Avdulla Kënaçi: ILAÇET NGA AMERIKA
Tregim
Nuk do ta harroj kurrë atë mbrëmje vjeshte. Kishim mysafir për darkë një mësues nga fshati fqinj. Gjyshja kishte therur dy pula, por kishte nxjerrë edhe një thelë mish pastërma, aq sa t’ia vinte përpara mysafirit të nderuar. Ishim mbledhur të gjithë rreth zjarrit.
Netët në fshatin tim malor janë të ftohta. Kishim ngrënë darkë dhe po bisedonim për shtatë palë qejfe. Atëherë unë isha në klasën e shtatë. Xhaxhai im kishte qenë mësues në shkollën fillore, por pas tre vjet burg nuk e kthyen më në arsim. Shoku i tij, mësues në fshatin fqinj, kishte kuturisur për ta takuar e uruar për daljen nga burgu, i ndërgjegjshëm se edhe mund të kishte pasoja nga ai veprim. Në se e pyesnin, do të thoshte se e kishte zënë nata në rrugë, kur po kthehej nga qyteti. Mbaj mend që ishte i veshur me një mushama lëkure, ngjyrë kafe të errët. Ia kishin falur misionarët anglezë gjatë Luftës. Ishte një tridhjetvjeçar truphollë, me sy dhe flokë të zinj, me një hundë kurrizdalë dhe duar të mëdha, shumë të bardha. Dukej që veç librave e fletoreve nuk kishte zënë ndonjë punë tjetër me dorë. Siç mësova më vonë, ai shkruante poezi. I zënë në bisedë me xhaxhain e babin tim, unë mendova se ai nuk më kishte vënë re aty në fund të vatrës, i mbledhur kutullaç, ama nuk më kishte shpëtuar asnjë fjalë nga ajo bisedë.
– Ej, ti djalosh, – m’u drejtua pa pritur mysafiri – e ke lexuar romanin “Lulja e Kujtimit”? Jo? Sigurisht, nuk ke ku ta gjesh, e kanë hequr nga qarkullimi, por unë kam një kopje me vete. Lexoje dhe kur të vij përsëri, duhet të ma kthesh.
Fluturova nga gëzimi. Ktheva sytë nga gjyshja. Ajo qeshi duke zbuluar atë gojë-kamare, pa asnjë dhëmb. Gjyshja e di mirë se librat janë dobësia ime. Ndërkohë përjashta, përmbi dritare kërciti një degë mollë. Në atë moment nuk e kuptuam se ku ishte dhe kush e bëri atë zhurmë, por xhaxhai im doli jashtë me shpejtësi, zbathur dhe në fund të shtegut pa një njeri të kërrusur që u largua me vrap.
U kthye tek molla dhe gjeti një degë të thyer.
– Dikush na ka përgjuar, – i tha babait tim – si nuk hoqën dorë nga spiunllëqet xhanëm këta njerëz?
– Duan ta kenë mirë me pushtetin, e bëjnë me qejf këtë punë, pa shpërblim. Me sa duket po ia shohin hajrin, – i tha babai im. – Po kush të ishte vallë?
– Nuk e kapa dot, – tha xhaxhai – ishte në trupin tim, nuk ishte i veshur me rroba të leshta, pra nuk ishte çoban.
– Po çfarë dreqin ka qënë, nga fshat tjetër nuk ka ardhur?
– Djalosh, më fal, por për të mirën tënde, ma jep mbrapsht librin. Ai mund të të futë në telashe, – më tha mysafiri. Duke ia kthyer m’u mbushën sytë me lotë.
Më pas u bë një bisedë e hallakatur, çfarë thoshte njeri, nuk fliste tjetri. Nuk bisedonin më për politikë, por vetëm për punët e bujqësisë dhe motin që nuk po ndihmonte njerëzinë. Mysafiri qëndroi edhe ca, pastaj mori leje të ngrihej.
– Po ku do shkosh natën, biro, errësira është e pabesë, – i tha gjyshja duke e lutur të qëndronte atë mbrëmje në shtëpi.
