Helena Kadare: Etyd parisian

Tregim

Darka bëhej në shtëpinë e manjatit të njohur të mediave, Jacques S. Darkat që shtronte ai, edhe pse jo të shpeshta, kishin përherë nga një motiv. Gjë që ai kishte kujdesin ta shënonte me dorën e tij në ftesën prej kartoni që u dërgonte të ftuarve. Kësaj radhe arsyeja ishte impresionuese. Kishte arritur të siguronte të incizuar zërin e shkrimtarit të madh rus, Tolstoit. Jacques S. i përkiste njërës prej familjeve të shquara të Francës. Brez pas brezi avokatësh dhe noterësh, babai i tij dikur senator dhe anëtar i Akademisë së Shkencave Morale-Politike, Jacques S. kishte zgjedhur tjetër rrugë. I pasionuar pas librave, ai kishte arritur të bëhej një nga përfaqësuesit më në zë të botimeve të grupit Hachette Littératures.

Si zakonisht, të ftuarit e tij ishin kryesisht njerëz që i përkisnin botës së artit dhe natyrisht, mediave. Apartamenti ku banonte ndodhej në një nga ndërtesat madhështore të ngritura shekujt e kaluar në buzë të Senës, prej nga ku hapej një pamje mbresëlënëse.

Një pjesë e të ftuarve ndërkaq kishin zënë vend në sallonin e madh të familjes, të rënduar nga raftet e mëdha prej druri mogan mbushur tej e përtej me libra gjithfarësh, si dhe nga tablotë me korniza të rënda e të arta të portreteve hijerënda të të parëve të tij. Ishte hera e parë që merrja pjesë në një darkë kaq të sofistikuar. I zoti i shtëpisë, i veshur me pantallona dhe me jelek blu, në thilenë e të cilit rrinte shenja e Legjionit të Nderit, i priste të ftuarit te dera, me një buzëqeshje të ngrohtë dhe me një ngut të pakuptueshëm. Ai i drejtonte ata në sallon, duke i prezantuar me të tjerët që kishin mbërritur më parë, sa kohë që ia jepte guvernantes tufat e luleve që i sillnin secili prej tyre.

E zonja e shtëpisë, një grua e hijshme me trup të hajthëm dhe flokë pjesërisht të hirtë, por të palyer, ngrihej kohë më kohë të ndihmonte të shoqin në pritjen e të ftuarve dhe herë pas here shkonte nga kuzhina për të ndjekur ecurinë e përgatitjeve.

Dukej se një pjesë e të ftuarve kishin njohje të hershme me njëri-tjetrin, ngaqë gratë pyesnin njëra-tjetrën për mbarëvajtjen e personave të tjerë të familjes, duke e përmendur secilin prej tyre me emër.

Kur u duk se pjesa më e madhe kishin ardhur, i zoti i shtëpisë nisi të merrej vetë me shërbimin e aperitivëve. Me lëvizje disi të ngadalta, por shumë të sakta, ai mbushte gotat e secilit me shampanjë, duke i pyetur, megjithatë, se çfarë pijeje tjetër mund të pëlqenin. E zonja e shtëpisë, me shumë vëmendje, ndiqte bisedat dhe interesohej për gjëra dhe detaje që i përkisnin secilit, për të cilat, me sa dukej, ishte në dijeni prej kohësh.

Biseda zhvillohej për zgjedhjet e afërta presidenciale dhe për një libër të porsadalë të një politikani të ri, tezat e të cilit një pjesë e të ftuarve nuk i miratonin. Por, megjithatë, mundoheshin të ishin të përmbajtur në opinionet që shfaqnin.

Befas, brenda një çasti të vetëm, një vrundull i fuqishëm drite përshkoi tavanin dhe vrulltas lëpiu muret ngjyrë mente të sallonit. U duk që të ftuarit ishin mësuar me këtë spektakël, sepse biseda u ndërpre një çast dhe sytë e të gjithëve u kthyen plot admirim nga dritaret e mëdha të sallonit, për të ndjekur me nge atë vegim drite. Në Senë po kalonte një nga anijet e shumta turistike që shëtisnin mbi lumë me prozhektorët e fuqishëm, prej nga spikerët u shpjegonin turistëve historikun e kësaj pjese të vjetër e të famshme të qytetit, ngritur mbi rasa të mëdha guri të latuar.

