Në brendësi të luftës së fshehtë të Rusisë në Balltik

Në orët e para të Ditës së Shën Stefanit, ndërsa shumica e finlandezëve po flinin pas festimeve të Krishtlindjes, një grup rojesh të armatosura kufitare finlandeze zbritën me litar nga një helikopter mbi Detin Baltik.

Duke u varur mbi ujërat e ngrira, ekipi zbriti në kuvertën e anijes naftëmbajtëse “Eagle S”, duke marrë kontrollin nga ekuipazhi i saj gjeorgjian dhe indian.

Anija kishte qenë duke tërhequr zvarrë spirancën e saj në fundin e detit, në atë që autoritetet e përshkruajnë si një veprim të qëllimshëm për të sabotuar disa nga dhjetëra kabllot kritike nënujore, të cilat ndodhen në korridorin e ngarkuar tregtar, një portë kyçe si për Evropën, ashtu edhe Rusinë.

NATO dhe sfidat në Detin Baltik

Liderët e një NATO-je të zgjeruar kishin besuar se do të kishin kontroll më të madh mbi Detin Baltik, duke e kthyer atë në atë që disa e quajtën “liqeni i NATO-s”.

Pasi Finlanda dhe Suedia u bashkuan me aleancën perëndimore në 2023-2024 si përgjigje ndaj pushtimit të Ukrainës nga Vladimir Putini, politikanët nga tre shtetet baltike pohuan se NATO do të sundonte ujërat e këtij deti, i cili është vital për ekonominë dhe ushtrinë ruse.

Por rezultati ka qenë krejt ndryshe. Në 17 muajt e fundit, ka pasur të paktën 11 incidente sabotimi ndaj kabllove të energjisë elektrike, tubacioneve të gazit dhe kabllove të të dhënave në Detin Baltik.

Ende nuk është përcaktuar një motiv zyrtar, por Pål Jonson, ministri suedez i mbrojtjes, nuk ka asnjë dyshim se Europa është në shënjestër. “Kryesabotuese në përgjithësi ka qenë Rusia,” thotë ai, duke theksuar se po flet në terma të përgjithshëm dhe jo për incidente specifike. “Ne kemi marrë shënim se Rusia ka një prirje për të marrë rreziqe të mëdha politike dhe ushtarake.”

Siguria e infrastrukturës ndërkufitare të energjisë, të dhënave dhe naftës ka qenë prej kohësh një çështje e nënvlerësuar. Por pas incidenteve të përsëritura të sabotimit në rajonin e Baltikut, si dhe ngjarjeve të ngjashme pranë bregdetit të Tajvanit, politikëbërësit po e marrin gjithnjë e më seriozisht.

“Ndërgjegjësimi për të gjithë këtë strategji të Rusisë dhe aleatëve të saj është bërë gjithnjë e më i qartë gjatë muajve të fundit,” thotë Elina Valtonen, ministrja e Jashtme e Finlandës.

Pavarësisht perspektivës së një armëpushimi në Ukrainë, vendet evropiane po përgatiten për një konfrontim afatgjatë me Moskën – dhe Deti Baltik mund të shndërrohet në një fushëbetejë të re.

Rruga ujore mund të shihet si një objektiv tërheqës për taktikat e luftës hibride, pra kërcënime që konsiderohen nën pragun e një lufte të hapur. Rrugët e ngarkuara të transportit detar, ujërat e cekëta dhe rrjeti i infrastrukturës nënujore e bëjnë sfiduese të identifikosh me saktësi se kush qëndron pas një akti sabotimi. Megjithatë, këto incidente ngrenë pyetje mbi kufijtë e fuqisë së NATO-s dhe aftësinë e aleancës dhe vendeve të Detit Baltik për të mbrojtur infrastrukturën kritike dhe vijat bregdetare.

Vendimet do të merren do të jenë vendimtare për të përcaktuar përgjigjen e Evropës ndaj agresionit rus, veçanërisht duke marrë parasysh mundësinë e një tërheqjeje të SHBA-ve nga aleanca transatlantike.