– Atë që u theu degën e mollës, nesër në mëngjes do ta keni këtu rrotull, – tha mësuesi mysafir dhe na takoi të gjithëve me radhë.
– Mos iu ndaj librave në se do të mos mbetesh bari si babai yt, – më këshilloi mua – libri të bën njeri, të bën më të mirë.
Edhe kur futa kokën nën shkorsën e leshtë, edhe kur gjyshja mbuloi në vatër prushin me hi, mua nuk më hiqej nga mendja mysafiri dhe fjalët e tij. Dukej që ishte sypatrembur. Do të udhëtonte vetëm, maleve, udhë e pa udhë. Nuk kishte asnjë armë me vete, por as nuk kishte fare frikë. Edhe mësues, edhe trim, çudi. Ishte nga fisi i Llapajve, të dëgjuar në krahinë për dyfek, pikërisht andej nga ishte origjina e gjyshes sime nga nëna.
***
Një dritë e fortë më lëbyri sytë. Të gjithë kishin dalë nga shtëpa, me përjashtim të gjyshes e cila kishte vënë rreth zjarrit dy copa bukë misri për t’u thekur.
Ishte ditë e diel. Mbaj mend se misri që kultivohej në fshatin tonë ishte kokërrvogël, dyllë i verdhë. Bëhej një kulaç i shijshëm të cilin unë me një kokërr vezë të skuqur në gjalpë, e kisha aq për zemër.
– Gjyshe, ku janë burrat e shtëpisë? Ka arritur ai mësuesi në fshatin e tij?
– Shëndoshë e mirë. Posi nuk ka arritur, o nuri im! Pyetëm një grua që erdhi prej andej dhe na tha që e kishte parë në mëngjes duke dalë nga shtëpia e tij. Ja tek është, një orë rrugë. Natën bëhet edhe më shpejt. Djalë i ri, i trëmbet rruga atij. Mos ia kij merakun. “I trëmbet rruga atij”, më mbetën ndërmend ato fjalë.
– Po xhaxhai, ku është?
– Ja shikoje, përtej në breg të Rroshe.
– Po çdo andej që pa gdhirë?
– Do të mësojë se kush i vjen rrotull shtëpisë sonë. Ai që theu mbrëmë degën e mollës, do jetë diku rrotull.
– Po si?
– Nuk e di, aty në burg i ka mësuar se si punojnë e çfarë kanë ndërmend këta spiunët e Sigurimit.
– Paguhen këta me rrogë nga qeveria, gjyshe?
– Po, diçka përfitojnë, nuk e bëjnë këtë punë për hatër të babës. Pyet xhaxhain tënd, jo mua. Ai ua di mirë ilahitë.
– Çfarë domethënë ilahitë?
– Tertipet…
Kur ja, xhaxhai ia behu tek shtegu. Ishte me buzë në gaz. Nëpër duar dridhte një palë tespije si qelibar dhe ecte si triumfator.
– E gjeta, mëmë, – i tha ai gjyshes i entusiazmuar.
– E kush ka qënë ai bina dalë a t’u bëfsha bedel?
– Kuqua i Rrikos.
– Kuqua, ai xudhiari, ptuu, ptuuu lanet, ai që të lan e lyen e si zagar të ha pas krahëve?
– Ai dora vetë. Ishte karshi shtegut që pa gdhirë, donte të dinte kush do të dilte nga shtëpia. Ja, e rrotullonte kokën sa nga një anë në tjetrën, si nuselalë.
– Aman, more bir, pa gjumë rri ky njeri?
– E kanë në gjak spiunllëkun, moj mëmë.
– E ç’më thua, dy i bëjnë të zihen e dy i bëjnë të rrihen, i njoh me rrënjë e degë.
– Duhet të ruhemi shumë prej tij tani që e morëm vesh. Sidomos ti, – më tha mua – se mos të gënjen me ndonjë libër, mos ia prano.