– Ç’pamje fantastike! – briti një aktor teatri, që, sipas prezantimit që i bëri i zoti i shtëpisë në kohën që ai hyri, lunate gjatë sezonit teatral rolin e Hamletit në Comédie-Française, produksion i një regjisori të ri holandez. Ai kërkoi ndjesë për vonesën dhe shpjegoi se vinte direkt nga shfaqja, madje në fytyrë kishte ende shenjat e makijazhit.

Të ftuarit, njerëz të zgjedhur dhe me karriera të konsoliduara, kthyen kryet nga dritaret për të ndjekur, në ato pak sekonda që zgjati, spektaklin e anijes me prozhektorë të ndezur. Dy gra me moshë të pacaktuar, të krehura bukur dhe me një sërë stolish në qafë e në duar, nuk e ndërprenë bisedën që kishin nisur. Me zë të ulët dhe gati si të fshehur, pa i cekur me buzë gotat me shampanjë që mbanin në duar, pyesnin të zonjën e shtëpisë për shëndetin e babait të Jacques S. Burrë i moshuar mbi të nëntëdhjetat, ai banonte në katin e poshtëm të shtëpisë së madhe, i shërbyer nga tre infermierë, që zëvendësonin njëri-tjetrin gjatë njëzet e katër orëve prej katër vitesh a më shumë. “Shefi i madh”, siç e quanin mes tyre, vuante nga një demencë e avancuar, i mbyllur në katin e poshtëm. Ai burrë i dijshëm, autor i shumë librave, një pjesë e të cilëve zinin vendin kryesor në bibliotekën e madhe të sallonit, nuk njihte më askënd nga të familjes apo prej kolegëve të tij të dikurshëm. Familja dhe të afërmit mundoheshin ta ruanin me kujdes gjendjen e tij të rënduar.

Jacques S., që po e ndiqte nga larg bisedën e zonjave, psherëtiu. Me një lëvizje paska nervoze, ai shkoi dorën mbi flokët e tij të bardhë, si të donte të largonte prej andej një brengë të fshehur.

– Drama e plakjes nuk është fakti që je plak, – tha, – por që ke qenë i ri më parë.

– E megjithatë, kur je i ri, nuk e di që je i tillë, – tha ultazi njëra nga zonjat.

– Nëse gjendja e tij vazhdon edhe dy muaj kështu, ne kemi për të falimentuar përfundimisht, – dëgjova zërin e butë si kadife të zonjës së shtëpisë, tek po u zgjaste atyre një kupë kristali me haje të kripura, të porsadala nga furra.

– Por ka vende të specializuara për këto raste, – tha njëra nga zonjat. – Atje i trajtojnë shumë mirë, më kanë thënë.

– Për Jacques-un është diçka e papranueshme që ati i tij, për të cilin ka kaq adhurim, të mbyllet në një izolim të tillë, – shtoi e shoqja.

Biseda po bëhej për zgjedhjet e pritshme presidenciale.

– Vështirë të fitojë presidenti actual në mandatin e tij të dytë. Nga sondazhet, kuota e tij ka rënë shumë poshtë…

– Për shkak të refugjatëve, kryesisht, – tha dikush. – Ndaj edhe përqindjet e Frontit Nacional të së djathtës ekstreme janë ngritur. Refugjatët le t’i ndihmojnë në vendet nga ata vijnë dhe jo t’i hapet dera gjithkujt, siç po ndodh tani. T’i ndihmojnë, po. T’u çohen ndihma, por të ndalet ardhja e tyre.

– Një fjalë goje, – tha gazetari i një prej gazetave të njohura të Parisit.

– Ata vijnë nga e keqja. Janë fatkëqij dhe pa asnjë shpresë, – foli gruaja e drejtorit të Bibliotekës Nacionale, Ives Boucheron. – Franca është vendi i të drejtave të njeriut, nuk mund t’i lëmë në rrugë ata të mjerë.

– Nuk flitet për t’i lënë në rrugë, – pohoi në mënyrë patetike burri i saj.

