Henry Marsh rrëfen “brishtësinë” e trurit

Pas bestsellerit “Mos bëj dëm”, vjen në shqip botimi i dytë i neurokirurgut të njohur, Henry Marsh. Rrëfimet, jeta si kirurg i trurit, vijnë me përkthim të Mentor Petrelës. Libri u promovua dje në orën 11.00 në mjediset e Akademisë së Shkencave.

“Kirurgjitë e mia fatkeqe, marshojnë para meje si fantazma”…Këto fjalë të mjekut të njohur Henry Marsh, autorit të bestseller-it “Mos bëj dëm” japin një përfytyrim të menjëhershëm të një jetë jo të lehtë, kur fjala është për një nga punët “më të rrezikshme’ siç është ajo neurokirurgut. Pas përvojës në shqip me librin e parë “Mos bëj dëm”, Marsh vjen sërish për lexuesit shqiptar me librin e dytë “Rrëfimet. Jeta si kirurg i trurit”, të përkthyer nga doktor Mentor Petrela. Promovimi i librit u organizua dje në mjediset e Akademisë së Shkencave. Silueta e tij nuk është ajo klasike e nje mjeku me uniform: bluzë, kapuç e size. Marsh ka vendosur të rrëfejë jetën si kirurg në moshën e tij të pensionit, duke menduar se  përvoja e tij, e sidomos ajo e dështimeve do të jetë një inkurajim, për të rinjtë që të mos përjetojnë traumën e “gabimeve” përgjatë karrierës në mjekësi. Marrim një fjali nga Rrëfimet e Marsh: Kam mësuar se të prekësh me dorë trurin nuk të thotë asgjë për jetën – përveç se të tronditesh nga brishtësia e saj. Karrierën time do e mbyll jo tamam i deziluzionuar por, në një farë mënyre, i zhgënjyer. Kam mësuar më shumë për gabueshmërinë time dhe vrazhdësinë e kirurgjisë (edhe pse është kaq shpesh e nevojshme), se mbi mënyrën si punon vërtetë truri….

“Pacientët janë të tmerruar sa edhe të paditur, nga to kuptojmë nëse kirurgu është i aftë? Ata mposhtin frikën e tyre duke i veshur kirurgut fuqi mbinjerëzore”, shkruan Marsh. Henry Marsh ka kaluar një jetë në frontin e kirurgjisë. Ka pasur ngritje ngazëlluese dhe ulje shkatërruese, por dashuria e tij për praktikën e neurokirurgjisë nuk është zbehur kurrë. Në vijim të botimit të bestsellerit të Neë York Times, “Mos bëj dëm”, Marsh u tërhoq nga puna e tij me kohë të plotë në Angli për të punuar si vullnetar në Ukrainë dhe në Nepal. Në librin “Rrëfimet” ai përshkruan vështirësitë e punës në këta shtete të trazuar dhe të varfër, si dhe çfarë ka kuptuar më tej nga praktika e mjekësisë. Marsh gjithashtu përballet me barrën e përgjegjësisë që mund të vijë nga përpjekja për të pakësuar vuajtjen njerëzore. Duke zbuluar për herë të parë kujtime të ditëve të tij të hershme si student i mjekësisë dhe përvojat që e formuan si një kirurg të ri në moshë, ai eksploron vështirësitë e një profesioni që merret me probabilitete në vend të sigurisë, si dhe kur dëshira e fortë për të zgjatur jetën mund të vijë me një kosto tragjike për pacientët dhe për ata që i duan. Duke reflektuar se çfarë i kanë mësuar dyzet vite përballje me trurin e njeriut, Marsh gjen një qëllim tjetër në jetë ndërsa i afrohet fundit të karrierës së tij profesionale, dhe një kuptim të ri se çfarë ka rëndësi për të gjithë ne në fund.