Ende nuk dihet se kush qëndron pas tre incidenteve të fundit, dhe as shkalla e përfshirjes apo bashkëpunimit midis qeverive ruse dhe kineze. Dy nga anijet ishin kineze; të tria shkaktuan dëme me spirancat e tyre.

Rusia vetë ka mohuar çdo përfshirje në këto incidente.

Një rast i mëparshëm sabotimi në Detin Baltik – shpërthimet në tubacionet e gazit Nord Stream midis Rusisë dhe Gjermanisë – është ende nën hetim, me teori të ndryshme që fajësojnë ose Ukrainën, ose Rusinë, si autorë të mundshëm.

Të paktën një nga anijet e përfshira i përkiste flotës së fshehtë të Rusisë – një grup çisternash të pamirëmbajtura dhe të regjistruara në mënyrë të dyshimtë, të përdorura për të anashkaluar sanksionet perëndimore mbi eksportet e naftës. Së bashku, ato transportojnë 60-70% të eksporteve të naftës së Rusisë, duke gjeneruar të ardhura jetike për makinerinë e saj të luftës.

Disa sugjerojnë se do të ishte e çuditshme që Rusia të tërhiqte vëmendjen ndaj këtyre anijeve të fshehta dhe sasisë së naftës që largohet nga portet e saj baltike.

Një person i afërt me disa nga hetimet thotë: “Unë mbetem skeptik për idenë se mund të ketë pasur sabotim të qëllimshëm. Deti Baltik është një linjë transporti jetike për Rusinë, si për eksportet ashtu edhe për importet. Pra, pse do të donte ajo të tërhiqte vëmendjen tek problemet e flotës hije, duke u angazhuar në sabotazh?”

Por disa argumentojnë se të tria incidentet nuk mund të kenë qenë aksidente, apo thjesht të kenë ardhur për shkak të lundrimit të keq. “Është e pamundur të tërheqësh zvarrë një spirancë për 150 km pa e ditur ç’po bën,” thotë Landsbergio, duke iu referuar akuzave se disa anije kanë tërhequr spirancat për distanca të gjata. “Anija jote ecën më ngadalë. Konsumon shumë më tepër karburant. Do ta dije. Nuk kishim incidente të tilla para luftës në Ukrainë.”

Markku Mylly, një kapiten detar në pension dhe ish-drejtor i Agjencisë Evropiane të Sigurisë Detare, e thotë edhe më qartë: “Mund të besoj që një rast mund të jetë aksident. Dy raste radhazi? Vështirë. Tre e më shumë? Kurrë. E pamundur.”

Incidenti me Eagle S ndodhi vetëm disa javë përpara se shtetet baltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë të shkëputeshin nga rrjeti energjetik Breel i kontrolluar nga Rusia dhe të lidhnin rrjetin e tyre me atë të Evropës.

E mbushur me naftë, anija Eagle S u nis nga porti rus i Ust-Luga në orët e para të 22 dhjetorit, me destinacion Port Saidin në Egjipt. Ndërsa lundronte nëpër Gjirin e Finlandës, anija uli shpejtësinë pak para se të kalonte mbi kabllon elektrike Estlink 2, që lidh Finlandën me Estoninë. Në të njëjtën kohë, operatori finlandez i rrjetit të kabllove Fingrid raportoi një ndërprerje të energjisë.

Eagle S më pas vazhdoi lundrimin me një shpejtësi të ulët. “A mori dikush urdhër, apo ata bënë diçka për të ulur spirancën?”, pyet Mylly.

Anija kaloi mbi disa kabllo komunikimi përpara se të ndalohej nga autoritetet finlandeze. Pesë kabllo u dëmtuan dhe dolën jashtë funksionit, përfshirë edhe C-Lion, që lidh Finlandën me Gjermaninë.

Spiranca 11-tonëshe e anijes me flamur të Ishujve Cook u gjet më vonë në fund të detit. Ajo ishte tërhequr për rreth 96 km, sipas hetuesve.

