Tri ese nga Astrit Lulushi

Wallace

David Foster Wallace vdiq i ri. Nga romani i tij më i famshëm, ‘Endless Joke’ i vitit 1996 (një epikë me pak më shumë se 1000 faqe) deri te artikujt dhe esetë e tij të shumta, David Foster Wallace shquhet për meditimet e tij të thella mbi jetën moderne.

Shkrimtari shpesh bënte pyetje ekzistenciale dhe hulumtoi se çfarë do të thotë të lidhesh me njerëzit e tjerë – pyetje nga të cilat ai nuk u shmang kur iu kërkua të fliste me klasën e diplomimit të vitit 2005 në Kolegjin Kenyon.

Fjalimi i tij, i titulluar “This is water”, konsiderohet tani një nga fjalimet më të mëdha të fillimit të të gjitha kohërave. Titulli është marrë nga një shëmbëlltyrë për një peshk të ri i cili as nuk e dinte se çfarë është uji, ashtu si njerëzit shpesh veprojnë mekanikish pa qenë plotësisht të vetëdijshëm për rrethanat ose veprimet e tyre.

Në zemër të tij, fjalimi është një ftesë për t’u zgjuar dhe për t’i kushtuar vëmendje. ngjarje; Wallace inkurajoi audiencën e tij që ta përdorte shkollimin për të vlerësuar më me kujdes rolin e tyre në botë: “Të mësosh se si të mendosh, ofroi ai, në të vërtetë do të thotë të mësosh se si të ushtrosh njëfarë kontrolli se si dhe çfarë mendon”.

Wallace në thelb po shpjegonte përfitimet e ndërgjegjësimit: Ai shpjegoi se ne të gjithë mund të jemi më të vetëdijshëm për atë që zgjedhim të përqendrohemi, se në vend që të vrapojmë të udhëhequr nga forcat e jashtme, duhet t’i kujtojmë vetes realitetin; “ky është uji”.

Në vitin 2009, një vit pas vdekjes së Wallace në moshën 46-vjeçare, fjalimi u botua si një libër i shkurtër me titullin e tij të plotë: ‘Ky është uji’. Disa mendime, të shprehura në një rast domethënës, për të jetuar një jetë të dhembshur. Mesazhi i tij ka rezonuar me mijëra lexues dhe dëgjues kilometra e vite përtej klasës së vitit 2005 në Kolegjin Kenyon. Këtu janë disa citate që prekin zemrën e “This Is Water”, duke na nxitur “të qëndrojmë të ndërgjegjshëm dhe të gjallë, ditë pas dite”.

– Realitetet më të dukshme dhe më të rëndësishme janë shpesh ato që janë më të vështirat për t’u parë dhe për të folur.

– Lloji vërtet i rëndësishëm i lirisë përfshin vëmendjen, ndërgjegjësimin, disiplinën, përpjekjen, dhe aftësinë për t’u kujdesur vërtet për njerëzit e tjerë dhe për të sakrifikuar për ta, pa pushim, në një mori mënyrash të vogla, çdo ditë.

– Vlera e vërtetë e një edukimi të vërtetë nuk ka të bëjë pothuajse fare me dijen; gjithçka ka të bëjë me vetëdijen e thjeshtë.

– Është jashtëzakonisht e vështirë të qëndrosh vigjilent dhe i vëmendshëm në vend që të hipnotizosh nga monologu i vazhdueshëm brenda kokës.

– Mendoni për klishenë e vjetër se mendja është “një shërbëtor i shkëlqyer, por një mjeshtër i tmerrshëm”. Kjo, si shumë klishe, aq të çala dhe banale në sipërfaqe, shpreh në fakt një të vërtetë të madhe dhe të tmerrshme.

– Alternativa është pavetëdija, cilësimi i paracaktuar – ndjenja e vazhdueshme gërryese e të pasurit dhe të humburit të një gjëje të pafundme. Kjo është liria e një edukimi të vërtetë. Duhet të vendosni me vetëdije se çfarë ka kuptim dhe çfarë jo.

– E vërteta kapitale ka të bëjë me jetën para vdekjes.

– Nëse liria tërësore e zgjedhjes në lidhje me atë për të menduar duket shumë e qartë për të humbur kohë duke diskutuar, është më mirë të mendosh për peshkun dhe ujin dhe të mbash vetëm disa minuta skepticizmin në lidhje me vlerën e krejtësisht të dukshmes.

————————–

Zbulim, Shpresë, Ndalesë

Ndarja e rreshtit është shenjë pikësimi. Diamanta Zalta ngjesh në fraza të thjeshta e të paharrueshme një masë të madhe urtësie praktike.

