Në fillim të shekullit të 20-të, kur vendet e Lindjes kishin hyrë një e nga një nën zgjedhën e Perëndimit imperialist vetëm Mustafa Qemal Pashai me kombin turk patën guximin të rezistonin ndaj sulmeve imperialiste. Me futjen edhe të Anadollit nën zgjedhë do të përmbyllej procesi i kolonializimit të Lindjes dhe do të ndërtohej sistemi i paqes i bazuar mbi sigurimin dhe garantimin e interesave të shteteve imperialiste. Ja pra në një situatë të tillë Mustafa Qemal Pashai fillon Luftën Nacionalçlirimtare për Pavarësi dhe kthehet në një dritë shprese për të gjithë popujt e shtypur. Sepse Mustafa Qemal Pashai i kishte treguar botës që në vitin 1915 që kolonizatorët mund të mundeshin. Kështu Lufta Nacionalçlirimtare Turke mori një kuptim universal dhe u shndërrua në një objektiv të aspiruar nga të gjithë popujt që vuanin nga kolonializmi[1].

Këtë situatë e diktoi edhe Mustafa Qemal Pashai dhe faktin që Lufta Nacionalçlirimtare Turke për Pavarësi nuk ishte vetëm përpjekja e turqve e shpreh me këto fjalë:

“…Edhe shokët tanë e kanë shprehur që përpjekja që bën sot Turqia nuk është vetëm e Turqisë, e shikoj të nevojshme ta konfirmoj edhe një herë këtë gjë. Në qoftë se përpjekja e sotme e Turqisë do të ishte vetëm për emrin dhe llogarinë e saj ndoshta ajo do të ishte më e shkurtër dhe do të mund të kishte përfunduar më shpejt dhe me më pak gjakderdhje. Turqia po bën një përpjekje të vendosur dhe të rëndësishme. Sepse kauza që mbron është kauza e të gjithë popujve të shtypur, është kauza e të gjithë orientit dhe Turqia është e bindur që të gjithë popujt e Lindjes, që janë bashkë me të, do të marshojnë së bashku deri në përmbushjen e kësaj kauze …”[2].

Fillimi i disfatës greke gjatë procesit të Përpjekjes Kombëtare në Anadoll jo vetëm që forcoi tek shqiptarët dëshirën për ti rezistuar edhe më shumë Greqisë, por ngjalli tek ata edhe ndjenjat kombëtare dhe qendresa e turqve, me të cilët kishin bashkëjetuar për vite të tëra, i bën shqiptarët të ndjehen krenarë. Sidomos pas Fitores së Inonu II (II. İnönü Zaferi) ashtu siç ndodhi edhe në botën tjetër turke dhe myslimane edhe në Shqipëri bëhen festime të sinqerta. Kjo gjendje pasqyrohet edhe në shtypin e kohës.

Sipas lajmit të gazetës “Jurnal d’Orient” urrejtja kundër grekëve në Shqipëri, urrejtje që deri kohët e fundit ishte mbajtur e fshehur, fillon e shfaqet hapur me rezistencën turke në Anadoll. Si rrjedhim i kësaj grekët e Shqipërisë tani nuk e vendosnin flamurin grek në shtëpitë e tyre. Sepse tani këta flamuj bëheshin copë e çikë nga popullata vendase shqiptare. Pjesëtarët e forcave kombëtare (turke) që po punonin rregullisht në Shqipëri që nga dita e parë arrijnë që të tërheqin vëmendjen e popullit shqiptar mbi lëvizjen popullore dhe zhvillimet në Anadoll. Kjo është edhe arsyeja që fitorja e korrur përpara Eskisehir-it shpërthen si një furtunë brenda Shqipërisë. Ditëve të premte nëpër xhami këndohen pjesë nga Kur’ani Fisnik për shpirtin e atyre që kishin rënë dëshmorë në Anadoll[3]. Në Shkodër këndohet një mevlud për shpirtin e pastër të dëshmorëve të Anadollit dhe një turmë shumë e madhe njerëzish pasi vihet në dijeni mbi situatën në Anadoll lutet bashkërisht për fitoren e ushtrisë islame[4].

Sipas informatave që një person i ardhur nga Vlora i kishte dhënë gazetës “Hâkimiyet-i Milliye” të gjithë shqiptarët e vlerësojnë lartë dhe e admirojnë Mustafa Qemal Pashain dhe Forcat Kombëtare turke dhe e ndjejnë veten si të ishin në Turqi. Sipas agjencive italiane të lajmeve i gjithë populli në Shqipëri emocionohet shumë kur merr lajmin për fitoren Inonu II dhe qytetet kryesore të vendit mbushen me flamujt shqiptar e turk. Me këtë rast në mesin e lotëve të popullatës ngrihet në shtizë edhe flamuri osman, i cili nuk ishte parë për një kohë të gjatë[5]. Populli brohoret për Mustafa Qemalin dhe Forcat Kombëtare turke. Në fakt pothuajse të gjithë nëpunësit me detyrë në Shqipëri kanë përfunduar shkollat turke dhe më herët kanë punuar në administratën e qeverisë turke[6].

Pas fitores së ushtrisë turke Inonu II grekët të gjithë vëmendjen dhe interesimin e kthejnë nga Anadolli. Edhe nacionalistët shqiptarë në këtë periudhë duke e vlerësuar si shumë të përshtatshme situatën e nxisin qeverinë e tyre që të vihet në veprim kundër grekëve[7]. Mbreti i Greqisë, Konstandini, për ti bërë ballë këtij zgjimi kombëtar në Shqipëri fillon dhe rrit tensionin politik me shqiptarët[8]. Me përshkallëzimin e tensionit shqiptarët armatosen dhe krijojnë dy brigada përforcuese për t’ua shtuar divizioneve në veri dhe jug të vendit. Secila nga këto brigada numëronte mbi 4 mijë ushtarë dhe kishte nga 4 bateri artilerie[9]. Qeveria shqiptare pasi bën gjithë këto përgatitje dislokon në kufirin grek 7 mijë ushtarë[10].