Pikërisht para vitit të ri, kur ende fshati nuk ishte bllokuar nga dëbora, postieri na lajmëroi të shkonim në qytet sepse na kishte ardhur një pako nga Amerika. Kur e mësoi këtë xhaxhai, u bë bishë. Turfullonte nëpër shtëpi dhe nuk i rrihej në asnjë vend. Ne kishim një kushëri të parë të babait të arratisur menjëherë pas çlirimit nga ushtria. Kishte ikur vetë i tretë nga Pogradeci. Ishte endur nëpër Europë gjersa kishte përfunduar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Dikush nga miqtë e tij komunistë i kishte thënë se ti ke qenë itendent i Ballit Kombëtar dhe po re në dorë të Sigurimit, do të varrosin gjer në grykë në dhe. Do të mbajnë gjysmë të varrosur deri kur të tregosh se ku i ke fshehur florinjtë.
“Aman more, çfarë janë këto shpifje. Unë kam qenë ballist ca kohë, por kurrë nuk kam parë flori me sy. Po të kisha bërë krime, do më arrestonin si shumë të tjerë dhe nuk do të më merrnin ushtar”.
“Kjo që të them, është e sigurtë. Ama mos më merr në qafë të nxjerrësh emrin tim”.
“Në më pafsh më këtu…”- dhe kishte ikur për gjithë natën deri sa kishte mbërritur në Greqi…
Xhaxhain nuk e kisha parë kurrë aq të murrëtyer e të nxirë në fytyrë. Kishim bërë gabimin më të madh të jetës. Kushëriut të arratisur i kishim kërkuar të na dërgonte ilaçe prej andej.
– Mëmë, kush i ka shkruar kushëriut në Amerikë? Nuk u mjaftoi burgu im? E di vëllai më i madh këtë maskarallëk?
– I kam shkruar unë, – thashë serbes.
– Kush ta dha adresën?
– Teto Fotinia, e motra e tij.
– Pse i shkrove, kush të detyroi?
– Dajkja e babës. Ti e di që atë e ka zënë përdhesi e nuk ngrihet dot më këmbë. Nuk më detyroi, por m’u lut, – iu përgjigja unë me kokëfortësi.
– Dhe ti do ta ngrësh më këmbë Dajken? T’u dhimka shumë. Na, pizeveng…- më tha duke bërtitur dhe ma ngjeshi me shpullë turinjve. Sytë m’u bënë xixa dhe nga hundët më shkoi gjaku çurg. Gjyshja e lebetitur më ngriti nga toka dhe ma ktheu fytyrën nga qielli. Më ndali gjakun duke më vënë një shami të bardhë në hundë. I tha xhaxhait me sytë që i nxirrnin shkëndija:
– Ta bëri mirë qeverria që të futi në hapsanë. Aty të ishte tretur. Më vrave djalin që të vraftë Perëndia.
Babai u zëmërua keq me xhaxhanë kur mësoi për ngjarjen. Ai vetë kurrë nuk më kishte goditur me pëllëmbë. I tha xhaxhait se nga Amerika lejohen të marrësh ilaçe. Nuk e ka ndaluar qeveria. Ndryshe do të ishte të lypësh para apo rroba për të veshur.
Babai shkoi vetë në qytet dhe tërhoqi pakon. Mua nuk më tha asnjë fjalë. Kur mbërritën ilaçet, hapëm pakon në vatër dhe i shikonim me habi duke filluar që nga zarfi me pulla ku shquhej flamuri amerikan e gjer tek amballazhimi. Ishte diçka krejt e re. Mbaj mend se shishet nuk hapnin dot. Paskishnin një sekret. Kapaku lëvizte deri në një farë vendi, por nuk hapej për qamet. Përsipër shishja shkruante “Advil” dhe poshtë “ibuprofen capsules 200 mg”.
Provova edhe unë për ta hapur. E rrotullova lehtë disa herë. Për habi u hap. Duhej shtypur e rrotulluar që kapaku të çvidhosej. Ishte ndërtuar kështu me qëllim që fëmijët të mos e hapnin dot. Kutia brenda kishte ca kokrra jeshile gjysmë sferike.
