Helena Kadare: Jeta përkrah Ismail Kadaresë

Beti NJUMA & Alda BARDHYLI

Gati 40 vjet nga udhëtimi i parë në Kosovë, Helena Kadare rikthehet sërish këtë fillim vjeshte në Prishtinë në një takim me lexuesit. Ka mbetur po ajo, gruaja që i shpërndahet një dritë ndër flokë, që duket se vjen nga thellë brenda saj. Ndoshta është letërsia ky pasion që ajo e takoi herët që kur ende fëmijë përpiqej të lexonte çdo libër që i binte në dorë në qytetin e saj të lindjes Elbasan.

Më pas gjithë jeta e saj do të orvatej rreth letërsisë. Qindra lexues kishin zënë vendet në kafenenë Sonder ku kemi nisur të realizojmë një cikël bisedash me shkrimtarë në kuadër të projektit “Letërsia dhe qyteti”.

Asnjëherë më parë nuk kishim parë kaq shumë lexues për një autor, që në të ftohtin e mbrëmjes së Prishtinës rrinin thjesht për ta takuar atë, shkrimtaren e tyre të dashur. Përgjatë gjithë rrëfimit, Helena Kadare u shoqërua me vështrime lexuesish që gjenin tek ajo jo vetëm shkrimtaren, por edhe gruan që me modelin e saj ka emancipuar e frymëzuar gratë shqiptare. Më poshtë po përpiqemi të japim një pjesë të kësaj bisede.

Le ta nisim bisedën me Prishtinën. Udhëtimin juaj të parë këtu e keni bërë shumë herët, me një grup shkrimtarësh. Si vjen në kujtimet tuaja ky udhëtim?

Për herë të parë kam ardhur në Prishtinë në vitin 1980, si pjesë një grupi nga Lidhja e Shkrimtarëve që kryesohej nga Dritëro Agolli. Kemi qenë me shkrimtarët e tjerë si Eglantina Mandia, Zija Çela, Shefqet Musaraj. Asgjë nga udhëtimet e mia të mëvonshme nëpër botë, nuk e arrin atë lumturi të atij udhëtimi të parë në Kosovë.

Është udhëtim i papërshkrueshëm. Pas atij udhëtimi unë kam shkruar një sërë tregimesh, që kishin të bënin me Kosovën. Gjatë atij udhëtimi vizituam edhe Pejën. Një vit më pas erdha përsëri në Kosovë, me Ismailin, ku qëndruam rreth një javë dhe shëtitëm nëpër Kosovë, Pejë, Gjakovë etj.

Më kujtohet që rrinim te “Hotel Grand”, i cili sapo ishte hapur dhe neve na dukej shumë luks dhe kur ktheheshim në mbrëmje në hotel gjithë holli i tij ishte i mbushur me studentë që na prisnin.

Kur kemi ardhur në Kosovë dy muaj pas luftës, një punonjës, që punonte në sportelin e të njëjtit hotel na ka thënë: “Ju nuk e dini, por gjithë kohës ishit të përgjuar dhe pas largimit tuaj, shumë nga ata studentë që ju prisnin ju, pësuan reprezalje”.

Do donim t’ju pyesnim për zanafillën e njohjes suaj me Ismail Kadarenë. Ka qenë një tregim i juaji i botuar në një gazetë të kohës, i cili do t’i tërhiqte vëmendjen Kadaresë, i cili ishte në atë kohë student në Moskë. Pas këtij tregimi ai ju shkroi një letër dhe kështu nisi “aventura” juaj me Ismail Kadarenë…

Isha gjimnaziste kur botova atë tregim, ndërsa Ismaili ishte me studime pasuniversitare në Moskë. Pasi kishte lexuar këtë tregim, më shkroi katër rreshta: “Lexova tregimin tuaj të mrekullueshëm…”. Dhimitër Xhuvani, një shkrimtar nga Elbasani, i cili ndodhej edhe ai në Moskë, i kishte thënë Ismailit: “e njoh unë këtë vajzë”. Kur erdhi në verë në Shqipëri, Ismaili më tha se “nuk është se më pëlqeu vërtet ai tregim, por kisha tjetër qëllim…”.

Pastaj vijuan shumë letra të tjera deri te takimi juaj i parë..

Letrën nga Moska e mori vesh i gjithë gjimnazi në Elbasan. Unë ju përgjigja menjëherë, me disa faqe letër, por nuk mora ndonjë përgjigje.

