Grupi i filmit dokumentar “Vendi i shqiponjave” u mblodh të shihte në ekran xhirimet e javës së fundit. Pas vizionimit, regjisori sovjetik Ilia Fjodoroviç Kopalnikov, deklaroi:

– Sekuencat më pëlqyen dhe me këto e quaj të përfunduar procesin e filmimeve në terren. Tani materialin mund t’ia dorëzojmë montazhit, po më parë duhen kompletuar titrat.

– Djema, – tha ai me zë autoritar, – hapja e filmit duhet të jetë mbresëlënëse dhe e pakonsumuar si ide. Kam menduar gjatë për të dhe së fundi, pas shumë rropatjesh arrita të gjej diçka të bukur dhe specifike. Tani pres nga ju të më thoni nëse ia kam qëlluar! – tha dhe nga mospërmbajtja filloi të fërkonte duart.

Të tre ndihmës regjisorët po e shihnin në gojë.

– Titrat do të shoqërohen me fluturimin e një shqiponje në sfondin e kaltër të qiellit, në mënyrë që të përligjet plotësisht titulli “Vendi i shqiponjave”. Soditja e shpendit madhështor, simbolit kombëtar, do të krijojë bazamentin e produksionit. Kjo hapje premton emocione artistike për shikuesit dhe mbetet në kujtesë. Nga ana tjetër fluturimi i shqiponjës drejt qiellit ngërthen një metaforë simbolike, se Shqipëria ashtu sikurse shpendi, po arrin lartësi të lakmueshme brenda familjes së vendeve socialiste.

Të tre asistent-regjisorët shqiptarë, Abazi, Nestori dhe Fredi po e dëgjonin si dishepujt profetin, duke u përpjekur të mbanin mend çdo fjalë, që t’ua përsëritnin më vonë shokëve, miqve e të njohurve të tyre. Një shqiponjë që rreh flatrat në qiellin e kaltërt, mbi shkrepat e maleve, do të ishte simbolike dhe njëherësh do të jepte peisazhin e saktë të vendit.

– Madhështore! – u shpreh Fredi me një fjalë.

– Kryevepër! – e vulosi Abazi.

– Ide e shkëlqyer! – e përcaktoi Nestori.

Regjisori sovjetik ua shpërbleu komplimentat duke përkulur paksa kokën. Qëkur “Mosfilm” ia ngarkoi Kopalnikovit misionin e dokumentarit për një vend mik, ai besoi se ky ishte njëkohësisht konfirmimi më i mirë i statusit të tij si artist.

– Vendi juaj, qëkurse mban këtë emër, duhet të jetë citë me kësilloj shpendësh, -tha regjisori i huaj. – Tani pa humbur shumë kohë me këtë sekuencë. A mund të shkojmë diku këtu afër kryeqytetit, të kryejmë xhirimet dhe pastaj të nisim montazhin? – pyeti ai.

– Më duket se në Tiranë nuk ka shqiponja, – vërejti Nestori.

Regjisori sovjetik e shikoi paksa i habitur.

– Të paktën unë për vete, nuk kam parë, – shtoi Nestori si për t’u shfajësuar.

– Nuk keni parë shqiponjë asnjëherë? – e pyeti Kopalnikovi. Pastaj ia krisi gazit. – Oh, ç’shaka e bukur! E quan veten shqiptar dhe s’paska parë shqiponjë?!

 – S’më ka qëlluar… – u mbrojt Nestori.

 – E pamundur! – tha Ilia Fjodoroviçi prerazi, pastaj menjëherë dyshoi dhe e pyeti: – E keni vërtet apo doni të bëni humor?

 Nestori pati një përskuqje të lehtë në fytyrë, sapo ndieu se me atë pohim kishte vënë në dyshim prejardhjen e tij shqiptare, të cilën e kishte trashëguar falas nga paraardhësit.

 – Unë kam lindur dhe jam rritur në kryeqytet, – belbëzoi Nestori, – dhe kjo zonë nuk ka shpendë të tillë…

 – Sidoqoftë kjo nuk u nderon, – shfaqi keqardhjen regjisori i huaj.

