Dy tregime nga Ali Podrimja

VDEKJA NË BOHEMI

Në krye të rrugës u shfaq qielli më i plotë, i cili u fsheh prapë pas drunjve të lartë, që nuk pranin së shushurituri e që rrugën e rrëpinjtë e të drejtë e përthekonin në të dyja anët. Qerrja e zezë ecte ngadalë. Mortshëm. Pas e ndiqnin dy njerëz të moshave e madhësive të përafërta. Njëri ishte për një kokë më i lartë ndoshta.

– Na la edhe ky – tha zgjatani.

– Pimë kafe dje – tha mendueshëm më i vjetri.

– Vdekja nuk pyet – shtoi i pari – Na gjen ku nuk jemi.

– Mjerë nëna! Në dhe mbyll një lule djali – tha i dyti.

– Thonë e ka të verbërt – tha pakëz me ironi zgjatani.

– Bile edhe të shurdhët, kam dëgjuar – tha më i vjetri. Hutueshëm.

– Më mirë. Nuk e sheh as nuk ia dëgjon gjamën – tha i pari.

– Ç’gjamë i bëjmë!… U mbush Europa me britma e varre tona – shtoi i dyti.

– Brenda një vjeti vetëm në Bohemi pesëdhjetë varre – tha i pari, tek theksonte fjalën varre.

Mbi kokën e drunjve u kacavar një re. Filloi të shqyhet pak më vonë. Qerrja e zezë monotonshëm dëgjohej asfaltit të lagur dhe hapat e kortezhit, që njëri-tjetrin ndiqnin herë pas herë.

– Ishte i vetëm? – pyeti zgjatani.

– Ashtu kallëzojnë… Të kishte pasur një vëlla a motër për ta qarë – tha më i vjetri me një melankoli.

– Ndonjë amanet, a ka lënë? – pyeti prapë i pari.

– Shumë… Por koha nuk është ende. – Fjalinë e dytë njeriu i shkurtër e tha më tepër për vete.

Pas kurrizit të dytë qerrja e zezë u ndal. Njeriu i veshur në të zeza zbriti nga qerrja. Shikoi në të dy anët e rrugës. Hipi prapë ku ishte më parë. Ndezi motorin duke luajtur kokën.

– Nuk bën të varroset këtu. Janë të vendasve – tregoi i pari.

– As aty. Të jahudive, na qenkan – tha njeriu i shkurtër.

– Pak tokë ka për ne.

– Po atje? – pyeti më i vjetri.

– Ishte i shpatës. Nuk i rri mirë hëna, – tha zgjatani, pakëz në tallje.

– Po ku ta varrosim, pra? – pyeti prapë më i vjetri.

– Aty ku do të ndalet qerrja, – tha sërish i pari.

– Ka ca kohë që rrokulliset qerrja – tha mendueshëm i dyti.

– Trimi ka bërë rrugë më të gjatë – tha i pari me një sharje gati të gulfatur. – Duhet t’ia gjejmë një vend ku nuk i treten eshtrat – e mbylli fjalinë me një patetikë rreth gjetjes së varrit.

– Si? – pyeti me një shqetësim të theksuar njeriu i shkurtër.

– Jemi në tokë të huaj, zotëri. Vështirë i pranon trupat tanë, – tha zgjatani me një zë krejt tjetër.

– Te kurdët, pra. Ose tek afrikanët – tha i dyti, më qetë.

– Do ta shohim. Na duhet një makinë, ndoshta – tha mendueshëm i pari.

– E pastaj? – pyeti i dyti.

– E pastaj do t’ia hapim varrin e do ta përcjellim trimin.

– Këtë nuk e ka merituar – u dëgjua prapë i dyti.

– Kush thotë se e ka merituar – tha me zë zgjatani – Dy metra dhé nuk i dha toka nënë.