Ju jeni një nga shkrimtaret e para femra të pasluftës apo kohës së diktaturës. Fakti që ishit bashkëshortja e Ismail Kadaresë, a ka qenë edhe një sakrificë e juaja, në raport me krijimtarinë tuaj letrare?

Unë e dija këtë fakt dhe e kisha pranuar. Por, ndihesha e privilegjuar se isha e para që kaloja nëpër duar, lexoja e para, krijimtarinë e Ismailit. Gjithashtu, mendova, se përballë asaj që mund të shkruaja unë, ndihma ndaj atij, vlente më shumë. Unë iu përkushtova kësaj gjëje me bindje të plotë, se ia vlente shumë më tepër se 20–30 librat e mi që do kisha bërë.

Ju nisët të na tregoni për njohjet tuaj me Kadarenë… Megjithatë, historia juaj e dashurisë nuk ka qenë e lehtë. Do të donim të dinim, kthimin e tij nga Moska, takimin tuaj të parë hyrjen tuaj të parë në familjen Kadare, emocionet e para kur e patë… si ishte ai si karakter, ju tërhoqi më tepër kur u përballët fizikisht…?

Ndërkaq unë erdha studente në Tiranë. Rastësisht në Bulevard përballem me Ismailin, i cili ishte me Nasho Jorgaqin. “Ja kjo është Helena Gusho, siç kisha mbiemrin e vajzërisë”, i thotë Nasho. Ai aty për aty shënoi numrin e telefonit dhe më tha, “më merr në telefon, se kam sjellë edhe disa filma dhe unë i shoh në tavan”. Unë u mahnita shumë… Ma tha troç: “hajde të shohim filma në tavan”.

Le të flasim për romanin tuaj të parë “Një lindje e vështirë”, një roman i shkruar në vitet ’70. Jeni pothuajse gruaja e parë që shkruani një roman. Si e shkruat atë vepër?

Kam shkruar shumë herët, por lidhja me Ismailin më bëri të mendoja se, çfarë do të thoshte ai, për ato që unë shkruaja. Ma lexoi fillimisht ai atë roman. “Mirë, nuk është i keq. Por jo kushedi se çfarë. Mos kujto se çfarë ke bërë”, më tha. Pastaj ai roman u botua dhe u prit shumë mirë nga publiku.

Pothuajse gjithë librat tuaj, që erdhën më pas, nisur edhe nga titujt, “Bashkëshortët”, “Një grua nga Tirana”, “Kohë e pamjaftueshme” duket sikur janë një autobiografi e juaja. Kjo, mos do të thotë se jeni frymëzuar nga realiteti, nga historitë e jetës suaj.

Besoj se po… Ndoshta pak a shumë….

Interesante te letërsia juaj është që jeni bazuar te historitë tuaja personale. Por edhe vetë Ismail Kadare, ka futur jetën e tij personale, në disa libra biles edhe në ndonjë rast marrëdhënien me ju, siç është te “Përbindëshi”, ku personazhi Ana, jeni ju, janë takimet tuaja të para me Ismailin… Madje zgjodhi një fat tragjik për Anën. … Dhe në fakt të gjitha Anat kanë një fat gati tragjik në veprën e tij, sikurse edhe tek “Aksidenti”.

Po, por ai vetë nuk ka qenë koshient, sepse ia kanë bërë këtë pyetje edhe shumë herë të tjera. Anën, e ka një personazh shumë të dashur, e ka përdorur shpesh si emër në libra.

Juve ju shqetësonte fakti që Ismaili, papritur ju bënte personazh, të atyre që shkruante?

Të them të drejtën nuk e quaja se isha personazh. Ky është një nder shumë i madh. Dhe i thosha vetes se është dikush tjetër, jo unë.

Po kur personazhet ishin femra të tjera sidomos ato të historive të tij të dashurisë, në Moskë, që ju pak nga pak i zbulonit…

Në fakt me historitë por edhe jetën e tij në Moskë u njoha më herët, nga poezitë e tij, por edhe nga ditarët, që ia gjeja e lexoja te shtëpia e tij. Dhe si të thuash, u vaksinova për këtë pjesë. Ditari ishte i mbushur me Juba, Tanja etj. Dhe mendoja se si ishte e mundur që një njeri të donte gjithë këto femra. Përfundimisht. U vaksinova dhe nuk më bënte më përshtypje. Ai ma përsëriste shpesh “ti po të duash edhe ik, se unë nuk kam ndërmend të martohem”. Unë ia ktheja “kush ka ndërmend të martohet me ty”. Përpiqesha të dukesha sa më origjinale.