– Më jep mua një kokërr, – tha gjyshja – jam më e moshuara, po të kem për të vdekur, të vdes unë e para.
Ne pritëm çfarë do ndodhte me gjyshen pas pirjes së ilaçeve, por pas pak ajo mbylli sytë dhe na dukej se gati sa nuk merrte frymë. “Boboo, mendova unë, po sikur sigurimi t’i ketë ndërruar dhe të ketë vënë kokrra helmi me që ne na quajnë familje balliste”.
Nuk bëra gjumë të qetë. Herë pas here kontrolloja gjyshen. Çudi, ajo merrte frymë lehtë. Atë natë ajo nuk gërrhiti si zakonisht. Të nesërmen u zgjua e para.
– Si ndjehesh? – e pyetëm gati njëzëri.
– Birinxhi, m’u kthye gjumi i vajzërisë, – tha ajo – nuk ndjej asnjë dhembje. Hajde Amerikë, hajde… Hiqmë ca kokrra edhe për mua përpara se sa t’ia shpiesh Dajkes.
Nuk më mbante vendi gjersa t’i dorëzoja ilaçet tek porositësja, Dajkja. Më shumë doja t’i lëvdohesha djalit të saj, Boços. Pastaj në shkollë i tregova ca kokrra Ajazit, kushëriut tim: “Merri, jepja teto Menos, vetëm një kokërr në ditë. I ka provuar gjyshja ime, mos ki fare merak”, e porosita disa herë. Le më Ajazi, por edhe të tjerë më falënderuan. Nuk e keni idenë se sa urime kam marrë nga i gjithë farefisi. I kisha larë me gjak ato ilaçe, më kishte shkuar gjaku pizgë. Realisht xhaxhai kishte të drejtë, por unë aq dija e aq bëja.
Pas disa ditësh Dajkja filloi kurën. Për habi drejtoi mesin dhe ecte si gjithë të tjerët. Nuk mbeti shoqe e saj në fshat pa e vizituar. Ajo ua tregonte shishen nga larg dhe nuk lejonte ta kapnin me dorë. Pas dy muajsh, kura mbaroi. Besuam se ishte shëruar, por dalngadalë nisi përsëri të kërrusej. M’u duk vetja i rëndësishëm se gjithë farefisi i saj i ktheu sytë përsëri nga unë. Ajo vetë më lutej të shkruaja letër tjetër për në Amerikë. Duke parë efektet e ilaçeve amerikane, atëherë u lidha më shumë me gjyshen dhe e ktheva vëmendjen nga ajo. E pyeta se çfarë i dhimbte që të bëja posaçërisht për të një kërkesë tek kushëriu në Amerikë.
– Po ti e di, mor bir, që mua herë pas here më dhëmb koka, shpatullat, kurrizi e çfarë nuk më dhëmb mua… Po nganjëherë dal edhe bark, ja ashtu, finjë…
– Mirë, – i thashë unë do t’i shkruaj, por mos i thuaj xhaxhait.
– Kurrën e kurrës…
Kushëriut në Amerikë i përshkrova dhembjet e gjyshes fijë e për pe. Ilaçet nuk vonuan shumë të vinin në adresë të saj. Ishte një tjetër lloj ‘advili’ ku në etiketë shkruhej në anglisht. pikë për pikë si dhembjet e gjyshes. Përsëri babai shkoi në qytet dhe tërhoqi një pako tjetër. Kokrrat këtë radhë ishin në ngjyrë mjalti, sferike. Ilaçet e barkut ishin në frëngjisht dhe shkruanin ”Soulagment de la diarrhea”. Gjyshja u thoshte “Kinino amerikane”. Ne mendonim se veprimet tona dhe lidhjet me Amerikën ishin sekret, por një ditë prej ditësh në zyrën e këshillit mua më thirri polici i plotfuqishëm i krahinës. Ai nuk ishte nga fshati ynë. I ra drejt e në temë:
– Ne e dimë që ato letrat për në Amerikë i shkruan ti. Ke baba të mirë dhe ti mëson shumë, ama xhaxhain e ke pasur ballist dhe ka bërë burg. Dimë që edhe ke ngrënë një dru të mirë prej tij dhe nuk flisni me gojë.
