Spiro Gjikondi: Të gjallë e të vdekur

 

 

(Ose: Tregimi që nuk do ta botoja kurrë)

 

Nuk e di sa qëndrova prapa xhamave të dritares. Drita ishte e fikur. Nuk kisha dashur ta ndez. Jo pse i druhesha vetvetes, por sepse nuk doja të dukesha nga jashtë. Doja të qëndroja në errësirë. Si hije. I padukshëm nga të tjerët. I mbyllur në vetvete. Si të mos ekzistoja fare.

E vetmja gjë që më shqetësonte ishte zilja e telefonit.

Kisha vendosur të mos e ngrija receptorin e të mos i përgjigjesha askujt. Mund të qëllonte ndonjë i njohur, mund të më ftonin për të pirë kafe apo për t’u takuar diku… Asnjërën nga këto nuk i doja. Prandaj kisha ardhur në zyrë. T’i shmangesha pranisë së të tjerëve, bisedave; të mbaja gojën të mbyllur. Ja që kështu jam gatuar: i kujdesshëm për t’i qëndruar larg të keqes. Veçanërisht atë ditë kur çdo fjalë e dalë nga goja mund të merrej mbrapsht, mund të përgjysmohej, ose të shtrembërohej gjatë udhës…

Le të cërcërinte telefoni me atë tingullin e tij të ndërprerë e të cjerrë.

-Cërrr-cërrr-cërrr…- si telefon i tredhur.

Të “tredhur” e quaja sa herë i ulja volumin e ziles. E bëja këtë kur kisha nëpër duar ndonjë material që kërkonte vëmendje të përqëndruar apo kur nuk doja të më turbullonin nga jashtë. E trodha edhe atë ditë, sapo hyra në zyrë. Por, me sa dukej, nuk e kisha tredhur aq sa duhej dhe më erdhi inat me vehten. Megjithatë nuk lëviza nga vendi. Ndihesha i dërmuar…

Gjithë ditën kisha qëndruar në këmbë, në mes të bulevardit ta madh, diku, midis Urës së Lanës dhe Universitetit. Isha caktuar atje për të mbajtur rregullin e vargut të gjatë të njerëzve që venin për të bërë homazhe në Presidencë. Asnjëherë nuk e mora vesh se përse ma kishin ngarkuar mua këtë detyrë. S’më lidhte asgjë me vdekjen. As me ata që shkonin për të bërë homazhe. Në zyrën ku punoja isha emëruar si specialist, për njohuritë e mia profesionale. Pastaj… Ata që venin për të bërë homazhe nuk kishin nevojë për rregull. Ecnin vetë në varg, njëri pas tjetrit, të heshtur, të bindur e kokëulur.

Ashtu si unë ishin caktuar edhe nëpunës nga zyrat e tjera. Ca më poshtë, afër Presidiumit të Kuvendit Popullor, ca të tjerë edhe më larg, në drejtim të sheshit ‘Skënderbej’. A kishte një shkallëzim në këtë vendosje?

Një grup i vogël ishte caktuar për njerëzit që do të bënin roje nderi. Pa tjetër që do të kishte një dhomë të veçantë në Presidium, tek e cila hiqeshin dhe viheshin në krah shiritat e zinj. Atje duhet të ishin ata, mendoja, më të zgjedhurit, më të besuarit, ata që kishin qenë më pranë kufomës së gjallë.. Ndërsa unë…

Nuk i kisha zili as ata që ishin caktuar për t’u vënë në krah shiritat e zinj atyre që bënin roje nderi, as ata që shkonin në varg drejt Presidencës dhe as ata që ktheheshin prej saj. Madje nuk mendoja fare për ta. As për të vdekurin, as për të gjallët. E kisha stomakun bosh. Sikur isha tharë përbrenda. Më ishte tharë pështyma në gojë. Gjuha më digjte. Më ishin tharë mushkëritë. Kisha nevojë për një kafe apo një shishe birrë, sa për të lagur buzët, të cilat, ngaqë i kafshoja shpesh, kishin nisur të më përcëllonin. Atje ku ndodhesha unë shkëmbehej vargu i gjatë i atyre që shkonin drejt Presidencës me vargun e atyre që ktheheshin. Ata që shkonin derdhnin lot papushim. Ata që ktheheshin fshinin nga sytë lotët e fundit. Pastaj, me një lëvizje të shkathët të gishtrinjve, si ahere kur largojmë nga vetja një grimcë pluhuri, më dukej se i hidhnin spërkat e vogla në drejtimin tim.