– Po shteti ka ca rregulla. Nuk mund të…

Një copë herë u fol për çështjen e refugjatëve. Gazetari i ri që, me sa dukej, ishte një i ftuar rishtar, i panjohur prej pjesës më të madhe, pyeti papritur:

– Keni pasur rastin ta vizitoni ekspozitën e piktorit Dado në Rue Dauphine?

Biseda mori rrugë lidhur me piktorin malazez, për të cilin po flitej aq shumë ato ditë në Paris.

Dera e sallonit u hap vrulltas dhe hynë prej andej dy vajzushe të reja plot gaz e hare. U duk sikur buzëqeshja dhe prania e hareshme e tyre solli me vete një vrundull ajri të freskët.

Fytyra e Jacques S. u ndriçua e tëra, si të ishte ndezur në të një llambë e padukshme.

– Ah, ja edhe princeshat e mia, – thirri ai me zë të gjallëruar.

Pasi përshëndetën të ftuarit, vajzat iu afruan të atit dhe e puthën në të dyja faqet plot përkëdheli.

– Nuk do të darkoni me ne? – i pyeti ai.

– Jo, baba. Jemi të ftuara në ditëlindjen e Zheromit.

– Dhe të gëzuara, siç hynë, u larguan duke ngacmuar njëra-tjetrën. Ikja e tyre u duk sikur fiku dy llambat e ndezura në sytë e Jacques S. Ra zilja e derës dhe në prag u duk një zonjë e re me një kuti çokollatash, me një kordele ku lexohej “La Maison du chocolat”. Ajo u përqafua me të zonjën e shtëpisë që e priti plot dashuri te dera.

– Ah, Nicole, thashë se nuk do të arrije të vije. Faleminderit, e dashur, – tha duke ia marrë me delikatesë kutinë e çokollatave.

– Hyr, hyr, – shtoi dhe e mori për dore.

– Nicole Zand, – iu drejtua ajo miqve. – Besoj se e njihni. Është psikiatria e njohur që ka në kujdes shefin tonë. Flokët e kuqërremtë të gruas së re i dhanë një dritë të çuditshme sallonit. Ajo përshëndeti me kokë dhe u ul në vendin bosh që i zuri syri. Siç ndodh rëndom në këto raste, dy-tre nga të pranishmit i drejtuan pyetje që lidheshin me shëndetin mendor. Ajo, jo pa bezdi, por pa e hequr buzëqeshjen, u dha disa përgjigje të shkurtra.

– Ooo, – ia bëri Jacques S., – lëreni tani të qetë doktoreshën tonë. Boll e ka të ngarkuar ditën e Zotit. Eja këtu, Nicole, – e ftoi ai duke i bërë vend pranë tij në kanapenë e madhe prej kadifeje jeshile, anash së cilës një papagall i vetmuar në një kafaz metalik filloi të lëshonte ca britma të çuditshme. E zonja e shtëpisë i hodhi përsipër kafazit një mbulesë dhe papagalli u qetësua sakaq. Jacques S. e pyeti më shumë me sy se me gojë se si e shihte ajo gjendjen e të atit. Ajo i tha diçka lehtësuese dhe nga mënyra se si ia priti ai fjalët, u kuptua se s’kishte asgjë për t’u shqetësuar.

Kur u duk se s’pritej të vinin të tjerë, një djalë i ri me fytyrë serioze solli një magnetofon të vogël dore. Pasi e vuri mbi një banak druri, sajuar enkas për këtë rast, pa të zotin e shtëpisë dhe si mori aprovimin e tij, shtypi butonin. Nga të gjitha gjasat, ishte momenti të dëgjonim zërin e Tolstoit. Ra një heshtje e thellë. Dikush u kollit dhe sytë e të gjithëve u kthyen si me qortim nga ai.

U dëgjua një gërvimë e mbytur, si murmurimë e largët, e dalë nga mjegulla.

Fill pas saj, erdhi zëri i aqshumëpritur.

– Ja, pra, edhe zëri i Tolstoit të madh, – tha i zoti i shtëpisë, duke lëvduar nga vendi djaloshin që e vuri në punë.

Heshtja u bë absolute. Një emocion i dukshëm mbërtheu të pranishmit.

Fjalë rusisht, të dala si nga një fyt i prerë, përshkuan sallonin. Një fllad i çuditshëm ere u duk sikur i ngurosi të pranishmit. Kaluan disa minuta dhe zëri ndali.