– Jo, unë kam ngrënë vetëm një pëllëmbë dhe nuk është e vërtetë që nuk flasim. Ai kishte të drejtë.
– E po mirë, po këtë të Amerikës xhaxha e keni?
– Jo, kushëri të parë të babit, po ca këtu në fshat thonë e keni xhaxha.
– Dëgjo djalë, Partia jonë di më shumë se kaq. Ne kemi një gazetë të vitit 1956, “Zëri i Popullit” me emrat e të arratisurve. Ai ka ikur nga ushtria sepse ra viktimë e armikut të klasës. Nuk ka pasur asnjë plan për të braktisur atdheun përpara se sa ta frikësonin. Kushëriu juaj në Amerikë nuk hyn në kriminelët e luftës dhe është i lirë të vijë kur të dojë. Këtë nuk ta them nga koka ime. Duhet t’i shkruani të kthehet. Domethënë pleqërojeni në shtëpi sugjerimin tonë.
Një mbrëmje, u mblodhëm kokë më kokë: unë, babi dhe xhaxhai. Ua tregova gjithë bisedën fije e për pe, me të gjitha hollësitë. Ata më pyetën disa herë. Unë ua përsërita çfarë tha polici.
– Çudi, – tha xhaxhai – pse i plotfuqishmi bisedon me një fëmijë? Pse nuk na thirri ne, të rriturve? Ky duhet të jetë një kurth. Nëse kushëriu lë Amerikën e vjen këtu, këta e arrestojnë. Nuk ka përgjegjësi shteti se çfarë flet një polic i plotfuqishëm me një fëmijë.
– Këta i hapin letrat, i lexojnë çfarë qindisim ne – tha babai shumë prerë – ne duhet t’i shkruajmë të kthehet. Polici nuk ka vepruar me kokë të tij.
– Po sikur kushëriut t’i marrë Perëndia mendjen e të vijë vërtetë? – tha xhaxhai – Pse ta marrim më qafë?
– Dëgjo, – tha babai – në një letër tjetër do t’ia bëjmë fushë me lule gjendjen ekonomike këtu dhe ai do ta kuptojë se nuk janë fjalët tona.
Ashtu si tha babi vepruam. Letra tjetër nisi afërsisht kështu:
“I dashur si vëlla, dëshirojmë të jesh mirë dhe lusim Zotin të kthehesh sa më parë. Ne jemi si nuk ka më mirë. Arat i kemi punuar të gjitha. Presim të marrim rendimente të larta. Fshati ynë është kampion për prodhime blegtorale. Djali mëson shumë dhe besojmë se Partia nuk ka për ta hedhur poshtë për një gabim të xhaxhait të tij, etj, etj.”.
Unë e shkrova dhe babai e firmosi. Pas një muaji na u kthye letra. Midis të tjerave kushëriu shkruante: “Sa të jetë e përpjeta e Përrallit dhe dita e Marsit, nuk kthehem aty. Kush u mëson që bëni nga këto letra, ai i Gjitrushit”? Boboo, jo vetëm e kishte kuptuar, por edhe nënkuptonte “Shejtani i Gjitrushit”, kështu i quante komunistët. Ama ilaçe na erdhën më shumë, sidomos ato për heqjen e barkut. U bëmë më të dashur për fshatin dhe kë nuk ndihmuam, sidomos ata që vuanin nga diarreja. Disa, nga bashkëfshatarët, pse i përdorën pa kriter, u bënë kaps. Jo vetëm që nuk ishin mirënjohës, por thoshin: “Ik lypsuni, na bëtë çirak me Amerikën tuaj”. Ilaçe për kapsllëk nuk kishim, por ata gabonin me dozën e ilaçit të diarresë… Atëherë xhaxhai shpiku diçka tjetër. Dha udhëzime të pihej sa më shumë dhallë, gjoja e kishte porosi nga Amerika kur ndodhnin kapsllëqe. Për habi “receta” e tij funksionoi. Kështu shpëtuam nga akuza për kapsllëk me dashje.