Mos më kishin lënë aty pikërisht për të mbledhur lotët e tyre?

Kisha ndjesinë se trupi im po shndërrohej gradualish në një masë sfungjeri që vazhdimisht thithte… lot të kripur… Të atyre që shkonin dhe të atyre që ktheheshin. Po të ishte ditë me diell gjithë ajo masë e lëngët e derdhur mbi mua me siguri do të ishte tharë dhe do të zbardhte mbi trupin tim. Sa i lumtur do të isha sikur të binte një shi i rrëmbyer që të më lante! Por atë ditë nuk kishte as diell e as shi të rrëmbyer. Ishte ditë e vrenjtur dhe trupi im vazhdimisht thithte…

Mezi prisja sa të mbaronte ajo ditë e të ikja prej andej. Të shkoja në shtëpi, t’i hidhja rrobat në një legen plastik që e mbanim prapa derës së banjës, të futesha edhe vetë në një kazan me ujë, të shkrija kripën që më mbulonte, të shpëtoja prej saj, përpara se ajo të depërtonte thellë në palcë, përpara se të thahej e të zbardhte mbi mua.

Por nuk shkova në shtëpi. Shkova drejt e në zyrë. Që të mos takohesha me njeri. Të mos shkëmbeja asnjë bisedë. Të mos shqiptoja asnjë fjalë…

Zilja e telefonit vazhdonte të binte. Donte të më përmendte apo të më trembte?

– Cërrr-cërrr-cërrr…!- Telefon i tredhur…!

U ktheva dhe i hodha një vështrim të egër. Aparati i zi përpëlitej sipër tavolinës si pulë e therrur. Do të ishte mirë ta kisha tredhur plotësisht. U bëra nervoz. Nuk mund ta dëgjoja më. E ngrita receptorin dhe e vendosa me shumë kujdes mbi syprinën e tryezës dhe e ktheva aparatin e zi përmbys. Për ta tredhur deri në fund… Të mos dëgjohej më cërcërima e tij e neveritshme…

-Alo…alo…alo…

Vinte nga receptori një zë i hollë gruaje, një zë i mbytur, si nga një qyp i thellë, si nga fundi i pusit, si nga fundi i botës. E ngrita përsëri receptorin dhe e afrova në vesh.

Oooooohhhhh…!

Ishte Ina.

Zëri i saj femëror, a-lo, si dy nota muzikore, të shkëputura prej oktavës së fundit të tastierës.

– Alo…a-lo…a…

Heee!- thashë, një gjë pa kuptim, një tingull anonim, një zë në errësirë.

– Po ku jeeee?! – tha ajo ankueshëm duke e tejzgjatur e-në fundore aq sa të këpuste shpirtin.- Të kam telefonuar dhjetra herë. Gjithë ditën e ditës të kam kërkuar. Në zyrë s’më përgjigjej njeri. Shyqyr që të kapa më në fund.- Dukej e lumtur.- Je mirë?

– Peshk i tharë…

– Si?

– Asgjë,- thashë shpejt e shpejt. U pendova për fjalët e dyshimta që shqiptova.

– Je mirë?

– Doemos. Jam mirë. Shumë mire, – e mashtrova.- Mirë…- përsërita me zë më të ulët.

– Nuk do kalosh këndej ?

Ngurova të përgjigjem.

– Si të duash…- vazhdoi ajo.- Ndoshta ke punë… Unë pres..

Duhej ta dija që ajo më priste. Më kishte kërkuar gjatë gjithë ditës. I kishte rënë telefonit me dhjetra herë. Tani dukej vërtet e qetë që më kishte kapur më në fund e që isha mirë, po mbase kishte nevoje t’i ndodhesha pranë. Edhe unë kisha shumë nevojë për praninë e dikujt. Të dikujt që t’i besoja e të më besonte.