– Ja tek kemi këtu dy bij të denjë shqiponjash! – tha duke goditur miqësisht shpatullën e Fredit dhe qafën e Abazit.

 Atë çast edhe një bir tjetër i vendit të shqiponjave, Abaz Kalaja, u kujtua se gjatë tridhjetepesë vjetëve të jetës së tij, s’kishte patur fatin të shihte ndonjë lloj shqiponje mbi kupën e qiellit të fshatit të tij.

– As unë, sado që jam rritur në fshat, nuk kam parë shqiponja, – deklaroi Abazi me një farë turpi.

 Regjisori e hetoi mos po fshihte ndonjë mahi.

– Skifterë po, nga ata kam parë. Edhe bufër, edhe laraska…- shtoi pas pak. – Skifterët hyjnë në familjen e shqiponjave, apo jo? – pyeti me një fije dyshimi.

Duke përmendur shpendë kaq të zakonshëm, ai u zbuloi të tjerëve sa të varfëra ishin dijenitë ornitologjike, sa regjisori i huaj u pendua që e kishte pranuar si asistent.

Për të dalë nga situata e vështirë, Kopalnikovi iu drejtua Fredit.

– Ju? Sigurisht po!

 – Unë po, kam parë një shqiponjë të balsamosur, – pohoi ai me një krenari të përmbajtur, – por nuk më kujtohet vendi…

Tre shqiptarë që s’kishin parë shqiponjë të gjallë me sy. Regjisori, njeri praktik, si gjithë kolegët e tij mbi rruzullin tokësor, filloi të rrihte kalemin pas dhëmbëve. Pa shkuar një minutë e gjeti zgjidhjen.

– Djem, – u tha ndihmësve të tij, – duhet të takojmë patjetër ndonjë specialist, se nuk do të ishte aspak serioze të filmojmë ndonjë lloj shpendi tjetër. Nuk mund t’i lejoj vetes të rrezikoj prestigjin e fituar me mundim dhe as të bëhem qesharak përpara kolegëve të mi. Pikë.

– Do ishte mirë të këshilloheshim me drejtorin e Kinostudios, – sugjeroi Abazi.

– Besoni se ai ka dijeni të sakta për shqiponjat? – pyeti regjisori.

– Naska s’ka dalë kurrë për gjah, por si më i moshuar, mund të na sugjerojë ndonjë vend, – e sqaroi Abazi.

– Drejtori është specialist për gjithçka, – vërejti Nestori me ironi.

– Si tek ne… – i mbajti havazin Kopalnikovi. – Atëherë shkojmë që tashti, – propozoi ai duke u ngritur në këmbë.

*          *          *

– Ide e bukur! – tha drejtor Naskë Kristidhi. – Shumë e bukur! Të më falni se unë nuk jam i këtij profesioni, por daç besoni, daç jo, një ide të tillë e kam patur në kokë. Më pëlqen shumë, jashtëzakonisht shumë, sepse sikurse e theksova edhe më parë, e bluaja në mendjen time, por nuk e thashë nga modestia. Një shqiponjë duke fluturuar… papapa!

 Emocionet i pati aq të forta sa u ngrit prej karriges dhe filloi ecejaket nga kaloriferi i shuar te dritarja.

 – Veç, – shtoi pas pak duke ngritur gishtin përpjetë, – e di pse u përmbajta? Se shqiponja, ta themi midis nesh, është shpend grabitqar, rrëmben pula, gjela, keca… prandaj fshatarët nuk e duan hiç. Mirë do jetë të pyesim edhe më lart, se mos kushedi… Tani ata sigurisht do ta mirëpresin këtë propozim, por me që skenari i miratuar… hë, nuk e ka këtë detaj, nëse pyesim nuk bëjmë keq, sepse…

 Për shkak të cilësive biokimike të trurit të tij, Naska nuk arrinte t’i formulonte mendimet deri në fund. Fjalitë e tij ndërpriteshin pas lidhëzave, tamam aty ku duhet të vazhdonin, duke lënë hapësira të zbrazura, të cilat mund t’i plotësoje si të doje. Për hir të kësaj veçantie, vartësit futeshin në diskutime të pambaruara se çfarë kishte dashur të thoshte drejtori.