Ju e keni sjellë jetën tuaj përkrah një shkrimtari të madh në librin “Jetë e pamjaftueshme”… Një libër që keni nisur ta shkruani në vitin 1996 ndërsa ishit në Dubrovnik kohë pas luftës dhe dilemave të ndryshme, pasi Kadaresë nuk i pëlqenin librat autobiografikë….

Jo. Ai thoshte se “në qoftë se duhet të shkruash diçka, duhet ta shkruash në mënyrë të tillë që ta pëlqejnë ballkanasit, sepse ata vetë, i shpërdorojnë këto gjëra dhe më tepër janë narrativë. Ti je në gjendje ta bësh këtë gjë?”. “Besoj se po”, -i thashë unë. “Atëherë, në qoftë se do që ky libër të jetë me vlera, duhet t’i thuash gjërat, ekzakt, siç kanë ndodhur dhe si ti i ke menduar dhe siç i mendon tani. Duhet t’i thuash pa tabu. Mos u ndiko, as nga unë as nga ndokush tjetër”. Kjo më dha mundësinë e mirë që t’i shkruaja historitë pa droje. Ai më ka mësuar të shkruaj gjithmonë atë që mendoj, pa bërë dredha, sepse lexuesi ka një ndjeshmëri të jashtëzakonshëm, që do ta kapë përnjëherë, kur përpiqesh të rrotullosh historinë, për të fshehur diçka.

Ju e keni treguar edhe në libra, se jeta në komunizëm nuk ka qenë e lehtë për të dy, sidomos për Kadarenë. A mund të na tregoni disa momente në jetën tuaj, që keni ndjerë se diçka mund të ndodhte?

Ka pasur shumë momente të tilla. Njëri ka qenë kur u bllokua botimi i poemës “Në mesditë Byroja Politike u mblodh” (“Pashallarët e kuq”). Ai ka qenë një moment shumë-shumë i vështirë. Kadare kishte çuar një cikël me poezi te gazeta “Drita” dhe priste botimin në numrin e të dielës së radhës. Ishte një e diel me shi dhe unë, për habinë time, ndihesha edhe pak euforike. Të dielave ne na thërrisnin aktivistet e lagjes, për të pastruar shkallët e pallatit dhe oborrin e tij. Nga që binte shi unë mendoja: “sa mirë ajo gruaja nuk do na thërrasë sot”. Erdhi gazeta “Drita” poshtë derës. Unë e pashë dhe i thashë Ismailit, “nuk është botuar cikli yt”. “Ashtu”, -tha ai dhe u pre. Mua m’u duk diçka e zakonshme, por ai e ndjeu të keqen menjëherë, sepse dinte edhe diçka që unë nuk e dija. Të nesërmen, Ismaili më thotë se i kishte thënë Dritëro Agolli “nuk do ta mbash fjalën në përvjetorin e Naimit”. Ismaili kishte kumtesën kryesore. Ndërsa unë u mundova ta qetësoja duke i thënë “e po mirë, punë e madhe”, ai më bëri shenjën me duar “je mirë”. Ne të asaj kohe, të atij universi, i njihnim shumë mirë ato kode, se çfarë donin të thoshin. Fakti që nuk do e mbante atë kumtesë, ishte si një ndëshkim. E pyeta: “Çfarë ka ndodhur?”. “Asgjë, për një vjershë”. “Po cila vjershë?”. U kthye në shtëpi dhe ai ishte shumë i zymtë. Shkova në studion e tij dhe hapa dosjen. Gjeta vjershat e tij që m’u dukën normale dhe midis tyre, poemën që nuk ma kishte treguar. Më “ra qielli në kokë”. “Ti nuk ma ke treguar”, i thashë. “Ta kam treguar, por nuk e mban mend”. “Si nuk e mbaj mend…”. Pas kësaj filloi një histori, që ishte më e rënda nga të gjitha sepse u mblodh edhe Komitetit Qendror, u angazhua vetë Ramiz Alia dhe u thanë gjërat më të llahtarshme që mund të thuheshin. Kritika si “ti je armik”, “i hap rrugën imperializmit” etj. Ai ishte shumë i dëshpëruar, e dinte shumë mirë se çfarë kishte bërë. Pasuan ditë shumë të rënda për ne…

Le të flasim për një moment tjetër, kohën e botimit të “Dimri i vetmisë së madhe” (“Dimri i madh”). Si e kujtoni këtë periudhë, ankthin e atyre ditëve, sepse edhe botimi i këtij libri u shoqërua me shumë probleme në familjen tuaj.