– E pabesueshme! – foli dikush. – Kaq vjet dhe zëri i tij ka mbetur…

Dukej se të gjithë donin të thoshin diçka, por gjuhët nuk arrinin t’i çonin fjalët deri te buzët.

Magnetofoni ndali me një gërvimë të zgjatur dhe pastaj heshti përfundimisht.

– Nuk i vijnë më botës shkrimtarë të këtij kalibri, – foli një zonjë e moshuar me një varg byzylykësh në duar. Ajo ngriti duart lart si të donte t’i lutej qiellit për këtë mrekulli dhe bizhuteritë e shumta i tringëllinë lehtas në kyçet e duarve të saj të vijëzuara nga rrudha të shumta. – Amerikanët kanë bërë një film të bukur për ditët e fundit të Tolstoit, “Stacioni i fundit”, me aktoren e madhe Helen Mirren dhe Christopher Plummer në rolin e Tolstoit.

– Aktorë të mëdhenj, – foli drejtori i Bibliotekës Nacionale, Ives Boucheron, duke marrë në duar gotën e lënë përgjysmë në tryezën e vogël pranë tij.

– Thuhet se bashkëshortja, Sofia Andrejevna, e ka munduar me kapriçot e saj. Ajo e qortonte për honoraret që shkonin për bamirësi dhe te botuesi që s’i ndahej asnjë çast. Ajo i kujtonte orë e çast që i kishte dhënë trembëdhjetë fëmijë sa kohë që ai s’çante kokën për trashëgiminë e tyre.

– Ah, gratë, – psherëtiu drejtori i Bibliotekës Nacionale.

– Cheri, – i foli e shoqja me një zë qortues, duke i prekur krahun të shoqit me një gjest ledhatues.

– Domethënë, gratë e të tjerëve, cherie, – qeshi ai me një ton ngacmues.

Unë ktheva kokën nga Marie-France, fqinja ime e krahut të djathtë, me të cilën kisha njëfarë njohjeje, ngaqë ishim ndeshur nja dy herë edhe në darka të tjera. Sa herë që shiheshim, ajo më pyeste për bektashinjtë e Shqipërisë. Nuk e di për ç’arsye i qenë fiksuar bektashinjtë dhe gjithmonë donte të dinte për jetën e tyre. Asaj i dukej tejet interesante si fe.

– Zakon i bukur ky që keni ju francezët, – i thashë, – që i drejtoheni me “i dashur, e dashur” njëri-tjetrit.

Marie-France ktheu kryet nga çifti për të cilin po flisja.

– Ata janë në proces divorci, – ma ktheu ajo me një ton hokatar.

– Ah!

Të ftuarit ishin ende tek aperitivët sa kohë që guvernantja e shtëpisë, një grua e imët, me përparëse dhe skufje të bardhë në krye, po shtronte tryezën në dhomën e bukës që ishte ngjitur me sallonin, por e ndarë nga një hyrje e gjerë, pa derë. Edhe pse lëvizjet e saj ishin të buta e të lehta, herë pas here ndihej tringëllima e lehtë e qelqeve të kristalta dhe lugëve e pirunëve, që ajo i vendoste me një përpikëri të pabesueshme anash pjatave. Ajo ndezi qirinjtë e shumtë mbi shandanët e mëdhenj prej bronzi, flakët e zbehta të të cilëve nisën të shkreptinin lehtas.

Biseda u kthye përsëri rreth Tolstoit. Drejtori i Bibliotekës Nacionale nisi të tregonte se botimet e “Plejadës” po përgatiteshin për një botim luksoz të veprës së tij të plotë.

– E po, mrekulli, – thirri me një ton entuziast Jacques S. – Shpresoj të kenë futur në të një vepër të vogël, “Haxhi Muratin”. Nuk e di pse ky libër është lënë jashtë vëmendjes së publikut.

– Darka është gati, madam, – i foli me zë të ulët guvernantja zonjës së shtëpisë nga hapësira që ndante dy dhomat.