 – Ku mund të gjejmë një shqiponjë shoku Naskë? – e pyeti Nestori. –  Mos duhet t’i drejtohemi qeverisë?

 – Shqiponjë? – pyeti habitshëm drejtori. – Nuk ka lezet t’i shqetësojmë shokët udhëheqës për të tilla vogëlsira, se ata… ou, janë të zënë me probleme të tjera. Përndryshe do mendojnë se ne, domethënë…- Buzëqeshja e tij ironike u dha mundësi vartësve ta plotësonin mendimin për bukuri.

  Kështu pra, ju thoni se nuk duhet shqetësuar qeveria, mbasi problemi nuk është aq i vështirë. – Regjisori me sensin praktik që e karakerizonte u kthye sërish te shqiponja.

 – Përkundrazi, fare i lehtë. – Po pse o, keq për shkaba jemi ne? – Pauzë e shkurtër meditative dhe një buzagaz ironik triumfonjës. – Shkoni te ai, more, atje te kafshët, atje more si i thonë… te kopshti… – dhe papritur drejtori heshti.

 – … zoologjik! – i erdhi në ndihmë Abazi.

 – Po, zoologjik, – përsëriti Naska duke çokitur gishtin mbi tryezë.

 Kopalnikovi e falënderoi për sugjerimin shpëtimtar. Fredi kafshoi buzën prej inatit që nuk i ra ndërmend një gjë kaq e thjeshtë, ndërsa Nestori, nga marazi, nisi të fshinte ballin e djersitur.

 – Nesër në orën tetë, ekipi te kopshti zoologjik! – urdhëroi regjisori fytyrëçelur.

*          *          *

Shqiponja s’kishte parë vizitorë më të bezdisshëm se atë mëngjez. I vinin rrotull kafazit duke folur pa pushim e duke e shikuar nga të gjitha anët ndërsa ajo, si gjithmonë tregohej mospërfillëse ndaj njerëzve. Me sytë e rrumbullakët herë shihte e përhumbur hapësirën e qiellit, herë i mbyllte përgjumësh pa shfaqur pikë interesemi për vizitorët. Qëndrimi i saj mospërfillës dukej sikur thoshte: “Pse keni ardhur qysh në mëngjez? Ç’doni  prej meje që po më shqetësoni? Mbyllur në këtë kuvli të vogël ku nuk mund të hap as krahët, tani jam katandisur një koleksion zoologjik me trup e flatra të mpira. Edhe ushqimin ma sjellin të gatshëm. E shihni? Ja tek e kam mishin, te dyshemeja e kafazit, veç këtu nuk ndiej uri, prandaj as nuk më shijon”.

 Pasi e kundroi edhe nga bishti regjisori bëri vlerësimet e rastit.

 – Nuk vlen për qëllimin tonë. Më duket mjaft e ngathët dhe e fjetur. Nuk ka sharm, nuk bën figurë. Më shqetëson sidomos qafa e saj e rjepur si qafë lejleku. Ngjan e shëmtuar.

 Shqiponja, si një damë e plakur që i di cenet e saj, i kishte dëgjuar ato fjalë kushedi sa herë nga vizitorët e pasjellshëm, ndaj nuk reagoi.

 – Qafën mund t’ia rregullojmë, – tha  Abazi.

 – Si? Në ç’mënyrë? Me vizatim mbi film? – e pyeti regjisori. – E pamundur. Dyshoj se do të stonojë…

 – Me paruke, – e sqaroi Abazi. – Paruken, më sakt një qafore me pendë, mund ta përgatisë Vali, grimieri ynë.