Zgjatani që ecte në krahun e djathtë e që ishte bërë qull nga shiu, ktheu kokën nga i shkurti. Për herë të parë e pa se ai ishte qel, me një sy të gastartë, i padhëmbë, gati i këputur. Ktheu shikimin prapë nga qerrja e zezë. Ngjitej përpjetëzës së pestë të rrugës së përmortshme. Qielli ishte ndarë përgjysmë. Aty ku takoheshin të dy gjysmat, pra atje në fund, shkrepte një dhëmb i verdhë. Shenjë ndoshta, se dheu e pranonte të gjorin.

– The se dy metra tokë nuk i dha? – pyeti pikëllueshëm njeriu i shkurtër.

– Toka jonë është tokë gratçore. E kemi me kyt – tha zgjatani më i pikëllueshëm se njeriu i shkurtër.

– Do të na japë ajo, more. Edhe më shumë – tha nevrikshëm i pari.

– Po ç’i dhamë ne të na japë ajo?- gati shpërtheu zgjatani. Kafshoi buzën e trashë i shkurti. Pastaj nxori një shami. E fshiu fytyrën e plakur para kohe. Në një kënd të shamisë pa dy pika gjak. E fshiu edhe buzën e poshtme, të cilën mjeku i kishte thënë të mos e prekte fare. Me një drithmë futi shaminë duq në xhepin e majtë. Filloi ta ndjekë zgjatanin. Ai kishte zgurdulluar sytë. Përpjetëzës së fundit të rrugës së përmortshme ngjitej i mpirë. Në livadh, atje afër shkurreve, një makinë hapte varrin. Dhe kur e lanë rrugën e asfaltuar, zgjatani akull tha:

– Arritëm.

– Ku? – pyeti i shkurti.

– Aty nga nuk kthehet më, – foli zgjatani sa mezi e dëgjoi veten.

Qerrja e zezë u ndal para makinës së madhe. Njeriu i veshur në të zeza doli përjashta. Hapi derën e mbramë. Ndërkaq, njeriu i veshur në tesha të verdha, fiku makinën. Kërceu nga shkalla e dytë. Pa kurrfarë ceremoniali nxori nga qerrja e zezë arkën prej druri më të lirë e pa asnjë stolisje. E vendosën në bregun e dheut të shkriftë. Njeriu i veshur në të zeza, që fraku nuk i rrinte aq mirë, pyeti në gjuhën e vet.

– A ka kush të thotë diçka?

Zgjatani ktheu kokën në të majtë. Syri i gastartë i njeriut të shkurtër bënte dritë më shumë se kur e kishte veneruar për herë të parë aty diku në përpjetëzën e pestë të rrugës. Bëri tre hapa përpara. Mori qëndrim gatitu. Dikur rrëzoi shikimin mbi arkë. Vetëm tha:

– Lavdi, i gjori im! Të turpëroi dheu i huaj.

Pasi e paluan edhe lopatën e fundit, njeriu i shkurtër nxori nga xhepi i djathtë i mantelit një qese dhé. E hodhi përgjatë varrit. Tufën e luleve ia vendosi te koka, me mëngën e majtë të mantelit fshiu syrin tjetër të gjallë, që i kishte shpëtuar nga luftërat e fundit në Ballkan. Zgjatani, sapo i nënshkroi ca letra, u nis të dalë nga livadhi, ku nuk shihej asnjë gur varri… Dhe teposhtëzës kur morën udhën, dëgjuan prapë zhurmën e rëndë të makinës së madhe. Rrafshonte varrin e ri. Qerrja e zezë ishte zhdukur.

Njëri-tjetrin shikuan habitshëm. Mezi foli zgjatani:

– Rrugëve vdekjen e bëjnë njerëzit pa atdhe. Kështu e ka. Mallkim është ky apo…?

Në një bankë të vetmuar, në hijen e një rrokaqielli, njeriu i shkurtër kishte futur kokën në mes gjunjve. U rrokullis më vonë në çimenton avulluese, pranë një kore buke, që e kishin rrethuar mizat. Kishte tri buzë. Njëra futë. Ishte afruar një qerre. Brenda e kishin kyçur. Dikah e shpiente. Ishte i Zotit edhe ky…

(Schwalenberg, 1993).

