta të pushtetit.

Të dy sodisnin mjegullën, paqartësinë, asgjënë.

Njeriu i dytë ia shkeli këmbën e prijësi lëshoi një britmë dhimbjeje dhe për pak sa nuk u rrëzua. Dhe i dyti, me fjalinë që i dukej se e sillte nga skëterra, i tha përsëri: prijës, ne nuk e dimë ku po shkojmë, ne thjesht vijmë pas teje.

Prijësi u kalamend dhe ra në gjunjë, jo pse e ndjeu nevojë të pendohej, të gjunjëzohej para priftit e të thoshte atë fjalën që kurrë nuk e kishte shqiptuar, për fajin tim, por u marramend. Dy roje të forta, me forcën që u gufonte në sy e në muskuj, e kapën dhe brenda sekondash e ngritën përsëri në këmbë.

Në atë gjendje trishtimi, drejtuesi e dëgjonte pyetjen e vet, një refren që e tallte dhe dikur, nisi t’i dëgjonte sharjet e para drejtuar atij, fishkëllima e pështymë mbi fytyrën e tij.

Atëherë njerëzit e tmerruar nisën ta kuptojnë pakuptimësinë e atij shtegtimi. Dhe ashtu, një nga një, secili që shihte një kthesë a një shandan drite, ia mbathte e ikte duke pështyrë prapa.

Mëngjesin tjetër, kur gjërat filluan të merrnin formë e të dilnin nga fshehtësia, njerëzve iu duk sikur të kishin kaluar nga një ëndërr e tmerrshme në një shkretinë pafund. E kuptuan se ishin mashtruar. Kishin ecë koti e kishin humbë qindra e mijëra orë, duke ndjekur të hutuarin, që nuk dinte as vetë ku shkonte.

Dhe të tërbuar, njerëzia ndezi flakën e mërisë kundër udhëheqësit, që ishte po aq tmerruese sa ajo e lavdisë. U ndez ai lloj zemërimi që ishte parë shpeshherë në histori. Njerëzit të tërbuar nisën të iknin prej atij shtegtimi. Secili duke ikë kryente gjithfarë marrëzish. Të fortit shkelnin mbi koka njerëzish, duke ua thyer kockat. Dhe të tmerruar ia mësynë sheshit të kryeqytetit, me kazma e lopata në duar. Njerëzit nisën ta zhgroposnin lavdinë e prijësit dhe statujën e tij të madhe ta thyenin e ta bënin copë-copë, të pështynin aty aq shumë sa ajo statujë të fundosej në baltë.

***

Kishte rënë nata. Zhurmëria kishte pushuar pak e njerëzit kishin filluar të ktheheshin në shtëpitë e tyre e të mendonin ditën e nesërme. Aty-këtu ende dëgjoheshin piskama njerëzish të zemëruar, që kërkonin prijësin, i cili, duke ikë prej atij kaosi, kishte mbetur në periferi, krejt i vetmuar, ndanë një përroi të thepisur. Teshat i ishin shqyer e ngjante në një të leckosur e të pastrehë, një lypsar, nën qiell të hapur, ku i përgjërohej vdekjes, ta përqafonte sa më parë me ngrohtësinë e saj, që shuan vuajtjet e mëdha njerëzore.

Ai nuk kishte më asnjë dëshirë: as të rrëfente mashtrimin e as të pendohej, donte vetëm të zhdukej e kështu të mos e dëgjonte si jetonte mashtrimi i tij në kohët e reja. E kërkonte vdekjen, si një freskim për vuajtjet e tij dhe në ato momente, i vinin si fishkëllima kamxhikut në trupin e shpirtin e tij të zhubravitur, imazhe kohësh.

-Isha anarkist në pushtet, fliste vetmevete.

Dhe në qetësinë e natës, kur hëna bashkë me dritëzat e qiellit bënin punën e tyre magjepsëse, ai ndjeu një shushurimë, nga ana e majtë, një lëvizje që ia rrëqethi trupin, ishin hapat e dikujt që ecte në terr.

U kthye dhe me sy të zgurdulluara, pa një siluetë burri, më mirë të bie në këtë përrua, tha, se sa të më kapin të gjallë.

Nuk kishte frikë nga vdekja, jo, kishte frikë nga jeta, nga përballja me të vërtetën, nga qelia e nga ato fishkëllima fjalësh që do të mundë ta godisnin me ashpërsi në ditët e mbetura të jetës së tij.

Kur u afrua krejt pranë tij, vërejti burrin me kapelë, të rënduar, sa mezi ecte. Nuk e kishte parë moti, por e njohu menjëherë, e burri me kapelë, ndërkaq, u afrua ngadalë, uli sytë, e shikoi i habitur, je ti, i tha, çoi dorën, deshi ta godiste me një shuplakë, por u ndal dhe pas një heshtje, i tha:

-Të gjithë të kërkojnë.

Prijësi nuk foli. Dhe heshtja ishte sterrë.

Burri me kapelë vazhdoi:

-Edhe unë isha qorr, si ti, nuk dija kush më printe.

Prijësi nuk kishte forcë të fliste, kishte ulë sytë, si kur bie perdja që shënon fundin e një tragjedie. Një heshtje e gjatë nate i mbështolli dy siluetat, deri në një moment, kur drejtuesi, çoi kokën përpjetë dhe foli:

-Unë isha çmendur, por pse ju u treguat aq marroqë të më ndiqni?

Burri me kapelë, nuk foli, ktheu kokën kah ai, kapela i ra në tokë dhe ashtu, i zemëruar, e kapi një cohë të këmishës së mbetur të prijësit, ia hoqi e ai mbeti krejt cullak dhe pa se si lëkurën e tij e përshkonte hëna me dritën e saj, që e bënte natën të mos ishte krejt sterrë.