Në krahasim me truket e gjithfarsojshme të kinematografisë, kjo qe nga më të modestet, mirëpo Vali kundërshtoi duke thënë se qe grimier për aktorët, jo për kafshët. Qëkur edhe shpendët i quante kafshë, merrej vesh se s’kishte haber nga shqiponjat, ose nuk e kishte idenë si mund të stisej një qafore me pendë të marra hua. Oresti u kujtua për parukierët e teatrit të Operas dhe Baletit. Ata, për fat të mirë, e pranuan misionin, me kusht që t’u paguhej si punë jashtë orarit zyrtar.

Pas dy ditësh qaforja qe gati.

Çdo gjë u përgatit me kujdes për të xhiruar çastin më emocionant, fluturimin e shqiponjës. Kujdestar i kopshtit zoologjik, Potapovi, ish-kolonel kavalerie në ushtrinë e Carit, të cilin era e fatit e kishte hedhur në këtë cep të Ballkanit, i kërkoi grupit të xhirimit t’ia zëvendësonin shqiponjën e liruar, përndryshe nuk do ta nxirrte nga kafazi.  Ata u përpoqën ta kandisnin se lirimi i shqiponjës kryhej për interesa të larta artistike, mirëpo fytyrëngrysuri  kujdestar i kopshtit, rusi i bardhë, gjeti argumente të forta për të kundërshtuar. Ai tha se një kopsht zoologjik shqiptar nuk mund të konceptohej pa patur në inventarin e tij, shpendin e adhuruar si symbol i kombit. Konflikti u desh të shqyrtohej në Kryesinë e Komitetit Ekzekutiv, prej nga varej kopshti zoologjik. Ata sugjeruan që shqiponjës t’ia lidhnin një këmbë me filispanjë që ta ulnin sërish në tokë pas xhirimit. Regjisori dhe operatorët argumentuan se nuk ishte e hijshme të lidhej shpendi simbolik me vargoj, qoftë edhe me filispanjë dhe lirimi i saj përligjej për hatër të ideve artistike. Më së fundi u arrit një kompromis: në rast se shqiponja s’do të kthehej me dëshirën e saj në kopsht, Kinostudioja do të paguante dëmshpërblimin e caktuar.

Të nesërmen komplet ekipi shkoi te kopshti zoologjik. Pritej çasti solemn, fluturimi i shqiponjës drejt hapësirës qiellore.

– Kamera gati! – bërtiti Kopalnikovi.

Operatorët me vështrimin ngjeshur mbi okularët i kishin fokusuar qëkur objektivat e tyre mbi kafazin e shqiponjës. Kujdestari hapi derën dhe e lëshoi shqiponjën  në shesh, mirëpo shqiponja s’dukej të kishte ndonjë synim për t’u arratisur. Liria që i kishin falur i përngjiste pafajësisë që u jepet disa të dënuarve pas vdekjes.

– Duhet trembur, – sugjeroi Nestori, – përndryshe ajo s’ka për të fluturuar as deri në darkë.

 Fredi iu afrua shqiponjës nga pas dhe u orvat ta trembte duke përpjekur duart. Nuk pati sukses. Shqiponja e mësuar prej vitesh me njerëzit, e dinte mirë se prej tyre nuk i kanosej asnjë rrezik.

 – Duhet goditur me purtekë, – propozoi Abazi.

 Goditja u konsiderua barbare, keqtrajtim, e pahijshme për shpendin krenar, prandaj u ndezën diskutime të flakta. Një palë shprehu mendimin se fshikullimi i mbretit të shpendëve qe sakrilegj, kurse të tjerët e përligjnin si nxitje për të fituar lirinë e saj. Fitoi pala e dytë. Një fëmijë hyri në sheshin e rrethuar me mjetet e sofistikuara të teknikës filmike dhe filloi ta fshikullonte shqiponjën nga bishti, që ta kujtonte të fluturonte. Shqiponja i mënjanohej purtekës duke ecur mbi bar ngadalë si një pulëdeti. Pas disa orvatjesh të pasuksesshme, kujdestari i kopshtit zoologjik zbriti në sheshin e betejës, ia rrëmbeu purtekën fëmijës, e theu më dysh dhe deklaroi:

– Lereni të qetë, dreqi u martë! Nuk do të fluturojë, nuk do të largohet nga kopshti.