 

ALBANI

 

Dyer të panjohura m’u hapën. Qartaqefas e piva kafenë. Nuk di kur do te kthehem në shtëpi. Në këtë kullë prej gurit do të banoni, më thanë. Pasi u rashë poshtë e lart kateve, u ndala në dhomën mbi bibliotekën e Belëve. Hapa dritaren në anën veriore. Shikimin përqendrova në majë të Katerdrales. Venerova se ajo ngacmonte qiellin vazhdimisht.

Tek bëja gjumin e parë, ra telefoni: Trimat lidhen për Atdhe, do të thotë, atdheun duhet dashur edhe kur nuk të jep asgjë. Zëri kumbues u fik në anën tjetër. Lëshova dorëzën e telefonit dhe nuk më zu gjumi më. Para dritares dridhet një gjeth, në pjergullën e zgjatur telart murit. Mund ta rrëzojë edhe puhiza. Ma kujtonte një tregim të Hivzi Sulejmanit, që as përsëvdekuri nuk e lanë të qetë. Një zot e mbron gjethin. Nxjerr dorën jashtë dhe ndiej fërkimin e lirisë.

Ditëve të para miku ma shpëloi një krah të qytetit. Tjetrin, tha, zbuloje vetë. Po deshe humb në turmë ose mbytu në Reiner. Shoh se njerëzit u ngjajnë ngapak guacave. Më të shurdhët janë. T’u nxjerrësh ndonjë fjalë, duhet thyer me çekiç ato. Në mes meje e Arbërisë, diku aty nën dritën e fortë të neonit ose pranë grumbujve të hekurishteve, shtohen dhe ngulfasin ato. Europa krijon membranën e vet mbrojtëse. Por lakuriqët ballkanas nuk e lanë të qetë. E shoh: ndryshe kupton dhe e ndërton lirinë dhe shtetin. Nëpër gjësende grith vetminë. Përpiqem të krijoj fytyrën e engjëllit tim.

Bisedën e djeshme e nis në krye të rrugës me mikun tim të ri.

– Alban, nga je?

– Nuk e di.

– Kë ke baba e nënë?

– As këtë nuk e di.

– Emrin kush ta vuri?

– Ai.

– Si ia thonë emrin?

Biseda këputet. Shikohemi çuditshëm. Errësira e syve të tij më kapërdin të tërin. Fryma gati nuk e lëshon. E kap për krahu. Nga prehëri im më shikon ai. I shpëlon dhëmbët. Pakëz më vonë çilet.

– Nuk e njoh – përgjigjet preras.

– Ashtu!

– Nëna më thoshte se ka qenë tepër i bukur… Pakëz i ngjaj unë.

– Dhe?

– Një ditë kishte ikur ai. As nëna nuk e kishte ditur pse. Pas një kohe shkoi edhe ajo. Nuk di a janë takuar më… Unë rri te gjyshja.

Rruga e Hajnrih Belit mbaron në udhëkryq. Nga aty derdhen rrugët e tjera. Lëvizet çmendurisht. Në anën tjetër, afër një bange të gjelbër, ndalen autobusët urbanë. Edhe ai nr. 1, nga i cili miku im i vogël zbret çdo ditë në orë të caktuar. Nja dhjetë metra larg e pret një grua e shtyrë në moshë, ulur mu në atë bangë. Ajo është gjyshja e tij. Sapo takohen qafohen. Rrugës së ngushtë nisen dorë për dore. Ajo bie përskaj shtëpisë së rrethuar me gjelbrim.

Takimi i parë me vogëlushin ndodhi rastësisht. Në krye të rrugës kryesore gjendesha sapo zbrisnin fëmijët nga autobusi urban nr.1. E kisha vënë hapin në shkallën e parë kur dëgjova: Alban! Alban! Ktheva kokën nga zëri gati i shtjerrë. Gruaja e shtyrë në moshë afër bangës priste vogëlushin e veshur në blu, i cili u nda nga turma. Me çantë në shpinë e me një qese sportive kaloi zebrën. U puthën dhe dorë për dore u nisën rrugicës që shpiente atje në krye të rrugës.