***
Papritur na lajmëruan se familja jonë duhet të jepte llogari para fshatit pse shpërndanim ilaçe amerikane pa pyetur qeverinë. Nuk kuptonim përse duhet të jepnim llogari. Ne vetëm mirë kishim bërë. Në atë mbledhje duhet të ishte babai, xhaxhai dhe unë. Mbledhja u bë në hijen e Arrës së Madhe gjatë pushimeve verore. Nga qyteti kishte mbërritur me kalë me shalë një i deleguar. Them kështu se gjatë gjithë mbledhjes, kalin e kisha parasysh sepse qëndronte i lidhur pas presidiumit, në kërcë të diellit.
Mbledhjen e hapi kryetari i këshillit. Ai ia dha menjëherë fjalën të deleguarit:
– Shokë dhe shoqe, – tha ai – armiku i klasës punon. ‘Ujët flë, hasmi nuk flë’. Këtu midis nesh kemi një familje balliste që është lidhur me Amerikën dhe lypin ilaçe jo vetëm për vete, por për gjithë fshatin. Disa nga ato ilaçe, janë të skaduara, sepse bëjnë efekt të kundërt. Ju e dini vetë historinë e kapsllëkut.
– Me leje, – pyeti dikush nga fundi – ka ndonjë informacion partia se mos këta janë agjentë të imperializmit amerikan?
– Jo, – tha i deleguari – këta kanë rënë në kurthin e propogandës amerikane. Ne u kemi bllokuar këtyre pesë kilogram ilaç. Pse kaq shumë? Ku i gjen gjithë ato para kushëriu i tyre në Amerikë?
– Me leje, – tha xhaxhai im – mos ato ilaçet kanë një kryq të kuq përsipër?
– Po, kanë, – u përgjigj i deleguari.
– Kjo tregon se ne ato na i dërgon Kryqi i Kuq Ndërkombëtar ku shteti ynë bën pjesë. Kushëriu ynë është ndërmjetës. Unë jam i mendimit se me që janë aq shumë, të përdoren edhe në rrethe të tjera – tha xhaxhai.
– Dakort, – tha i deleguari po qe se është kështu, ne si shtet jemi anëtarë të Kryqit të Kuq Ndërkombëtar. Na autorizoni t’i tërheqim sepse ato janë në emrin tuaj, ose bëni një deklaratë se ia falni shtetit.
– Dale, shoku i deleguar, mëndjen e atij merr ti? Ai ka qenë ballist dhe në burg. Mendoj t’i hiqet triska e Frontit Demokratik, – ishte zëri i hollë i Kuqos.
Çudi si doli kaq hapur kundër nesh? Zakonisht ai hidhte gurin e fshihte dorën. Më finok, nuk bëhet. Më sa gjenden gjurmët e gjarpërit zbulohen gjurmët e atij.
– Ulu aty, se t’i dimë hyneret – i bërtiti babi im – ai i ka shlyer me burg fajet e tij. As ka vrarë e as ka prerë njeri. Puna dhe vepra e tij kanë kaluar në sitë. Akoma nuk u ngopët ju, sojsëzë? Ngreu mor ti, – iu drejtua xhaxhait -ngreu e fol si shpëtove në Kakos familjen e Komandantit të Grupit të Parë të Rinisë Komuniste. E shpëtove nga thojtë e gjermanëve, u dhe edhe për të ngrënë. I nxore nga rrethimi pa u futur një gjemb në këmbë.
– Edhe ti vetë ke qenë ballist, – thirri dikush tjetër. Ishte fqinji ynë, Idajeti. Ai e kishte hallë gruan e Komandantit. U pataksa. Në shekuj, gjitonët tanë më të mirë ishin ata. Si mund të flitej ashtu për babain tim? Idajetin ne e njohim mirë, fryhet si qumështi në zjarr, por bëhet edhe pishman për ato që thotë në gjaknxehtësi e sipër. I duket sikur qendra e botës është aty ku ai lidh gomarin e tij dhe veten e mban kampion i së vërtetës. Por ja tek u ngrit Aliu, fqinji ynë i kullotës në mal.