 Potapovi i prekur nga besnikëria e shqiponjës, iu afrua ngadalë, filloi t’ia përkëdhelte kurrizin me dorë si ta kishte manar dhe në çast e liroi nga qaforja artificiale.

 – Prej ngujimit të gjatë shqiponja e ka humbur orientimin, – vërejti ai. – Dhe veç kësaj ajo është 302 vjeçare, – shtoi rusi i bardhë.

Nga ky kumtim sensacional u mahnitën të gjithë. Pra shqiponja kishte lindur në kohën e Luigjit XIV dhe qe ende gjallë! Duhej patur respekt për moshën e saj mesjetare. Ndërkohë Potapovi mbajti një leksion të shkurtër ornitologjik, pas të cilit u shtuan ndjeshëm njohuritë e regjisorit dhe të asistentëve rreth familjes së shqiponjave, që ndaheshin në shqiponja mali, fushe e kënete dhe në atë familje të nderuar hynin edhe disa grabitqarë pulash si gjeraku, skifteri, fajkoi. Më madhështorja nga përmasat dhe më e bukur mbetej shqiponja e malit.

 – Një e tillë na duhet, – u dha fund diskutimeve regjisori. – Këtu e humbëm kohën kot me një plakushe kënete.

*          *          *

 

 – E kisha këtë frikë, – tha drejtori i Kinostudios sapo mori vesh disfatën, – se këto shqiponjat e fushës… – dhe menjëherë heshti, pa e mbaruar frazën. Ndihej paksa i pezmatuar që sugjerimi i tij nuk kishte patur sukses.

 – Po tani? – pyeti padurimshëm regjisori.

 Drejtori në pozë meditative, me shikimin nga dritarja që binte në kopsht, dukej sikur sodiste natyrën. Larg si i mbështjellë me një tyl të kaltërt, dukej një pjesë e malit të Dajtit. Të kishte shqiponja atje në ndonjë shkrep?

 – Te gjuetarët! – tha Naskë Kristidhi duke drejtuar gishtin nga muri. – Vetëm ata e dinë se ku e kanë strofkën shqiponjat e malit. Mbaj mend se kur isha i vogël… – dhe aty kujtimet u ndërprenë.

 Kopalnikovi e admiroi si shpëtimtar, si njeriun që i nxori nga një situatë pa rrugëdalje. Atë moment u bind se jo të gjithë drejtorët e marrin rrogën kot. Sado e zymtë dukej situata, mendja e drejtorit e kishte gjetur sërish shtegun e daljes. Klubi i Gjuetarëve, për fat, i çelte dyert vonë në mëngjez por qëndronte hapur deri në orët e vona të natës.

 *          *          *

 

Pengesat dalin tamam atëhere kur besohet se është gjetur zgjidhja. Kryetari i Klubit te Gjuetarëve, Shpëtim Sheldia tha se ndihej i nderuar nga vizita e njerëzve të artit. Sapo i shpjeguan qëllimin, ai u përgjigj shkujdesur si shkodran safi: “Shqiponja mali? Sa të duash, mor zot! Unë vetë mund të kem vrarë më shumë se njëqind…”. Mirëpo kur filluan t’i kërkonin me ngulm hollësira të njëpasnjëshme se në cilën zonë, në ç’kohë e si i pati vrarë, ai deklaroi:

– Po tani ku me e ditë se ç’lloj kanë qenë, se ato pasaportë s’kanë patur, por që kam vrarë rosa në Lezhë dhe bajza në Divjakë, këtë e di me siguri.