Të ftuarit u ngritën dhe ndoqën të zonjën e shtëpisë që po i drejtonte rreth tryezës. Jacques S. ndihmoi të shoqen për t’i treguar secilit prej miqve vendet, sipas një plani të hartuar prej atij vetë. Para pjatave prej porcelani “Limoges” ishin vendosur pusulla të vogla me emrin e secilit. Servisi i pjatave mbante inicialin “S” të familjes. Pecetat gjithashtu ishin të qëndisura me të njëjtin inicial. Ato ishin futur në mbajtëset e argjendta në formë tubi. Pirunët dhe thikat e servisit mbanin të gdhendur stemën e familjes së vjetër “S”. Në mure, sikurse në sallon, vareshin tablo me portrete të të pareve të familjes. Fytyrat e tyre statike dukej sikur vështronin vëngër nga muri. Të ftuarit, dy nga dy apo të gjithë bashkë, vazhdonin me gjallëri bisedën e lënë përgjysmë në sallon.

Hyri heshturazi guvernantja me një pjatancë të madhe “të hyrjes” në duar. Në të kishte copa të prera salmoni të tymosur që mbështillnin ndër vete ricotta të përzier me kopër. E ndihmuar nga dy pirunë të argjendtë, ajo nisi të shërbejë nëpër pjatat e secilit, duke filluar nga damat.

Të ftuarit hapën sërish temën e zgjedhjeve presidenciale. Siç ndodhte përherë me këtë temë, biseda mori zjarr. Opinionet për kandidatin e mundshëm ishin kontradiktore, pro dhe kundër. Por të gjithë flisnin pa e ndërprerë njëri-tjetrin. I zoti i shtëpisë, që ende nuk e kishte dhënë mendimin e tij, por që të gjithë e dinin që ai ishte pro, u ngrit në këmbë plot gjallëri dhe filloi ta shërbejë vetë verën, një Mouton Cadet e 2003-shit.

Hyri pa u ndier dhe duke u spërdredhur një mace e bardhë me njolla ngjyrëkafe, që u përvodh lozonjare mes këmbëve të darkëtarëve poshtë tryezës. Befas të ftuarit e lanë gjakftohtësinë dhe nisën të ndërprisnin njëri-tjetrin, pa u kujdesur më për mirësjelljen. Shumica e tyre nuk ishin pro me kandidatin e Partisë Liberale. Për ta qetësuar tryezën, Jacques S., pa e ndërprerë shërbimin e verës, hodhi me mjeshtëri temën e inteligjencës artificiale. Përsëri një kundërshtim nga njëra palë. E mbështetur nga tjetra. Por këtë here të qetësuar dhe pa ia ndërprerë fjalën njëri-tjetrit.

Nga dritaret hyri sërish me vrull fasha e dritës së prozhektorëve të anijes turistike të radhës. Muret u ndriçuan përsëri dhe shkarazi nga drita verbuese që i zbehu flakëzat e qirinjve. Përtej dritareve dëgjohej zëri i spikerit që shpjegonte historikun e asaj faqeje të Senës, nga ngriheshin ndërtesat e mëdha shekullore.

Ndërkaq, gratë u fokusuan tek aktori i Hamletit dhe nisën ta pyesnin plot kërshëri për mënyrën e re regjisoriale të regjisorit holandez që e kishte vënë në skenë dhe për të cilin flitej gjerësisht në shtypin periodik. Darka vijoi e shtruar dhe gotat e verës u ngritën me një urim të përbashkët.

Befas, nga poshtë erdhi një si rrëzim i diçkaje dhe fill pas kësaj ca hapa të shpejtë.

Jacques S. dhe e shoqja shkëmbyen një vështrim të shpejtë, si të ndodhte një shkarkim elektrik mes tyre.

Nga porta e shërbimit e kuzhinës u shfaq guvernantja me një fytyrë të prishur. Skufja e bardhë i kishte rrëshqitur paksa nga kryet. Iu afrua zonjës së shtëpisë dhe diç i pëshpëriti në vesh. Ajo u ngrit vrullshëm dhe doli pa fjalë nga dhoma e bukës. Darkëtarët vazhduan qetësisht darkën dhe lëvduan shijen e mirë të verës.

Në katin e poshtëm zhurmat u shtuan. S’kaloi shumë dhe nga tryeza u ngrit edhe Jacques S. Në qafë i varej peceta e bukës. U duk sikur asnjërit nuk i ra në sy lëvizja e tij e papritur. U ngrit edhe psikiatria flokëkuqe dhe e ndoqi pas.