Para meje u ndal një ditë autobusi nr.1. Zbriti vogëlushi, fytyra e të cilit më ishte vijëzuar në kujtesë. As vetë nuk e di, në gaz i thashë: Ku je, more Alban? Ai ktheu kokën. Më shikoi me habi befasuese; kush isha unë vallë! Në dyshim përvoli buzën. U zhduk pas drunjve, duke kthyer kokën disa herë pas autobusit, i cili rrëshqiste ngadalë. Pas tri ditësh e njëjta skenë: tek hyja, vogëlushi zbriste. Më shikoi fëmijërisht. Sytë i kishte të kaltër, plot dritë qiellore. Nuk e mbaj mend cili më parë buzëqeshi. Ky ishte takimi ynë i dytë.

Më vonë mësova se Albani kishte lindur nga një dashuri e rastësishme e dy bredhacakëve të takuar rastësisht në Këln. Babai i tij, të cilit nuk di pse nuk ia thotë emrin, një ditë me shi tek kishte shkelur rrëzë Katedrales, ishte bërë qull tek e shikonte atë nga poshtë-lart. Ishte sjellë rreth saj përderisa një dorë vashe kishte hapur çadrën. Ai nuk e kishte veneruar fare atë. Sytë i kishin mbetur në majë të Katedrales. I bëhej se ajo ishte nja tri herë më e lartë se xhamia e Sinan Pashës. Nuk kishte kaluar as një muaj dhe prapë ishin takuar. Ajo shiste lule pranë Urës Lëvizëse. Nëse dëshiron të të shkojë puna mbarë, duhet përzier gjakrat, i kishte pëshëpritur ajo. Dhe kishin rënë në dashuri. Pra, nuk mund të thuhet se Albani është kopil.

Sapo zbritja një paradite në stacionin tim, më doli përpara me biçikletë ai. Nuk më kishte harruar edhe pse nuk ishim parë me ditë.

– Ç’bën, Alban? – e pyeta në hap.

Rrudhí krahët. Nuk më kishte dëgjuar ndoshta.

– E di ç’do të thotë emri yt?

Lëvizi kokën. Mezi dikur shqiptoi: Jo.

– Mirë që nuk e di… E di ku gjendet Kosova?

Dy çuka iu thelluan në faqe.

– Mirë që nuk e ditke as këtë.

Ika në shtëpi. Në krye të rrugës, nën kurorën e një pishe, qëndronte ai. Nuk lëvizi vendit derisa mbylla portën e jashtme. Nga këndi i dritares pashë kur rreptas pastaj i grahu biçikletës.

Lexoja faqet e fundit të një libri kur dëgjova trokitje të lehtë në derë. Hapa atë dhe brenda u rrokullis buzëqeshja e vogëlushit. Ishte koha kur ai kthehej nga shkolla. Zuri vend. Përpara ia vura një gotë lëng dhe çokollatën. Ballë meje përbihej njëri nga tragjikët e kohëve moderne të popullit tim, që në mënyrë të dhembshme sajonin Librin e asimilimeve. Një orë gati kishte kaluar kur më tha se ndodh ta kërkojë gjyshja edhe në polici. Mos u bë merak, i thashë. Të përcjell unë. M’i tregoi librat. Autorët e tyre ishin emra.