Me bajza e rosakë e rrëzoi pazarin shumë poshtë, po regjisori i huaj e dinte se gjahtarëve dhe diplomatëve nuk mund t’ua shkulësh lehtë të vërtetën, prandaj e ceku problemin nga ana më pikante, duke theksuar se për të huajt Shqipëria dhe vendi i shqiponjave ishin sinonime. Kryetari i klubit u përgjegj se kjo qe çështje serioze që delte jashtë kompetencave të tij, prandaj i duhej të konsultohej me Këshillin e Përgjithshëm të Gjuetarëve.

Mbledhja e Këshillit zgjati mjaft dhe raporti përfundimtar qe më se i zymtë. Prej shtatë vjetësh e tëhu asnjë gjuetar s’kishte vrarë, plagosur ose kapur ndonjë shqiponjë. Arsyeja kryesore qe se mishi i tyre as nuk hahej, as nuk shitej, prandaj s’kishe pse t’i harxhoje saçmet kot, kurse disa anëtarë kryesie bënin be se në Shqipëri as që kishte patur ndonjëherë asisoj shpendi. Kryetari i Klubit, si gjahtar me përvojë, e dinte fare mirë se ata betoheshin vetëm për gjëra që nuk ishin të vërteta. Turpin e Klubit, Shpëtim Sheldia e kallaisi, duke u thënë artistëve të Kinostudios se gjahtarët nuk gjuanin shqiponja nga respekti që kishin për simbolet e kombit, çka nënkuptonte ndërgjegje të lartë ideopolitike. E dinte dhe ai se justifikimi qe mjaft i bukur, por jo bindës, prandaj i shtoi hulumtimet. Duke pyetur shok pas shoku e mik pas miku, mësoi se një gjuetar nga Vermoshi, pesë vjet më parë, kishte kapur apo vrarë një shqiponjë, të cilën ia shiti mësuesit të biologjisë për ta balsamosur. Veç nuk dihej nëse ai gjuetar rronte akoma, apo ishte ndarë nga kjo botë ku telashet pasojnë njëri tjetrin si stinët. Sidoqoftë emri i Marka Ndue Markut, fshati dhe krahina u shënuan në letrën që iu përcoll Kinostudios.

 Xhipsi me ekipin e xhirimit nisi udhëtimin drejt Alpeve te Veriut, ku sipas dëshmive gojore gjeje nga një çift shqiponjash, në çdo shkrep. Atje duhet të ishin drejtuar qysh ditën e parë, pa humbur kohë poshtë e lart. Makina ecte me shpejtësi në rrugën e asfaltuar. Tufa zogjsh fluturonin mbi fushë duke iu gëzuar diellit, verës dhe begatisë, ndërsa nëpër grunaja gratë korrnin grurin me drapërinj. Ekipi shpejtonte pa u joshur nga mrizet e burimet e klubet anës rrugës, me merak nëse do ta arrinin gjallë gjuetarin plak.

 E deshi fati dhe e mira e artit kinematografik që Mark Ndue Marku, gjuetari i lashtë, të ishte gjallë e shëndoshë. Nuk dëgjonte mirë nga veshët, po kjo nuk i prishte punë askujt dhe ca më pak të zotit, i cili në moshën e tij ishte mësuar të mos “dëgjonte” qortimet e nuseve dhe mallkimet e plakës. Mark Ndue Marku rronte në botën e tij si në një film pa zë; ku nga lëvizjet e buzëve i kuptonte fare mirë ato që thuheshin dhe kur donte hynte në bisedë, përndryshe hiqej krejt shurdhan.  Ndërsa zyrtarët që çatisnin në fshat kërkonin Sekretarin e partisë ose kryetarin e këshillit, pa i përfillur të tjerët, njerëzit nga Tirana kishin ardhur kastile për të takuar Mark Ndue Markun.

– A je, si je Mark Ndue Marku? – e pyeti Abazi, që e njihte disi më mirë ritualin e përshëndetjeve të malësisë.

– Gjallë prej Zotit, – u përgjigj ai.

– Midis nesh kemi edhe një shok sovjetik, e quajnë Ilia Fjodoroviç Kopalnikov – ia prezantoi Nestori, sepse ashtu ekipi i tyre fitonte më shumë peshë.

