Bajram Karabolli: Arratisja ime

(Kur isha 20 vjeç)

Isha student dhe ndodhesha në fshat me pushimet e gjata të verës. Në këtë rast fjala ”pushime” është e kotë, pasi në fshat, qysh kur ai është krijuar, nuk dinë ç’janë pushimet. Im atë më nisi në qytet (Vlorë) për disa punë dhe më dha leje për të qëndruar nja dy-tri ditë në plazh.

Nisem nga shtëpia dhe, pas një ore rrugë në këmbë, mbërrij në qendrën e lokalitetit.

I ulur mbi një bordurë, midis xhadesë dhe të vetmit klub aty, pres për makinë. Papritur, një mesoburrë i shoqëruar nga dy meshkuj më të rinj, me një sjellje tejet ushtarake dhe të egër, vjen e më qëndron mbi kokë. Ishte sekretari i byrosë së kooperativës së bashkuar, një oficer i dalë në lirim, të cilin partia e kishte sjellë nga Tirana për të revolucionarizuar dhe zhvilluar fshatin. Për këtë i kishte dhënë pushtet të pakufizuar.

– Ç’bën këtu, ti? Nga vjen? Ku shkon?… – dhe, plot harbutëri, vetëm më pyet, pa pritur t’i kthej përgjigje.

Dhe përsëri më pyeti:

– Sa vjeç je, more dembel?

– Njëzet, – arrij t’i përgjigjem.

– Ne, more edepsëz, ishim më të vegjël, kur përlesheshim dhëmbë për dhëmbë me Hitlerin dhe me tradhtarët… Pse rri këtu? Ç’bën këtu?

Gjeta kohë sa t’i them se prisja ndonjë makinë për të shkuar në qytet.

– Pse shkon në qytet? E di ku janë shokët e tu? Po korrin grurin, po prashitin misrin… Janë në aksion, aty ku i thërret partia dhe shoku Enver, ndërsa ti bredh. E di ti se shokët e tu në Veitnam (tha Veitnam dhe jo Vietnam) po japin jetën në luftë kundër imperializmit të egër amerikan? Dukesh nga surrati ti që je një koqe dembeli. Por, me siguri, ke edhe lakra në kokë. Ke mendime borgjeze. Po këtë libër ç’e ke? – dhe ma rrëmben librin nga dora.

Ishte një roman i Dymasit, në frëngjisht, të cilin e kisha marrë me vete për ta lexuar ato dy-tri ditë që do të rrija në plazh. Ndërkohë që mua më kishte pushtuar frika dhe ligështia, ai e shikon mbarë e prapë librin dhe, pasi nuk mund ta lexojë dot, më pyet, tërë inat:

– Nuk është shqip?! Ç’dreq gjuhe është kjo?

– Frëngjisht, – mezi nxjerr të vetmen fjalë.

– Nuk të pëlqen shqipja ty? Të pëlqen gjuha e borgjezisë. Ti do arrestuar mu në vend. Pa dale pantallonat?

Asokohe, në qytete kishte pak të rinj kokëkrisur që ndiqnin modën e kohës, të cilëve, kur i kapnin grupet e të rinjve revolucionarë, ua grisnin dhe ua shqyenin pantallonat. Njërit prej shoqëruesve i thotë Perëndia në vesh se pantallonat e mia nuk qenkëshin të modës (vërtet nuk ishin).

– Shoku R., nuk janë poture borgjeze, – i raporton ai.

Dhe unë, fare rastësisht, i shpëtova dhunimit fizik, aty, në mes të rrugës. Veç, dhunimi psikologjik e shpirtëror, tashmë, ishte kryer plotësisht.

– I kujt je ti? – pyet si i ndërkryer sekretari.

Kur i them emrin e tim ati, prishet në fytyrë dhe thotë:

– Hëm, yt atë ka qenë i pasur. Nga zemërgjerësia e partisë, shpëtoi pa u bërë kulak. Ama e dimë mirë se ai është i pakënaqur. Është me njolla në biografi. Edhe ti në gjurmët e tij do të ecësh. Por, po e lëvizët bishtin, partia do t’ua këpus kokën, si gjithë armiqve.

“Kulak”, “i pakënaqur”, “me njolla në biografi”, “reaksionar”, “armiku i klasës”, “borgjez”, “kontingjent i armikut”, “liberal”… O Zot, ç’terma të frikshme! Të kallnin datën.

Ndërsa po mundohesha të mblidhja veten, shikoj që sekretari, me një ecje nevrike dhe të tërbimtë, largohet tutje.

Veç, unë kisha mbetur i plagosur.

S’kishte shumë që kisha lexuar “Pavioni Nr. 6” të Çehovit. Nuk e kisha kuptuar dot Gromovin. Por, në ato çaste u ndjeva plotësisht Gromov.

Kështu pra, që kur isha njëzet vjeç, jeta ime filloi të shajtohet. Qysh atëherë nisi të më zymtohet edhe gjëja më e shtrenjtë, atdheu. Atë e sundonin një grusht njerëzish xhahilë, por të gjithëpushtetshëm. Ata ma rrethuan atdheun me tel me gjemba dhe banorët e tij i mjeruan e i futën në bunkerë.

U ndjeva pa atdhe.

Dhe atëherë vendosa të arratisesha, të ikja sa më larg vendit tim të kthyer në burg. Ose do të vrisja veten. Por, çdo të ndodhte me të afërmit e mi, pas ikjes sime (s’kishte kurrfarë rëndësie nëse shpëtoja, më kapnin apo më vrisnin në kufi)? Ata i priste një kalvar i pambarimtë vuajtjesh dhe persekutimesh. Dhe nuk ika. Por as veten nuk e vrava. Sigurisht, nuk isha aq trim.

Dhe, për dekada të tëra, mbeta në mes të dhunës, përndjekjes dhe shkretisë shpirtërore. Injorantët, sakatët, mujsharët, mizorët i kisha kudo: mbi krye, përpara syve, pas shpine, në krah të majtë e të djathtë. Ata kontrollonin gjithçka tek unë: lëvizjet, veshjen, qethjen, ushqimin, fjalën, mendimet dhe ëndrrat e mia. Diktatura e egër e kishte nën kontroll absolut gjithë qenien dhe jetën time. Ajo m’i gjakosi e m’i gjymtoi: rininë, energjinë, talentin… Ajo vrau dashuritë e mia… Ajo m’i burgosi mendimet, ndjenjat dhe shpirtin.

Për të shpëtuar ç’më kishte mbetur, vendosa t’i ikja atij realiteti asfiksues dhe vrastar dhe të fshihesha në botën e librave. Ishte e vetmja arratisje që më mbetej.

Kësisoj, gjeta strehë tek realiteti plot ajër dhe dritë i Homerit, Servantesit, Shekspirit, Balzakut, Tolstoit, Pushkinit, Çehovit, Eseninit, Migjenit, Kadaresë, Jakov Xoxes, Hygoit, Mopasanit, Stendalit, Londonit, Gollsuorthit, Shollohovit, etj.