Ndërhyrja e shpejtë e Finlandës ndaj Eagle S dhe reagimi i saj i ashpër ndaj sabotazhit të dyshuar është vlerësuar nga shumë ekspertë si një model për ndërhyrjet e ardhshme.

“[Finlanda] nuk ishte e shqetësuar për përshkallëzim, nuk ishte e shqetësuar për ndonjë reagim,” thotë Landsbergio. “Kjo tregon se, nëse e bëni përsëri, ne do të veprojmë njësoj [do të përgjigjemi shpejt]. Me kalimin e kohës, do të filloni ta ndjeni presionin.”

Megjithatë, ka pyetje të mëdha ligjore për NATO-n. Eagle S pranoi vullnetarisht kërkesën për të lundruar në ujërat territoriale të Finlandës, duke i lejuar autoritetet të hipnin në bord. Ekspertët thonë se situata do të kishte qenë shumë më e ndërlikuar nëse anija do të kishte refuzuar, ashtu si Yi Peng 2, e akuzuar për këputjen e dy kabllove në Detin Baltik në nëntor të vitit të kaluar, e cila refuzoi kërkesat për të hyrë në ujërat suedeze.

“Ekziston liria e lundrimit në ujërat ndërkombëtare. Këto anije mund të lundrojnë në ujërat ndërkombëtare nga Rusia, deri në detin Baltik”, përfundon raporti. Ato qëllimisht shmangin ujërat territoriale të BE-së,” thotë një zyrtar BE-së.

“A ka hapësirë për manovrim për të bërë diçka tjetër?”

Disa vende besojnë se po. Marina estoneze ka deklaruar se në rast se do të vërente një kërcënim ndaj infrastrukturës kritike, do të ndërhynte, edhe nëse kërcënimi është jashtë ujërave të saj territoriale.

Megjithëse shqetësuese, deri më tani ndikimi i ngjarjeve të sabotazhit ka qenë mjaft i kufizuar. Kabllot e të dhënave janë riparuar shpejt. Lidhjet e gazit dhe energjisë elektrike kërkojnë më shumë kohë për t’u rregulluar, por janë përdorur rrugë alternative.

Një derdhje nafte, ndonëse jo një akt i drejtpërdrejtë sabotazhi, do të kishte një ndikim krejtësisht tjetër, thonë autoritetet. “Anijet çisternë që po përdorin janë të ndryshkura dhe nuk kanë domosdoshmërisht asnjë siguri, kështu që ekziston një rrezik i madh për mjedisin,” thotë Valtonen.

Një zyrtar tjetër finlandez shton: “Ujërat janë të cekëta, janë shumë të ngushta, ka trafik shumë të dendur. Do të ishte një skenar katastrofik.”

Kërcënimi për Evropën është i vazhdueshëm. Ka dhjetëra, në mos qindra qindra anije që lundrojnë në det në çdo kohë në emër të marinës së Moskës ose flotës së saj të fshehtë.

Një numër prej këtyre anijeve janë vërejtur duke kryer lëvizje të pazakonta, të cilat disa besojnë se janë përpjekje për të dëmtuar kabllot kritike, përpjekje të pasuksesshme për sabotazh, ose thjesht për të parë çfarë përgjigje do të vinte nga NATO-ja.

Si pasojë e incidenteve të fundit të sabotazhit, NATO-ja ka rritur praninë e saj, duke dërguar anije, dronë dhe avionë për të monitoruar trafikun detar në një operacion të njohur si Baltic Sentry.

Ajo gjithashtu po përdor inteligjencën artificiale për të monitoruar anijet e dyshimta dhe lëvizjet e tyre, si dhe po vendos mjete pa pilot në sipërfaqe dhe nën ujë për të zbuluar kërcënimet.

“Vendet e NATO-s tani rrethojnë Detin Baltik dhe, nga perspektiva e Rusisë, lidhjet e saj me botën e jashtme janë të cenueshme këtu,” thotë Kaupo Rosin, drejtor i shërbimit të inteligjencës së jashtme të Estonisë. “Moska beson se në rast të një konflikti, NATO-ja ka të ngjarë të marrë kontrollin e Detit Baltik dhe të vendosë një bllokadë de facto ndaj Rusisë”.