– A! – Sytë e Markut shkëlqyen prej habisë e gëzimit. – Prej Rusisë së Carit, a?

Tek ai nuk kishte arritur lajmi për revolucionin e Tetorit. Të tre asistentët s’po dinin si ta mbulonin atë gafë politike. Për fat Mark NdueMarku pyeti:- Bash për mua ka ardhur ky miku i largët?

– Po, veç për ju, – e qetësoi Nestori.

Marku ndihej si me flatra, ndaj i shtriu dorën sërish mikut të largët. Regjisori i huaj përkuli paksa kokën duke e përshëndetur, pa e marrë vesh pse po e tokte së dyti.

– Baca Mark, ne deshëm t’ju themi…- nisi Nestori.

 – Jo, – e ndërpreu Marku, – jo, he burrë, kurrgja s’keni me më thanë pa e pjek nga nji kafe e pa hangër nga nji çap bukë me atë ç’ka na fali Zoti.

 Njeriu i kulturuar dhe i qytetëruar respekton traditat dhe mënyrën e jetesës së të tjerëve. Dhe miqtë prej Tirane, me logjikën e trurit dhe me sugjerimin e stomakut, e pranuan pa amendamente propozimin e të zotit të shtëpisë. Pasi u ngrit sofra, u shtrua kuvendi. Sipas zakonit, atë e çeli i zoti i kullës.

– Po ju ndigjoj burra, – u tha Mark Ndue Marku. – Nji gja due me ju thanë. Po varet prej meje, quajeni të kryeme, – i siguroi miqtë pas pak.

 Duke mbajtur sytë në gojët e miqve, dëgjoi përse ishin munduar deri aty. Por pas shpalosjes, dhoma ra heshtja.  Të gjithë po prisnin padurimshëm të dëgjonin ç’do të thoshte Mark Ndue Marku, gjuetari i fundit që kishte mundur të kapte një shqiponjë të gjallë pas Luftës së Dytë Botërore. Derisa po mendohej gjatë, s’dukej të ishte aq e lehtë edhe pas sigurisë së dhënë prej tij në fillim të takimit. Medet sikur të thoshte se ishin munduar kot.

 – Qe o miq, rruga ma e mirë. Duhet me pre nji berr e me e hudh në përrue, – deklaroi ai. – Shqiponja i merr erë coftinës së largmi e ka me ardh bash si me i dërgue lajm.

 Miqtë u hutuan nga ajo që dëgjuan. Regjisori i huaj që s’kishte kuptuar asgjë, pyeti: “Sto? Sto?”1

 – S’kam ç’ka të shtoj ma, – ia ktheu Marku, duke pandehur se miku fliste shqip. 

 Nestori qeshi nga keqkuptimi, pastaj e futi regjisorin në temë. Ekipit i doli një pengesë krejt e paparashikuar dhe natyrisht u step. Kush do t’i paguante paratë e berrit të kurbanit, të cilat nuk figuronin në preventivin e filmit? Po sikur llogaria të mos ua njihte dhe t’ua bënte ngarkim çdëmtimin? Asistentët u mëdyshën seriozisht. Nga gjendja e topitur i nxori zëri kumbues i Mark Ndue Markut.

 – O Lulash, bëzani Kolës ta ulë tufën teposhtë e pa shkue dielli në shpinë të qiellit, të jeni këtu me berrin e premë.

Për fat të mirë, traditat e bujarisë nuk kanë humbur në malësi. Çdo gjë u përgatit me kujdesin më të madh. Berri u pre, u ngarkua mbi mushkë për t’u transportuar në vendin e caktuar, një dëshmi tjetër se çdo ide e madhe kërkon therorët e saj.