Shumë botime të tij pasoheshin me kritika e probleme. Por ai nuk ligështohej. Unë i ndizja çdo mëngjes oxhakun në shtëpi dhe ai ulej pranë tij dhe shkruante. Ishte njeriu më i lumtur në botë. Harronte çdo gjë që ndodhte jashtë, duke shkruar atë që donte. Asnjëherë nuk pati kufizim brenda vetes, për të mos thënë diçka. Mënyrat dhe marifetet e tij, ishin të atilla që ajo që shkruante të kalonte por gjithsesi, “jo gjithnjë shkonte puna vaj”. Por ai vetë ishte shumë i lumtur, nuk donte t’ia dinte çfarë ndodhte jashtë, për mbledhjet, manifestimet … “O sa mirë, kalova këto dy orë që shkrova. Unë jetoj në këtë botë, dhe jam shumë i lumtur”, -thoshte. Edhe sot ma përsërit herë pas here, “jeta jonë ka qenë shumë e bukur”.

Si i keni përjetuar në familjen tuaj, akuzat e shumta që i janë bërë Kadaresë, si “shkrimtar i oborrit”, apo si “shkrimtar që i ka shërbyer regjimit”?

Fakti që ai ka një vetëdije të plotë për atë që ka bërë dhe që lexuesit janë me mijëra e tregon vlerën e letërsisë së tij. Lexuesi i vërtetë, ai që e donte librin dhe që e donte Ismailin, e kuptonte menjëherë në mes rreshtave atë që donte të thoshte ai. Përballë këtyre akuzave të postkomunizmit, është vepra që e tregon vetë çdo gjë. Në qoftë se ata nuk duan ta shohin është tjetër punë.

Ismaili i ka marrë të gjitha çmimet e mëdha ndërkombëtare, përveç njërit, “Nobeli”. Duket sikur këto vite kanë qenë një endje drejt këtij çmimi…

Ai është një çmim që jepet nga një juri, nuk është se e kërkon vetë. Borgesi ka dhënë një përgjigje të madhe kur e pyetën “pse nuk e ke marrë çmimin ‘Nobel’?. “Sepse kanë harruar të ma japin”.

Cilat kanë qenë marrëdhëniet tuaja me nomenklaturën, veçanërisht me familjen Hoxha, Nexhmijen dhe Enverin?

Ne kemi qenë te familja Hoxha në vitin 1971. Ismaili do shkruante “Dimrin…” dhe kishte kërkuar nga Arkivi, dokumentacionin e mbledhjes së 81 partive në Moskë. Ne shkuam dhe ishim në një ankth të madh sepse Enveri dukej një figurë e paarritshme. Ndërsa ishim duke biseduar me Nexhmijen, në mes të bisedës erdhi Enveri. Biseda ishte shumë interesante sepse ai tregoi shumë gjëra, jo vetëm për atë mbledhje, por edhe histori nga Gjirokastra, sepse ata ishin banorë të së njëjtës rrugicë. Ankthi, ishte i madh, për kohën që qëndruam atje.

Ismail Kadare hyn tek ata shkrimtarë që ka lëvizur herët dhe shpesh jashtë shtetit edhe gjatë kohës së diktaturës. Në librin tuaj ju tregoni edhe një moment kur ai kishte menduar të arratisej, sapo ishte kthyer nga Moska. Po ju, si i keni përjetuar herët e tjera, kur ai dilte jashtë, shkonte në Paris. E keni patur atë frikën moskthimit? Si e kujtoni më pas, vitin 1990, kur ju familjarisht vendosët dhe u larguat drejt Francës? Pas kësaj ikjeje filluan edhe sulmet?