– Po vij, –  thashë me zë të ulët dhe e mbylla telefonin nxitimthi. Nuk e trodha deri në fund. Mund ta bëja të nesërmen në qoftë se do të më caktonin përsëri në mes të bulevardit të madh për të mbajtur rregullin e atyre që shkonin për të bërë homazhe, apo të atyre që ktheheshin nga presidenca.

Tek po mbyllja derën e zyrës brava kërciti me një tingull metalik që më trembi. Ndoshta ngaqë korridori ishte bosh. Hapat e mi jehonin në zbrazëtirë. Këpucët e mia me shuall kërcisnin sikur shkelja mbi kokriza rëre. Mu duk se lotët e derdhur gjatë ditës nëpër shkallë e nëpër korridore tani ishin kristalizuar.

Në rrugë nuk kishte njeri. Më erdhi mirë që edhe trotuaret ishin bosh, por heshtja që sundonte ishte e ankthshme. Të zinte frymën. Dritat e neoneve dukeshin të ftohta e si të ngrira. Edhe pemët. Edhe muret e ndërtesave. Edhe xhamat e dyqaneve të mbyllur. Edhe qyteti kishte ngrirë njëherësh. Pata përshtypjen se po bëja krim që e trazoja atë heshtje të mistershme.

Nuk e di pse ngrita kokën lart. Mbase për të parë yjet.

Qielli s’dukej gjëkundi. Çuditërisht, (nuk e kisha vënë re më parë!) në të gjitha apartamentet, pa përjashtim, ishin fikur dritat, ndërsa nëpër dritare ishin vendosur qirinj të ndezur. Më kapën të dredhurat. Mu duk se nuk ndodhesha në qytetin tim, sikur gabimisht kisha hyrë në një botë tjetër, në një nekropol gjigand, në një qytet të vdekurish. Të sapo-vdekur. Të vdekur qysh kur. Të vdekur në masë. Dhe në kokë të secilit, mbi çdo varr, nëpër dritaret-kamare, nga një qiri i ndezur.

Vdekja, pra, nuk ishte vetëm atje, mendova, në njërën nga sallat e presidencës. Krahët e saj, të padukshëm e skeletike, ishin zgjatur dhe e kishin mbërthyer tërë qytetin. Ajo ndihej kudo. E pamëshirshme e frymë-marrëse. Me këdo e mbi gjithçka.

A isha edhe unë një nga ata të sapo-vdekur, më shkrepi në kokë një mendim i çuditshëm. Ndoshta fantazmë, mendova. Hije e vetvetes. As i gjallë, as i varrosur. Hije e qënies sime. Vdekur që kur. I varrosur për së gjalli. Ngritur nga nëntoka. I mbuluar jo me dhe e me baltë të qullët, por me kripë.

Ku vete, thashë pa zë. Ku të çojnë këmbët?! Ndiz edhe ti një qiri dhe hyr midis të vdekurve të tjerë.

Por këmbët nuk më bindeshin. Në kundërshtim me aresyen. I bindeshin një dëshire të brendshme të fshehur thellë tek unë. Më çonin drejt Inës.

Nuk e dija se ajo kishte kaq forcë të madhe tërheqëse.

Marrëdhëniet e mia me të ishin të fshehta. Po të zbuloheshin mund ta pësoja keq. Më e pakta ishte të më shkarkonin nga detyra e të më zbonin në ndonjë fshat të humbur. Megjithatë shkoja tek ajo sa herë isha i lirë e sa herë i kisha mbrëmjet të miat. Por në këtë rast ishte akoma më keq. Gjithë qyteti ishte i pikëlluar, ndërsa unë, sikur t’i gëzohesha vdekjes, shkoja drejt saj.

Kthehu, i thashë vetes. Jo sot. Jo gjatë këtyre ditëve. Jo në këtë çast. Në se të sheh dikush, në se merret vesh, groposja do të jetë më e thellë. Kthehu?