– Edhe atje ku duket se gjithçka rrjedh mirë, gjithmonë gjenden probleme të padukshme, – foli si nëpër tym Marie-France, mikesha intime e zonjës së shtëpisë.

Pasoi një heshtje e shkurtër. Megjithatë, në ajër u ndie njëfarë tensioni. Njëri nga të ftuarit mori një shishe verë të hapur prej kohësh e të rreshtuar sipër bufesë. Me një shprehje të vendosur sigurie në nofullat e gjera, por sidomos në sytë e tij paksa të buhavitur, ai filloi të shërbejë vetë, duke hedhur verë nëpër gotat e përgjysmuara.

Hyri guvernantja me skufjen e rregulluar ndërkaq. Në duar mbante një pjatancë të madhe me gjellën e dytë. Një radhë pëllumbash të pjekur me gështenja dhe të mbuluar me salcë të bardhë. Me një shkathtësi të pagabueshme, por gjithmonë e përmbajtur, ajo mblodhi pjatat e përdorura dhe pa humbur kohë filloi të vijë rrotull tryezës duke i shërbyer secilit gjellën e re, që lëshonte një aromë të mrekullueshme erëzash të zgjedhura.

Që nga poshtë u dëgjuan hapa të tjerë të nxituar dhe lehja e shqetësuar e një qeni. Bashkë me të u dëgjuan ca britma të mbytura dhe zëri i dikujt që jepte urdhra. Shkallët e vjetra filluan të kërcisnin si të ishin të lënduara nga pesha e dikujt që po ngjitej lart.

Bisedat u ndërprenë, sytë e të gjithëve po prisnin një shpjegim për atë që po ndodhte poshtë.

Askush nuk e preku pjatën që kishte përpara.

– Diçka po ndodh atje poshtë, – foli me një zë prej basi aktori i Hamletit.

Pasoi një heshtje e thellë.

Aktori vështroi si me dyshim fqinjët e tij të heshtur. Fjalët e tij e shtuan tensionin, ngaqë i vunë në vështirësi të tjerët. Rishtar, me sa duket, në darkat e Jacques S., ndoshta ishte i vetmi që nuk

e dinte se atje poshtë lëngonte i pari i familjes.

Guvernantja vendosi pjatancën që mbante ende në duar në një tryezë të vogël anësore, atje ku ishin rreshtuar një radhë shishesh të Mouton Cadet.

Hyri Jacques S. me një fytyrë të zbehtë. Në ballin e tij të lartë kishin rënë një tufë flokësh të shpupurisur.

Sytë e të gjithëve u ngulën mbi të.

– Ju kërkoj ndjesë, – tha me një ngut të foluri që s’ishte në zakonet e tij. – Im atë, s’di në ç’rrethana, ka mundur t’i shpëtojë mbikëqyrjes dhe ka dalë nga shtëpia pa u vënë re. Janë vënë në kërkim të tij, por deri tani asnjë e dhënë. Ai mori frymë thellë dhe me dorën që dridhej lehtas, zbërtheu jelekun, në të cilin i varej Legjioni i Nderit.

– Poshtë ka ardhur policia nga prefektura në anën tjetër të Senës. Urgjenca mjekësore, gjithashtu. Po e kërkojnë ngado, por asnjë shenjë deri tani. Dreq o punë! – lëshoi ai një thirrje që ishte më e fortë se një rënkim.

Një pjesë e mysafirëve lanë darkën dhe iu afruan dritareve të mëdha. Poshtë, ujërat e errëta të Senës bënin një valëzim të lehtë. Sa kohë që kreshtat e tyre vazhdonin të vezullonin mbyturazi nga mijëra copëza ndriçimi që kishte lënë pas anija e fundit turistike.

Mos ndoshta i sëmuri kishte përfunduar në Senë?!

Edhe pse askush nuk e formuloi me fjalë këtë hamendje, dukej sikur secilit i kishte shkuar mendja pikërisht atje.

– Ndodh që këta pacientë (ajo e evitoi fjalën “të sëmurë”) të bëjnë veprime të tilla, – tha me zërin e saj të ngrohtë psikiatria flokëkuqe, që ishte ngjitur nga poshtë së bashku me Jacques S.