Para asaj ikjeje ai e kishte menduar shumë herë ikjen, ai është njeriu më i sinqertë në botë. Për fatin e mirë apo të keq, unë jam mësuar me këtë gjë dhe e kemi diskutuar disa herë bashkërisht ikjen e tij në vitin 1983. “Unë do iki, por ti dhe vajzat do të internoheni”, -më tha. “Nuk ka gjë, unë jam e fuqishme dhe do të punoj në internim, por ti bëjë atë që mendon dhe që e do”. “Ai Enver Hoxha do të vdesë nga dëshpërimi nga ky gjest që unë do të bëj”, mendonte. Ramë dakord të dy. Për gjatë një nate të tërë bëmë gati valixhet. I hapa astarin, futi dorëshkrimet dhe e qepa unë, me mendimin që nuk do të kthehej. Pasi kishte ikur, vajzat pyesnin “kur do të vijë babai…”.

Unë mendoja me vete, “po këto çfarë kanë, nuk kanë pyetur ndonjëherë tjetër, gjatë ikjeve të tij”. Edhe ato sikur e ndjenin këtë gjë. Papritur ai lajmëroi “vij në datën kaq…”. Ai kishte folur edhe me miqtë e tij francezë, të cilët e kishin këshilluar se “nuk është ide e mirë, që ti të ikësh”. Dhe u kthye.

Më kujtohet kur erdhëm nga Parisi, në Tiranë pas disa muajsh, pasi ishim larguar… Ka qenë hera e dytë a e tretë, një grua, i drejtohet Ismailit: “si e bëtë këtë Ismail Kadare, si na braktisët”. Ai iu përgjigj: Pse ju braktisa, unë nuk jam bariu juaj!
Kritikat e pas arratisjes ai i ka përmbledhur me një përgjigje në një intervistë të tij, kur ka shpjeguar, “unë nuk jam i zgjedhur nga populli, jam bërë vetë shkrimtar”.

Në prag të rënies së regjimit, ju e parandjetë dhe e bëtë këtë veprim…

Në prag të rënies së regjimit, Ismaili i dërgoi një letër Ramiz Alisë, të cilën edhe e ka botuar te libri “Letërkëmbim me Presidentin”. I ka shkruar edhe Papa Gjon Palit të Dytë, Presidentit amerikan Xhorxh Bushit, të cilëve ju shkruante edhe për Kosovën. Letrën Ramiz Alisë ia bëri pasi ndodhën disa ndryshime, kryesisht në fshat, ku fshatarëve iu lejua të mbanin lopë e bagëti. Kjo dukej si një gjë e madhe, sikur po lindte një farë lirie. Njerëzve iu dhanë edhe pasaporta për jashtë shtetit. Duke parë këtë frymë, Ismaili i shkroi Ramiz Alisë… Vjen përgjigjja: “Shoku Kadare, në letrën tuaj me kaq faqe (nuk më kujtohet numri), nuk e keni përmendur asnjëherë fjalën ‘parti’…”, dhe vijonte letra me një gjuhë të drunjtë. Pasi e lexoi letrën, Ismaili më tha: “me këtë nuk bëhet gjë, ne duhet të ikim. Ta tronditim mirë këtë regjim”. Pas kësaj ne ikëm. Nga Parisi dha intervista për “Le Monde” dhe “Zërin e Amerikës” ku deklaroi se “do të kthehem në Shqipëri kur ajo të demokratizohet”. Gjë që e bëmë pas gjashtë muajve.

Ismail Kadare nuk ka rivalë në letërsi si para viteve ’90 edhe pas tyre. Megjithatë ka zëra, nga ata që e sulmojnë që thonë se “Ismaili i ka lënë në hije shkrimtarët e tjerë…”

Unë kam qenë vetë prezentë, ku Ismaili ka ndihmuar autorë të tjerë. Meqë jemi në Kosovë, dy shkrimtarë kosovarë, Ibrahim Rugova dhe Rexhep Qosja i ka prezantuar te botuesi i tij francez dhe librat e tyre i ka shoqëruar edhe me parathënie të tijat. Po kështu edhe autorë të tjerë…

Po raportet tuaja me familjen e Dritëro Agollit me të cilin keni qenë edhe fqinj, si kanë qenë? Ju jeni bërë edhe shkas për lidhjen e Dritëroit me bashkëshorten e tij të ardhshme Sadijen, me të cilën ju keni qenë në një klasë. Është folur shumë për një marrëdhënie, midis Kadaresë dhe Agollit sa të mirë, aq edhe të tensionuar. Në fakt si ka qenë kjo e vërteta e kësaj marrëdhënieje, e këtij raporti?