Në atë çast, tek stacioni i autobusit, një hije brofi nga errësira. U ndala i tmerruar. Deri ahere nuk kisha vënë re asnjëri në stacion. Askush nuk udhëtonte. Edhe autobusët ishin tepër të rralle. Madje edhe ata pak autobusë që kalonin dukej se shkonin në vend-parkimet e tyre. Mbase për të vdekur edhe ata, ashtu si çdo gjë, si gjithë qyteti.

Mos po më ndiqte dikush?

Njeriu hije që doli nga rrethi i errët i pemës ecte duke u lëkundur majtas e djathtas dhe mezi mbahej në këmbë. Ai tentoi të kapej pas shtyllës së neonit, por shtylla e neonit i largohej në çdo hap të tij, thua se bota vërtitej së prapthi.

– Qytet i çmendur…! murmuriti ai nëpër dhëmbë, pa e çarë kokën për mua e pa e vrarë mendjen në se e dëgjonte ndokush.- Qytet i çmendur!- përsëriti ai dhe hodhi një hap tjetër për t’u kapur tek trungu i pemës më të afërt. Por edhe pema iu largua si e trembur. Atij iu kryqëzuan këmbët. Ishte gati të binte. Hapi krahët për të ruajtur ekuilibrin, pastaj bëri përpara, jo në trotuar, por në mes të rrugës duke vazhduar mëmërimat e tij të paqarta.

Një fantazmë tjetër, mendova dhe shikova rrotull disi më i qetë. Ashtu si unë, ngritur nga varri, në kërkim të dritës, në kërkim të një flakëze të zbehtë qiriri. Pa orientim, pa busull. Pa ditur ku shkon. Një fantazmë tjetër së cilës nuk i bindeshin këmbët, si këmbët e mia që nuk i bindeshin arësyes së ftohtë, por vetëm një dëshire të brendeshme të fshehur thellë….

Kthehu, përsërita gati me zë. Mbyllu diku dhe vdis…! A nuk e sheh se je i vetëm në këtë varrezë të përgjithshme? Qorr! Ku vete?

Ina banonte në fund të rrugës. Pallati i parafundit. Në katin e dytë. Pallati ishte i errët. Në krye të hyrjes së shkallëve ishtë gjithmonë një poç i thyer. E thyente Ina. Nuk donte që të më shikonin sa herë i shkoja në shtëpi. Ajo vetë e dinte kur shkoja. Ndoshta më ndiqte nga dritarja. Ose kishte parandjenjë të zhvilluar. E linte derën pa shul. Nuk donte as të trokisja. Unë vetëm ulja dorezën. Tek shtyja fletën e derës e gjeja atë në mes të korridorit. A priste shumë aty? Gjithmonë e përfytyroj në mes të atij korridori duke më pritur në gjysëm-errësirë. Linte pak të hapur derën e dhomës së vet, aq sa të hynte në korridor një shirit drite. Që të mos pengohesha në këpucët e saj…

Ajo sapo më pa, zgjati duart të më hidhej në qafë.

– Prit,- i thashë me zë të fikur. Më lërë të marr frymë.

– Ç’ke?- pyeti ajo e shqetësuar.

– Asgjë, -thashë.

– Takove njeri nëpër shkallë?

– Jo.

– I shkunde këmbët jashtë pragut?

Nuk e mora vesh. Mos kisha shkelur gjë dhe ajo ndjeu erë të qelbur? Ngrita shojet e këpucëve për t’i parë. Ajo qeshi.

Për habinë time , në dhomën e saj drita ishte e ndezur. Kjo s’është në rregull, thashë me vehte. E njihja mirë natyrën e saj. Herë-herë nuk arrinte ta përmbante vehten. Shikova rrotull si në ethe. Ku të çon mushka?Këtë ja thashë vehtes. U pendova që kisha shkuar. Mu duk se ishte hera e fundit që shkoja tek Ina. Të nesërmen… Askush s’e dinte se çdo të ndodhte të nesërmen. Por tani s’mund të kthehesha mbrapsht.

Ndërkohe ishim ulur përballë njeri tjetrit.

– Një gotë verë?- tha ajo pa e shkëputur për asnjë çast nga unë atë vështrimin e saj të ndezur e depërtonjës me të cilin më hutonte shpesh.