Poezitë e saj me tituj gnomikë shpallin singularitetin e librit – Diamanta eksploron besimin se vargu më i madh lind nga harmonia e mendjes dhe e trupit dhe se format poetike burojnë nga nevojat njerëzore: frymëmarrja, rrahjet e zemrës, hapat, shpresat. Janë poezi ardhur nga mendimi, formuar nga fryma; është tingulli i asaj krijese që dëshiron të lërë gjurmë, shpirtit. Metri thotë tik-tak. Rima thotë kujto. Bardhësia thotë vetëm. Për të ilustruar argumentin, Diamanta mbështetet në gurë provash personale dhe na fut edhe në botën e klasës së shkrimit krijues.

Zotërimi i saj është nga zotërimet e kohës; poetja ndan mjeshtërinë e saj me ne.

“Hap një dritare të shpirtit,

pasi kapakun e një libri

mbyll.

Dy metra larg,

gjithmonë në të ftohtë,

më pret një qiri.

E mbuloj me sy…

Vetë ngrij”.

—————–

Zemërimi

Mund të ndizet ngadalë, duke u grumbulluar si tymi në kuzhinë, ose menjëherë, si një kazan duke valuar. Sido që të vijë, zemërimi është një pjesë e pashmangshme e jetës. Shumica janë të njohur me koncepte si “menaxhimi i zemërimit”, dhe ka të ngjarë të kemi parë imazhe të personazheve vizatimorë me fytyrë të kuqe me avull që del nga veshët e tyre.

Pavarësisht reputacionit negativ, zemërimi mund të jetë një emocion i dobishëm. Mund të veprojë si alarm kur kufijtë tanë janë kapërcyer, kur jemi lënduar nga dikush. Nëse e shtypim vazhdimisht, zemërimi kristalizohet në pakënaqësi. Thënë kjo, është e rëndësishme që ta çlirojmë zemërimin në mënyra të shëndetshme, në vend që të sulmojmë dhe ta lëmë të na kontrollojë. Studimet kanë treguar se zemërimi i tepërt mund të na bëjë më impulsivë, të ndikojë negativisht në kujtesën tonë dhe madje të na bëjë më të prekshëm ndaj sëmundjeve kronike. Në vend që të “shfryjmë” zemërimin përmes agresionit – si bërtitja ose thyerja e gjërave – është më mirë t’i japim vetes hapësirë përmes diçkaje si meditimi, shkrimi ose joga. Nëse ulemi me zemërimin tonë dhe e mposhtim burimin e tij, ka të ngjarë të jemi në gjendje ta menaxhojmë atë më lehtë dhe më efektivisht.

Dhe për ata që nuk janë të sigurt se kur të fillojnë të mendojnë ta mposhtin, vetë zemërimi nuk është mirë, nuk është keq, thjesht është. Çfarë bëjmë me të është ajo që ka rëndësi. Mund ta përdorim për të ndërtuar ose për të shkatërruar. Ju vetëm duhet të bëni zgjedhjen.

Zemërimi është si një lule. Në fillim mund të mos e kuptoni natyrën e saj, ose pse ka ardhur. Por nëse dini si ta përqafoni me energjinë e ndërgjegjes, ajo do të fillojë të hapet. Nëse mund të qëndrojmë me zemërimin mjaft gjatë, do ta shohim atë të ndryshojë – lëndim, trishtim, ndonjë ndjenjë tjetër – apo edhe të shpërbëhet. Ajo që dukej kaq e forte prishet, transformohet. Çelësi qëndron në qëndrimin me përvojën përmes të gjitha ndryshimeve të saj.  Duhet të jesh i zemëruar, por nuk duhet të jesh i hidhur. Asnjëherë mos ndalo së foluri, shprehja e zemërimit është e nevojshme.

Është e mençur ta drejtosh zemërimin drejt problemeve –jo njerëzve; për të përqendruar energjitë në përgjigje – jo në justifikime. Kur je i zemëruar, numëro deri në katër; kur je shumë i zemëruar, betohu, thoshte Mark Twain.

Gjëja që duhet bërë është të kapni fshesën e zemërimit dhe të dëboni bishën e frikës. Kur zemërimi përhapet në gjoksin tuaj, ruajuni nga një gjuhë që leh pa vlerë. Aty ku ka zemërim, ka gjithmonë dhimbje. Zemërimi përpiqet të thotë diçka, gjithmonë mbart informacion, por mesazhi i tij rrallëherë është i qartë. Miqësia e zemërimit përfshin gjetjen e mënyrave për të rikuperuar veten. Zemërimi është si kalë i tërbuar, vetëpërmbajtja e lodh, thotë William Shakespeare.

Ndërsa William Blake e paraqet zemërimin si pemë molle helmuese:

U zemërova me mikun tim:

Ia thashë zemërimin,

Zemërimi mori fund.

U zemërova me armikun tim:

S’ia thashë, zemërimi im u rrit.

Dhe e ujita atë në frikë,

Natë e ditë me lotët e mi;

Me buzëqeshje e mbulova,

Me fjalë të buta të rreme.

Dhe zemërimi im u shtua

Si një mollë plot hijeshi.

Shkëlqimin e saj armiku e pa

Natën në kopsht vjedhurazi hyri;

Në mëngjes i lumtur shoh

Armikun e vdekur nën ‘të.