Me Sadijen kam qenë në një klasë, por vetëm vitin e parë të fakultetit, sepse unë u martova. Në dasmë, Kadare thirri gjithë shokët e tij shkrimtarë të Lidhjes, pa gratë, ndërsa unë thirra shoqet e mia, konviktore. Dhe në dasmë shkrimtarët kërcenin me këto studentet. Dritëroi u njoh me Sadijen në këtë dasmën tonë. Marrëdhënia e tyre ka patur ulje dhe ngritje. Ata kanë qenë shumë miq. Kanë udhëtuar e folur shumë bashkë. Por kur Dritëroi u bë Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, ishte e kuptueshme, se ai nuk mund të përdorte më atë gjuhë, që fliste me Ismailin, përpara se të merrte atë post. Ndaj edhe unë e kuptoj pamundësinë e tij për të qenë të afërt e të hapur, siç kishim qenë, sepse ai përfaqësonte tjetër gjë më pas. Ndërkaq e kemi vazhduar miqësinë, deri vonë deri sa Dritëroi ndërroi jetë. Biles unë edhe sot, vazhdoj edhe shkoj te Sadija. Edhe Ismaili është takuar, marrëdhënia vazhdon të jetë shumë korrekte.

Si është jeta juaj tani, raportet tuaja me Ismailin. Fëmijët kanë ndërtuar jetën e tyre dhe ju jetoni midis Tiranës dhe Parisit. Si është përditshmëria juaj sot?

Jeta e përditshme është siç ka qenë gjithmonë. Ai është “Princi” që nuk di të bëjë asnjë punë që e do çdo gjë gati dhe unë që vazhdoj t’i bëj njëlloj punët si të gjitha gratë shqiptare.

Si e shikoni Shqipërinë pas kthimeve të tanishme nga Parisi? Si e gjykon situatën politike, shoqërore. Shikon një Shqipëri që ka bërë progres, apo sheh një Shqipëri që vazhdon e thellohet në regres?

Nuk besoj se jam unë personi i përshtatshëm për të dhënë një përgjigje. Për mua çdo ardhje në Tiranë është një gëzim i vazhdueshëm, në çfarëdolloj kuptimi. Biles i kërkoj Ismailit që të rrimë në Tiranë, pasi tani edhe punët që ai duhet të bëjë atje, mund t’i mbarosh prej këtej me një kompjuter. Kam vënë re se klima në Tiranë e lodh dhe e dëshpëron, sepse, për hir të së vërtetës ka edhe shumë agresivitet, të cilin ai e ndjen më thellë, se sa unë.

Kush ka qenë njeriu që ka ndikuar më shumë te Kadare?

Vajza e vogël Besiana. Është i vetmi njeri që ne kur duam ndonjë gjë i themi asaj “thuaj babit”… Për sa iu përket miqve ka qenë një mik shumë i mirë, Agim Myftiu, djali i një ish-anëtari të Byrosë Politike, Manush Myftiut. Për fat të keq ai vdiq papritur. Ai na sillte neve të gjitha lajmet se çfarë ndodhte në Bllok. Ismaili kishte një pasqyrë shumë të qartë të gjërave që ndodhnin, në saj të atij. Veç meje, ishte ai që i lexonte dorëshkrimet e Ismailit. Ai kishte në shije të jashtëzakonshme artistike, letrare. Në takimet e shpeshta, që shkonin ndonjëherë deri në mëngjes ne flisnim me atë, me kode, por kur vinim vajzat në gjumë dilnim jashtë, rrugëve të Tiranës sepse kishim frikën e përgjimeve në shtëpi. Ai vërtet ka qenë një mik i mrekullueshëm. Na sillte nga Blloku edhe libra francezë që nuk ishin për publikun.

Keni harruar ndonjë gjë pa thënë te libri juaj me kujtime?

Jo nuk kam harruar, por m’i ka hequr Ismaili nja 100 faqe.

Konkretisht çfarë ju ka hequr?

Ka hequr disa kujtime të mikeshave, shoqeve të mia.

Përveç punës suaj si redaktore letrare që keni kryer, por edhe librave të shumtë që keni botuar, ju jeni edhe një përkthyese e mirë. Cilat janë raportet tuaja me përkthimin?
Për t’ju përgjigjur kësaj pyetjeje do përmend një bisedë të botuesit të “Fayar”, të cilin kur e pyesin “si i zgjedh librat që boton, u përgjigj”: “unë botoj ata libra që kam dëshirë t’i lexoj edhe vetë”.