– Për ta festuar?- e provokova.

– Ke nevojë të pish diçka,- tha ajo duke i bërë bisht pyetjes sime.- Të marrësh vehten…

Ina i mbante gjithmonë edhe gotat edhe shishen mbi tavolinën vezake që rinte midis dy kolltuqeve të veshur me damask të kuqërremtë dhe divanit që hapej e bëhej krevat sa herë ndodhesha aty.

– Po ti?- e pyeta.

– Edhe unë,-tha ajo duke vendosur gotën e mbushur në buzë të tavolinës nga ana ime e duke marrë në dore gotën tjetër.- Të mbledhim veten,- shtoi pastaj me të qeshur.

– Të largojmë vdekjen,- thashë dhe u mundova edhe unë të buzëqesh.

– Të mbetemi gjallë! – tha ajo.

– Të mos vdesim,- thashë unë.

– le të vdesin ata,- tha ajo aty për aty.

– Cilët “ata”

– Ata me A të madhe…

– Po mua ku më radhit?

– Në mes…- tha ajo.- Mbase edhe më poshtë… Atje ku jam edhe unë. Midis të vdekurit të gjallë dhe të gjallëve të vdekur. Në brezin e intelektualëve dështakë e fatkeqë, të cilëve edhe pse dashhurohen e dinë të bëjnë dashuri më mirë se askush, as ka për t’ju dëgjuar fjala e as kanë për të mbijetuar si të pavdekshëm. Po gjersa të vije radha jote unë do jem plakur… Tani vdekja është atje… Atje qoftë! Ti të rrosh! Gëzuar!

– Jo vetëm,- i thashë duke e mbajtur gotën pezull në ajër.

– Natyrisht. Jo vetëm,- tha edhe ajo.

– Të rrosh edhe ti!- i thashë.

– Edhe unë.

– Të rrojmë të dy!

– Të dy,- përsëriti ajo dhe ngriti gotën e saj.

Një hark i kuqërremtë u përvijua në buzën e saj të sipërme. Unë isha i etur. E ktheva gjithë gotën njëherësh Ajo e mbushi përsëri. E ktheva me dy gllënjka. Ahere e ndjeva se gjaku nisi të rridhte sërish nëpër damarë. Ndjeva të rrahurat e zemrës, pulsin që godiste me forcë, ding-ding-ding… Ina u ngrit nga vendi dhe u ul në divan. Ndërrova vend edhe unë. U ulëm të dy pranë njeri tjetrit. Befas ajo u ul në dysheme përpara meje. Më largoi gjunjët dhe e mbështeti kokën tek unë. Ndjeva erën e saj të njohur. Përdorte gjithmonë të njëjtin parfum. Kur ndjeja atë erë parfumi më zgjeroheshin mushkëritë dhe nuk hezitoja të shkrihesha me të. Ajo më zgjidhte kravatën, zbërthente këmishën, ngrinte kanotieren dhe e fuste kokën brenda trupit tim. Unë hyja i gjithë në trupin e saj. Duke ndërruar rolet, në atë shkrirje pa fund, me afshe e me rënkime të ëmbla e të ndërsjellta, jepnim e mernim gjersa na shterronin fuqitë. Pastaj qëndronim për një kohë të gjatë të shkrifëruar mbi divanin që hapej e bëhej krevat sa herë ndodhesha aty. Ajo më buzëqeshte me një ëmbëlsi që derdhej në syte e saj të rrumbullaktë, në faqet e saj të skuqura, në buzët e saj të lëngëta, në gushën e bardhë, në lugun e në rrumbullakësitë e gjoksit të saj, në lëkurën e bardhë të barkut, gjer poshtë… Deri tek thonjtë në gishtat e këmbëve…

– Se si ishe sot…- tha ajo sikur të fliste me vehten e me vështrimin në tavan.

Kishim një copë herë pa folur, shtrirë pranë njeri tjetrit, të zhveshur.

– Kur erdha?

– Jo,- tha ajo.

– Kur erdha isha i vdekur,- thashë mendueshëm. – Tani jam i gjallë.