Regjisori, asistentët, operatorët e maskuar prapa shkurreve, rrinin duke përgjuar ardhjen e shqiponjës. As panorama e ashpër alpine, as boranat, as bjeshkët ku dikur mrizonin shtojzovallet nuk iu hynin në sy aq ishin përqendruar te lëvizjet e shpendëve në hapësirën e qiellit. Në fillim të qetë, kurse me kalimin e orëve gjithmonë e më nervozë, vështrimet e tyre i drejtoheshin Markut. Te përroi kafshët e egëra të pyllit po bënin haxhillëk. Natën zbritën e u gostitën me mish, ujq të përhimtë, çakej hileqarë, dhelpra turiholla, ditën fajkoj e sorra e korba, vetëm shqiponja nuk denjoi të ngjëronte në atë sofër. Tri ditë e dy netë pritje, vrojtim tension. Ndërkohë nga berri s’kishte ngelur tjetër, gjë veç ca copëra lëkurësh dhe kockash të bardha, që po thaheshin në diell.

Që të dallohej më lehtë, u ther edhe berri i dytë dhe, u vendos mbi një sukë.

Këtë herë lanë roje të armatosura me pushkë e çifte, duke u dhënë urdhër të qëllonin çdo bishë a shpend të paftuar, që do të vinte për të rrëmbyer ndonjë llokmë nga mishi i taksur për shqiponjat. Shqetësimi i asistentëve dhe padurimi i operatorëve po arrinte pikën e shpërthimit. Vetëm Mark Ndue Marku ndihej i qetë, madje i lumtur. Sodiste shkrepat, lugjet, bjeshkët, duke kujtuar kohën e rinisë, betejat me armiqtë, burrat e shquar që kishte takuar, vendet ku kishte gjuajtur dhe falënderonte me gjuhën e zemrës miqtë nga Tirana, të cilët ishin bërë shkak të shkelte atyre viseve në pleqëri e të përmallej deri në lot.

 Herë pas here trurin e Nestorit e shigjetonte një mendim tinzar: “Po sikur, sikur të mos duket asnjë shqiponjë? Oh, ç’turp do të jetë për kombin tonë…”.

 Ditën e katërt në qiellin e kaltërt, një fluturak u duk mbi majën e një shkrepi. Poafrohej  duke bërë rrathë të mëdhenj, ndërsa krahët i lëvizte ngadalë dhe në disa pika të horizontit cepat e tyre dukej sikur shtriheshin shkrep më shkrep. Heraherës dukej si planer. Mark Ndue Marku e dalloi i pari dhe ua tregoi miqve me gisht, krenar si rrallëkush. Sikur të mos dyshonin nëse ishte vërtet shpendi i pritur, ata do të kishin thërritur në kor si fëmijët: “Shqiponja! Shqiponja!”                

Era e coftinës dhe e thartirës i përziheshin shpendit në vrimat mbi sqep, pa ditur ç’vendim të merrte, sepse njera e joshte e tjetra e largonte. Shqiponja hetoi me kujdes para se të ulej në sukë. Ndonjë kurth nuk dukej, kurse mishi i shijshëm skuqte aty mbi sukë. Shqiponja e hetoi berrin nëse mund ta ngrinte me kthetra, ta shpinte pranë shtrofkës së saj dhe ta hante me nge, mirëpo dukej tepër i rëndë, atëhere lëshoi disa klithma gëzimi, u ul mbi të, vështroi rretheqark, pastaj nisi ta shqyente me sqep.

Sakaq një zhurmërimë e lehtë, e pakuptuar dhe e panjohur i erdhi në vesh. Duhet t’i shmangej rrezikut, prandaj ngriti kokën dhe vërejti rretheqark me kujdes. Pa u ngutur, rrahu krahët dhe me atë krenari që i kishte hije, u ngrit fluturim, ndërsa zhurmërima e kamerave rrëfente se shiriti i filmit vazhdonte të vërtitej.

Asistentët u shtendosën, operatorët fshinë djersët, ndërsa regjisori i huaj tha:

– Madhështore!

 Sekuenca më e vështirë kishte përfunduar me një shqiponjë në vendin e shqiponjave!

Redaktuar Nju Jork 29 qershor 2007.

 

---

1 Shto? Shto? – rusisht- Çfarë? Çfarë?