Por ekspertët detarë besojnë se ka thjesht shumë trafik në Detin Baltik për të parandaluar incidente të tjera sabotimi. “Nuk mund të monitorojnë të gjitha anijet. Është një mision i pamundur,” thotë ish-kapiteni i anijes, Mylly.

Sanksionet janë një mënyrë për të goditur anijet mashtruese. Është e pamundur të ndalohet plotësisht qarkullimi i çisternave ruse të naftës, por zyrtarët e BE-së po përpiqen të ngushtojnë rrethin duke vënë në shënjestër ekuipazhet, pronarët dhe ndërmjetësit e tjerë.

Autoritetet po shqyrtojnë gjithashtu kontrolle më të rrepta mbi sigurimin e anijeve ose aftësitë e tyre detare, nëse ato përdorin një port të BE-së. Autoritetet finlandeze gjetën 32 mangësi tek Eagle S.

Qëndrueshmëria e mijëra kilometrave kabllo gjithashtu mund të përmirësohet. Shumica e ekspertëve përjashtojnë mundësinë e mbështjelljes së kabllove dhe tubacioneve ekzistuese me mbrojtje shtesë, si betoni. Por zyrtarët besojnë se vendet e Detit Baltik mund të rrisin kapacitetet e riparimit dhe të planifikojnë lidhje shtesë për t’u përdorur në rast të një dështimi të sistemit kryesor. “Duhet të kemi kapacitete të forta për rikuperim dhe riparim… dhe të mos varemi vetëm nga një lidhje e vetme,” thotë Valtonen nga Finlanda, duke theksuar se kabllot e të dhënave të dëmtuara në Ditën e Krishtlindjeve u riparuan brenda disa ditësh. Çdo ndërprerje e zgjatur do të kishte pasoja për disa vende.

Një pyetje që mbetet pezull është çfarë lloj incidenti mund të shkaktojë një reagim më të madh. Zyrtarë të lartë evropianë thanë pas sabotimit të NordStream se një sulm ndaj infrastrukturës kritike mund të aktivizojë angazhimin e mbrojtjes kolektive të NATO-s, të njohur si Neni 5.

Megjithatë, muajt e fundit ata kanë qenë më të rezervuar për shkak të rritjes së incidenteve të sabotimit, jo vetëm në Detin Baltik, por edhe nëpërmjet bombave në paketa, zjarreve në magazina dhe akteve të vandalizmit në të gjithë Evropën.

Çështja është bërë edhe më e ndërlikuar tani që administrata e Trumpit e ka bërë të qartë se SHBA nuk dëshiron më të jetë garantuesi kryesor i sigurisë për Evropën. “E kam bërë pyetjen [për Nenin 5]: çfarë do të na duhej që të ndryshonim qasjen tonë? Sabotimi i një tubacioni? I një terminali të LNG? Një ngjarje me viktima masive? Këto nuk janë domosdoshmërisht pyetje retorike,” thotë Landsbergis.

Por lejimi i akteve të tilla të sabotimit pa pasoja, rrezikon të nxisë sulme të tjera ndaj kabllove dhe tubacioneve kritike përtej Detit Baltik.

Shumë prej tyre, më të rëndësishmit për Evropën dhe SHBA-në, ndodhen diku tjetër, në Detin e Veriut ose Atlantik. Ka pasur gjithashtu incidente në Azi. Në fund të shkurtit, roja bregdetare e Tajvanit tha se kishte kapur një anije mallrash në pronësi kineze, duke prerë një kabllo komunikimi.

Shërbimet e inteligjencës në Norvegji, furnizuesi më i madh i gazit për BE-në dhe Mbretërinë e Bashkuar, paralajmëruan në shkurt se Rusia “ka të ngjarë” të tentojë sabotim kundër saj dhe rrjetit të saj të gjerë të tubacioneve nënujore.

Një zyrtar i lartë evropian paralajmëron: “Deti Baltik është vetëm fillimi”. / The Financial Times – Bota.al