Vëmendja u kthye me kureshtje, por edhe besim, te fjalët që ajo shqiptoi. Shumë prej tyre e dinin fort mirë që, vitet e fundit, ajo përkujdesej me përkushtim për të madhin e shtëpisë. Disa syresh donin t’i drejtonin asaj shumë pyetje që u vinin në majë të gjuhës për shkaqe që i shtynin këta pacientë në veprime të tilla. Por asnjëri nuk guxoi të shkonte më tej.

Jacques S. mori përsëri të zbriste shkallët.

– Nicole, rri këtu me miqtë, – iu lut ai. – Tani për tani nuk ke çfarë bën më shumë.

– Ja, kjo është jeta, – foli me zë të lartë gruaja e drejtorit të Bibliotekës Nacionale. – Dukej një familje aq e lumtur. Siç e ka thënë Tolstoi i madh: Të gjitha familjet e lumtura i përngjajnë njëra-tjetrës, çdo familje e palumtur, është e palumtur ndryshe. Por, lavdi Zotit, sot ka qendra të specializuara që merren me to, i trajtojnë mirë atje…

E zonja e shtëpisë, që po përpiqej me të gjitha forcat ta mbante në këmbë atë darkë, ndërhyri me një ton të prerë. ni nuk ke çfarë bën më shumë.

– Në rastin tonë është krejt ndryshe, – tha, me zërin që i dridhej paksa. – Për Jacques-un ishte e pamundur që ky baba, i shquar, një oqean diturie, me kaq e kaq libra të shkruar prej tij, të mbyllej në një azil të tillë.

Në derë u rishfaq përsëri Jacques S. Fytyra, çuditërisht, ngjante njëzet vjet më e vjetër. Megjithatë, në tiparet e tij ndehej një lloj qetësimi.

Sytë e të gjithëve shprehnin një lloj ankthi të përmbajtur.

– E tmerrshme! – ia bëri ai. – E gjetën, më në fund, te shkallët e jashtme të Akademisë, që është në këtë krah të Senës. Se si kishte arritur të shkonte deri atje, një Zot e di.

Ai u lëshua rëndshëm në një nga kolltukët më të afërt të sallonit. Të tjerët e rrethuan në heshtje, pa ditur se ç’mund të bënin për të.

– Po ejani të ulemi në tryezë, miqtë e mi, – foli ai si pa mendje, duke u ngritur vrulltas në këmbë. Askush nuk lëvizi nga vendi.

Të pavendosur, të hutuar dhe në mëdyshje, vështruan kolltukun ku ai ishte ulur.

– Qetësohu, Jacques, – foli dikush duke i rënë shpatullave.

– Ulu, ulu, Jacques, – pasuan të tjerët. – Mos u shqetëso fare për ne. Kryesorja është që ai u kthye në shtëpi.

Të heshtur, por më shumë të hutuar, ata u drejtuan nga korridori i gjatë, ku ishte edhe gardëroba. Guvernantja e qetë dhe me një shprehje serioze në fytyrë ia zgjati secilit pallton e vet.

Të gjithë morën rrugën nga shkallët me parmakë të praruar, duke shkelur me kujdes, si të kishin frikë mos zgjonin dikë. Druri i vjetër i shkallëve kërciste fort, si t’i shembeshin brinjët.

Kati i poshtëm ishte krejtësisht i ndriçuar. Llambadarët e mëdhenj, të ndezur përgjysmë, lëshonin një dritë të trishtuar. Shefin e madh e kishin vënë në shtrat. Mbi parketin e lustruar ishin hedhur ca peshqirë të lagur. Një aparat serumi rrinte prapa derës, gati për t’u çuar në dhomën e të sëmurit.

Kaloi sërish një anije turistike, udhëtarët e të cilës po festonin, me sa duket, një ditëlindje. Duke kënduar dhe duke thirrur me zë të lartë, ata hidhnin fishekzjarrë shumëngjyrësh nga kuverta e anijes. Dritat e prozhektorit ndriçuan sërish fasadën e shtëpisë së madhe, por atë askush nuk e vuri re më.

Prill 2025./exlibris, 10 maj 2025