Dy fjalë për Henry Marsh

“Rrëfimet” e Henry Marshit vijnë për lexuesin shqipfolës të përgatitur tashmë me stilin e tij narrativ. Etik, realist, provokues dhe kësaj radhe, me një pauzë mendimi në fund të faqes. Gjithmonë fanatik i ditarit të tij, dëshmitar i realizimit të jetës nëpërmjet vështirësive të kirurgjisë së trurit, ai është i mbushur me humanizëm falë edukimit, kryesisht të familjes. Jo rastësisht thotë se “jeta ime është ajo që im atë kishte përgatitur për mua”. Megjithëse ateist, me këtë rrëfim mbetet brenda trinitetit të shenjtë. Shtegtues drejt horizonteve të reja, e gjen veten në shprehjen me humor tipik “I travel to escape from myself” – udhëtoj për të shpëtuar nga vetvetja. Pra, gjithnjë me dyzimin e një mendimtari. Me këtë shprehje më kujton personazhin e novelës së Italo Kalvinos “Viskonti i përgjysmuar”.

Nëpërmjet rrëfimeve të tij përshkruhen situata të pacientëve, familjarëve, personelit, administratës, ku qenia njerëzore përballet me sëmundjen – anën e kundërt të mirëqenies kryesore – shëndetin. Kirurgu flet me mundësitë dhe jo me siguritë, të cilat janë virtuale, por që pacientët dhe familjarët i kërkojnë me çdo kusht. Të vërtetat, në përshkrimin e situatave njerëzore nga vende të pasura si SHBA dhe Anglia, nga vende jo-të-pasura e të ngjashme me ne, me regjime postkomuniste si Ukraina, nga vende të varfra si Nepali e Sudani, tregojnë se sistemi i edukimit dhe i zhvillimit te shoqërive mbetet vendimtar në mënyrën si praktikohet kirurgjia. Në mjekësi, nëse standardet dhe pagat nuk janë të larta ka ryshfete. Të jesh i ndershëm në një shoqëri të pandershme, do te thotë të urrehesh nga të gjithë, thotë ai. Me “Rrëfimet”, Henry shkon drejt trilogjisë duke përmbushur atë ç’ka Nietszche përcakton: “Të shkruash duhet të jesh mjek dhe të njohësh filologjinë”

“Rrëfimet. Jeta si kirurg i trurit”

Me shaka them se pasuria ime më e shtrenjtë, ajo që vlerësoj më shumë se veglat e punës, librat, pikturat dhe antikuarët e trashëguar nga familja, është kutia e vetëvrasjes, që e mbaj të fshehur në shtëpi. Aty mbaj disa barna që jam munduar ti mbledh gjatë viteve. Por nuk e di nëse do të bëjnë punë – në to nuk shkruhet as “të përdoret përpara datës”, as “skadon në datën”. Do të ishte e turpshme të zgjohesha në reanimacion pas një përpjekjeje të dështuar për vetëvrasje apo duke më bërë lavazh të stomakut në urgjencë. Përpjekjet për vetëvrasje shihen shpesh, nga stafi i spitalit, me përbuzje e mospërfillje – dështim si në jetë dhe në vdekje dhe si mjete të fatkeqësisë vetjake.