– Ishe i egër,- tha ajo dhe qeshi.- Më përcëllon lëkura e faqeve dhe e gushës. Më dhemb gjoksi. Nuk ke qenë kurrë kështu.

– Nga dhimbja,- i thashë.

e- Kë më dhimbje?

– Kam…

– Shkarkoje të gjithë,- tha ajo.

– Brenda apo jashtë?

– Plotësisht,- tha ajo dhe qeshi me gjithë shpirt.

– Ti je e çmendur,- i thashë.

Ajo u kthye nga unë, u mbështet në bryl dhe më shikoi ngultas. Flokët e gjatë i ranë nga njeri sup dhe i mbuluan gjysmën e kraharorit. Buzëqeshi me një lloj sarkazme therëse. Dy sytë e saj të rrumbullakët, gati të mbylleshin, ishin bërë drejtvizore.

– Pse më quan të çmendur?- pyeti.

– Mbase jo tamam,- i thashë.- Paksa e krisur…

– Këtë mendim ke për mua?

– Ti e di që të dua…

– Ashtu siç jam, e krisur ?

– Ehe…

– S’ma kishe thënë ndonjëherë.

– Që të dua?

– Jo, që jam e krisur…

– Sot e vërtetova.

– Pse sot?

– Në një ditë si kjo…- nuk e çova fjalën deri në fund. Vështrova lart. Tri llampa elektrike vareshin nga tavani në mënyrë simetrike..- Kjo dritë më tmerron,- thashë pastaj me gjysëm zëri. – Duke ardhur këtu pata ndjesinë se po ecja midis një nekropoli gjigand. Gjithë qyteti ishte në errësirë. Në çdo dritare kishte vetëm qirinj të ndezur. Ndërsa ti… Me këto drita të ndezura… Kë kërkon të sfidosh? Apo të është mërzitur jeta dhe e ndjell zjarrin mbi vete?

– Maskë…!- më ndërpreu ajo e irrituar.

– Si… Si the?

– Gjithçka është maskë,- përsëriti ajo.

– Janë ditë zie,- i thashë.- Zi e përgjitheshme shtetërore. Pikëllim mbarëpopullor… Kam parë sot me mijëra njerëz që lotonin. Ca qanin me dënesë. Ca s’mund të përmbaheshin dot.

– Për të shpëtuar veten, – më nderpreu ajo dhe u ngrit befas. Pa hedhur asgjë krahëve, e zhveshur siç ish, kaloi midis kolltuqeve e tavolinës vezake, shkoi drejt derës dhe fiku dritën. Pastaj fiku abazhurin përsipër një komodine në cepin më të largët të dhomës. Duke ecur verbtazi u afrua tek dritarja dhe mënjanoi perdet e trasha prej damasku. Në gjithë gjatësinë dhe gjerësinë e dritares ishte mbërthyer një batanie e leshtë dhe e trashë. Ajo mënjanoi cepin e batanies. Një rreze e zbehtë ndricoi format e trupit të saj. Në anën e jashtme të dritares ishte, po ashtu, një qiri i ndezur, brenda në një gotë të madhe qelqi.

– Edhe ti?!- e pyeta i habitur.

Ajo s’lëvizi nga vendi.

– Siç e shikon,- tha,- nuk jam aq e krisur sa thua. Jam edhe unë në unison me të tjerët. Marr pjesë edhe unë në pikëllimin e përgjithshëm të këtyre ditëve të zi-së. Derdh lot edhe unë. Ashtu si të gjithë, mbaj edhe unë një maskë dhe, vullnetarisht e pranoj vdekjen time të pjesshme, si një nga mënyrat më të efektshme të mbijetesës. Për të mbrojtur këto çaste të lumtura që kalojmë bashkë. Për të të mbrojtur edhe ty. Mos më gjyko!

Nuk thashë asgjë.

Nën ndriçimin e zbehtë të dritës së qiririt që vinte nga jashtë, edhe pse në gjysëm errësire e me dritë-hije të theksuar, ajo më ngjau çuditërisht, me Venerën e Botiçelit dhe pamja e atij çasti mbeti përjetësisht në sytë e mi….

 

New York 2008