– Di kush është xhaxhi Naim? – e pyeta befas. Ngriti vetullat. Me fund zbrazi gotën. Prapë e grisi çokollatën me dhëmbë të imët. Fill e për pe zura t’i tregoj për çdo gjë, që kishte të bëjë edhe me atë që nuk dinte asgjë. Dikur më pyeti: Ku gjendet Tomorri? Po pse pyet për Tomorrin, desha t’i them. Aty rrijnë perënditë tona. Por këtë emër disa herë e pëshpëriti. Në mënyrë karakteristike e theksonte germën rr. Më bëhej se këtë e bënte më tepër për vete, ose përpiqej të grithte diçka nga kujtesa e tij. M’i nguli sytë dhe nuk pyeti asgjë më. Hapi çantën. Me kujdes vuri librat. Por ç’libër t’i dhuroja unë? Ato mbi tavolinë ishin edhe për mua të rënda. U vinte era kazamate, lagështi; pikonin gjak, ofshamë e vdekje. Megjithatë, vendosa t’ia fal ca. Ia vura përpara. I shikoi me kureshtje. Shpejt e shpejt i vendosi në çantë. Pak pa rënë muzgu e përcolla deri te shtëpia. Tërë rrugës nuk m’i hoqi sytë. Nuk di në kë i përngjaja. Në të ndarë edhe një herë m’i shkundi kaçurrelat. Gjyshja e shqetësuar zbriti shkallëve. Më shikoi me dyshim dhe ikën brenda. Në dritare lëvizte dorën ai.

Në fund të kopshtit të Belëve këputja një mollë kur pashë mikun me Albanin nën sjetull. Ua bëra me dorë. Më kishin kërkuar gjatë.

– Atdheu e ka një motër – pakëz në gaz e i dehur tha gadimsi, që më kishte bezdisur rreth atdheut që nga nata e parë.

Albani nuk bënte vër me gojë. Nuk e kisha parë të tillë. Nga maja e kokës deri në thembër i kishte rënë një hije pikëlluese. Dikur m’u bë se plasi.

– I pe librat? – e pyeta ngadalë – Herën tjetër t’i sjell të xhaxhit Naim. Aty e ke edhe Tomorrin.

Ai fare nuk dëgjonte. Bënte ca lëvizje jo të zakonshme. Më vonë ato u bënë më të rënda tek grimconte thonjtë. Nga dora e gadimsit u shkëput dhe vrapoi livadhit. Nën një hije peme gjëregjatë u shtri. Dëneste. Mes dhëmbëve më ishin ngrirë fjalët. Për herë të parë e shihja të përlotur Albanin.

– Ç’ke vogëlush? E pyeta i trandur.

Flokët e verdhë ia përkëdhelja tek ia puthja. Ai vazhdonte kafshimin e gishtërinjve. Nuk prante. Përjargej. Në mes shuplakave të duarve fshihte fytyrën. Më vonë drejtoi shikimin nga unë. Mezi u dëgjua:

– Nuk di të lexoj shqip. Unë nuk jam fajtor.

– Oh, Zot!

Ula kokën i turpëruar më tepër nga vetja. Nuk desha të m’i shihte sytë e lagur. Më vinte inat të m’i shihte ai që qante për fatin e vet…

Shumë vjet më parë udhëtoja për në Paris. Diku mbi Alpet e Europës stjuardesa kishte alarmuar: Ju lutem, lidhuni! Nuk punon një motor. Për herë të parë e kisha uruar Zotin të bëja udhën bashkë me Lumin edhe në Hade. Kisha shpërthyer në gaz dhe i kisha tmerruar njerëzit, që fshiheshin nga hija e vdekjes. Po Albani, ku shpie? Librin e asimilimeve e lexoja, apo teksa fillova ta shfletoja.

Rashë në gjunj, nën qiellin e zymtë midis livadhit. Futa kokën mes duarve plot dhé. Miku im i vogël ishte larguar pa nxjerr zë. Adheu, si duket, iu kishte pëshurrur. Aty afër m’i kishte lënë librat. Fërfllizë shiu ishte derdhur mbi mua. Për diçka që dhemb nuk është turp të qash. Albani nuk ishte i vetmi nga Libri i asimilimeve të popullit tim.

(Këln, 1994).

 

Marrë nga përmbledhja me tregime “Fundi i mitit”. Ndalohet riprodhimi i paautorizuar i përmbajtjes së kësaj faqeje.