Kur isha mjek i ri përpara se të nisja trajnimin si neurokirurg, njoha një grua të re e cila ishte shpëtuar nga një mbidozë barbiturikësh. Kishte qenë e vendosur të vdiste në vazhdën e një historie të trishtë dashurie por, e gjendur pa ndjenja nga një mikeshë, ishte dërguar në spital ku ishte pranuar në reanimacion dhe mbajtur në frymëmarrje të drejtuar për njëzet e katër orë. Më pas, kur kishte nisur të zgjohej ishte transferuar në pavijonin ku unë shërbeja si houseman – grada më e ulët e mjekut të spitalit. Vura re si rifitoi ndërgjegjen, si u ringjall, e habitur dhe mosbesuese se si ishte ende gjallë dhe, në ato momente, aspak e sigurt nëse dëshironte të kthehej në botën e të gjallëve apo jo. Më kujtohet se si qëndroja në buzë të shtratit të saj dhe bisedoja me të. Ishte shumë e dobët dhe dukej sheshit se ishte anoreksike. Flokët i kish të shkurtër, ngjyrë të kuqe të errët, të ngatërruar e të shprishur pas asaj dite në koma, në aparat frymëmarrje të drejtuar. Rrinte ulur me mjekrën mbështetur në mbulesën e shtratit mbi gjunjët e mbledhur. Dukej e heshtur; ndoshta ende nën efektin e mbidozës apo ndoshta sepse mendonte se këtu, në spital, ajo ishte në Limb, midis Parajsës dhe Ferrit – aty ku përkohësisht prehej hidhërimi i saj. U bëmë miq në ato dy ditë që qëndroi në pavijon përpara se të transferohej në psikiatri. Zbuluam se kishim njohje të njëjta nga e kaluara në Oksford, por më pas nuk e di çfarë ndodhi me të. Duhet ta pranoj se nuk jam aspak i sigurt nëse do të guxoja t’i përdorja barnat e kutisë sime të vetëvrasjes kur – dhe mund të mos jetë e largët dita – të përballem me shenjat e hershme të demencës apo të ndonjë sëmundjeje të pashërueshme si tumori malinj i trurit me të cilët jam kaq i familjarizuar në punën time si neurokirurg. Kur ndjehesh mirë dhe në formë është e lehtë të thurësh fantazi mbi vdekjen me dinjitet me vetëvrasje, sepse vdekja është kaq larg. Nëse nuk vdes shpejt nga një insult, atak kardiak apo aksident me biçikletë, nuk mund ta parashikoj çfarë do të ndjej kur ta kuptoj se jetës sime po i vjen fundi – një fund që mund të jetë i dhimbshëm dhe poshtërues. Si mjek nuk ushqej iluzione. Por nuk do habitesha nëse do kapesha dëshpërimisht me thonj pas asaj copëze jete që do më kish mbetur. Siç duket, në vendet ku vetëvrasja e asistuar nga mjekët është e ligjshme, shumë njerëz me sëmundje të pashërueshme edhe pse kanë shprehur fillimisht dëshirën për ti dhënë fund jetës shpejt, nuk e zgjedhin këtë mundësi kur u afrohet fundi. Ndoshta gjithçka duan është siguria, nëse fundi nuk do të ishte i këndshëm, atëherë do të mund t’i jepej fund shpejt dhe ata do të mund të jetonin të qetë ditët që do t’u kishin mbetur. Apo mos ndoshta teksa vdekja afrohet ata fillojnë të shpresojnë se mund të ketë një të ardhme për ta? Psikologët thonë se kur paraqesim mendime kryekëput kontradiktore ne zhvillojmë një “disonancë konjitive”. Një pjesë e jona e di dhe e pranon se po vdesim ndërsa pjesa tjetër e jona ndjen dhe mendon se kemi ende një të ardhme. Duket sikur truri ynë është i shtrënguar të shpresojë ose të paktën ashtu është një pjesë e tij. Kur vdekja afrohet, ndjenja e vetvetes fillon të shpërbëhet. Disa psikologë dhe filozofë mendojnë se kjo ndjenjë e të qenit, si individë koherentë, të lirë për të bërë zgjedhje, nuk është veçse një faqe titulli në partiturën muzikore të pavetëdijes sonë, partiturë plot zëra të pakuptueshëm e shpesh të stonuar. Një pjesë e asaj që e mendojmë si të vërtetë është një lloj iluzioni, një përrallëz ngushëlluese me zana, e krijuar nga truri ynë për t’i dhënë kuptim stimujve të panumërt të brendshëm e të jashtëm si dhe impulseve e mekanizmave të pavetëdijes. Disa, madje thonë se vetë ndërgjegjja është një iluzion – pra, nuk është “e vërtetë”, por një rreng i luajtur nga truri ynë – por unë nuk e kuptoj se ç’duan të thonë me këtë. Një mjek i mirë duhet t’u flasë të dy qenieve kontradiktore brenda pacientit që po vdes – pjesës që e di që po vdes dhe asaj që shpreson se do të rrojë ende. Një mjek i mirë as nuk e gënjen dhe as nuk e privon pacientin nga shpresa e jetës qoftë kjo edhe për disa ditë. Por kjo nuk është e lehtë dhe kërkon kohë – kohë plot me heshtje të gjata. Pavijonet e ngarkuar të spitaleve – ku ende një pjesë e mirë e jona do jetë e shtrënguar të vdesë – nuk janë vende të mira për t’i bërë këto biseda. Në shtratin e vdekjes, shumë prej nesh do të mbajmë ende një fije shprese në një qoshk të mendjes dhe vetëm në çastin e fundit do kthejmë kokën mënjanë dhe do japim shpirt.

Përktheu: Mentor Petrela