Ndërkohë që ushtria turke nën drejtimin e Komandantit të Përgjithshëm Mustafa Qemal Pasha vazhdonte përgatitjet kundër Greqinë në Sakarya (Anadoll) edhe qeveria shqiptare thërret nën armë të gjithë meshkujt që nga mosha 15 deri në 40 vjeç[11]. Kur fillon Beteja e Sakarya-s shqiptarët kalojnë sërish në alarm në kufirin grek për të mbrojtur të drejtat e tyre në Epir dhe Adriatik[12].

Si rezultat i bashkëpunimit që ishte kryer me Shqipërinë falë largpamësisë së Mustafa Qemal Pashait forcohet edhe fronti i Shqipërisë dhe Greqia një pjesë të forcave që kishte në plan ti sillte në Anadoll detyrohet ti mbajë në frontin me Shqipërinë. Në kohën kur ushtria turke do të kalojë në mësymje në Sakarya edhe ushtria shqiptare në të njëjtën kohë intensifikon veprimet në frontin e Greqisë. Pas fitores që ushtria turke korri në Sakarya Anglia detyrohet që të deklarojë se Greqia ka hequr dorë nga pretendimet e saj në Shqipëri.  Si pasojë e kësaj Greqia, e cila ishte mundur në Luftën e Sakarya-s dhe në të njëjtën kohë e kishte zhgënjyer Anglinë nuk e kundërshton vendimin e kësaj të fundit për t’u tërhequr nga Shqipëria[13]. Si konkluzion Greqia ndërsa synonte të ngjadhënjente Azinë e Vogël humbet edhe Shqipërinë që e kishte ngjitur pranë. Ndikimin që pati fitorja turke në Sakarya ndaj shpëtimit të Shqipërisë nga pushtimi grek e përcaktojnë edhe intelektualët shqiptarë. Këtë gjë Gazmend Shpuza e shpreh me fjalët: ”Turqia dhe Shqipëria në frontin e gjerë antiimperialist kanë qenë bashkë, kanë qëndruar pranë njëra-tjetrës’’[14]. Ferit Vokopola, ish-deputet i Beratit, në një letër që i kishte dërguar Nexhip P.Allpanit në vitin 1968 i shkruan:

“Po të mos ishin mësimet që Ataturku i dha Palirkarjas (grekut) në vitin 1920 në Anadoll me luftëtarët qemalistë dhe të gjithë Mehmetçikët (ushtarët)… nuk do të ishte i lehtë fati i Kongresit Kombëtar Shqiptar të mbajtur në Lushnjë dhe marrëveshja me grekët, me të cilët në atë kohë kishim konflikt për kufirin. Kështu që lidhjet e fuqishme që u ndërtuan në ato ditë të vështira do të vazhdojnë deri në jetë të jetëve. Sepse të dy kombet kanë një fat të përbashkët.”[15]. (vazhdon)

U përgatit nga:Dr. Halil ÖZCAN (Pedagog i lëndës “Parimet e Ataturkut dhe Historia e Revolucionit Turk” në Universitetin “Hacettepe” në Ankara.)

U përshtat në shqip nga:Serdar HÜSEYNİ

Burimet dhe literatura kryesore:

• ALPAN, Necip P., “Bashkëpunimi i Turqisë dhe Shqipërisë Sipas Paralelizmit në Luftërat për Pavarësi”,Kumtesat që janë mbajtur në Kongresin e X të Historisë Turke, Vëllimi i 6-të, Botuar nga Shtypshkronja e Institutit të Historisë Turke (TTK), Ankara, 1994, fq. 2897-2904.
• ATATURKU, Ataturku, Mustafa Kemal, Ligjëratat dhe Fjalimet e Ataturkut, Vëllimet I-III, Qendra e Studimeve të Ataturkut, Ankara, 1997,
• Gazeta “Anadolu’da Yeni Gün”, 16 Maj 1921, 22 Maj 1921,  6 Shtator 1921,
• Gazeta “Hakimiyeti Milliye”, 21 Mars 1921, 19 Prill 1921, 22 Prill 1921, 8 Haziran 1921, 31 Korrik 1921.
• Halil Özcan, Marrëdhëniet Turko-Shqiptare në Periudhën e Ataturkut (1920-1938), Qendra e Studimeve të Ataturkut, Ankara, 2011,
• Gazeta “Peyamı Sabah”, 11 maj 1921.
• Gazmend Shpuza, “Marrëdhëniet Turqi-Shqipëri”, Revista TİTE “Rruga e Ataturkut” (Atatürk Yolu Dergisi), Universiteti i Ankarasë, Viti 6-të i Botimit, Vëllimi 3, Ankara, Maj 1993, fq. 335-347.
• Bilal, N. Şimşir, “Ataturku dhe Vendet e Botës së Tretë”, Kongresi i VIII-të i Historisë Turke, Ankara. Kumtesat që u referuan në këtë kongres, mbajtur gjatë datave 11-15 Tetor 1976, Vëllimi III, Botuar nga Shtypshkronja e Institutit të Historisë Turke (TTK), Ankara, 1983, fq. 1903-1940.
• Gazeta “Vakit” ,  8 Maj 1921.