– Mos flisni ‘kodra pas bregut’. E para, Demiri ka qenë partizan dhe asnjëherë ballist. Unë e garantoj këtë. Ai në verën e vitit 1943 ka qenë përzitës me gjirokastritë, me kopetë e deleve të tyre në Çajup. Këto ia kam dhënë me shkrim organizatës bazë të partisë. Demirin e e kam takuar disa herë në qytet duke sjellë djathin për shitje. Ai ka librezën, dokumentin që në prill të vitit 1944 doli partizan. Shumica, në atë pranverë kanë dalë malit. Nuk është nga ata që dolën kur iku ushtria gjermane siç duan të thonë disa nga ne. U besojnë shpifjeve. Nomenë e tij të beharit, ngjitur me tonën, atë verë, kur u vra zagoriti, e kanë kullotur të tjerët. Parrulla të tilla për të ngatërruar fshatin, jam i bindur se i hedh Kuqua. Ky duhet demaskuar si përçarës i fshatit, si intrigant dhe sfytaxhi. Ta fut ujët nën rrogoz sot dhe e merr vesh mot. Sa për ilaçet kanë bërë shumë mirë. Edhe unë u kam kërkuar dhe ata më kanë ndihmur sa kanë pasur mundësi. Pa asnjë interes.
Aliun e mbështetën shumë të tjerë, Memua, Nanua, Seferi, Alikua e plot e plot… Ata që vunë pikat mbi i, ishin krushqit tanë. Historikisht ata kanë mbajtur kreun e pleqësisë në fshat. Janë të llogjikshëm e të drejtë. Ishte hera e parë që unë i shikoja aq të mllefosur. Folën pa tifozllëk dhe as na mbrojtën pa të drejtë. Vunë në dukje edhe gabimet tona. Por ishin nga më objektivët.
– Faleminderit të gjithëve, – tha i prekur babai im, faleminderit Ali, i fismi mbetet i fisëm. Ama ka të tjerë këtu që kapardisen sot në mbledhje, por në luftë u fshehën në çitjanet e grave. Ja, ti aty që më qesh e gazdavitesh, sa ditë u fshehe në kasollen e kashtës kur duhet të çoje letrën e Qarkorit në Vlorë? Dhe atë që nuk bëre ti, e bëri një grua.
Mua më erdhën lotët në grykë, u mallëngjeva, por nuk desha ta jap veten. Atë ditë njoha një pjesë të mirë të bashkëfshatarëve të mi, por edhe mësova se dikush vëzhgonte e dikush tjetër ishte i vëzhguar.
– Pushoni, – tha i deleguari – mjaft me kaq. Ne sot kemi ardhur vetëm për punën e ilaçeve. Nuk kemi ardhur për të zgjidhur problemet e luftës. Jemi shtatëmbëdhjetë vjet më pas. Mua nuk më ka autorizuar njeri të zgjidh merrem me gërr-vërre dhe me mosmarrëveshjet që keni ju si fshat… Problemin e ilaçeve e di krejt ndryshe. Kishim raporte e informacione se Skëndajt kanë shitur ilaçe amerikane me para të thata. Në se ka ndonjë fakt, na e thoni këtu, sy për sy dhe ballë për ballë.
U bë heshtje. As miza nuk pipëtinte.
Kërkova me sy Kuqon. Sytë i kishte ulur përtokë dhe po gërryente baltën me një shkop të thantë. Ishte fshehur pas një burri trupmadh për t’i humbur nga sytë të deleguarit.
– Mbledhjen e quaj të mbyllur, – tha i ngarkuari me punë nga rrethi për problemin e ilaçeve amerikane.
Ne u shpërndamë, por nuk e harruam kurrë atë ballafaqim. E drejta zhytet, por nuk mbytet.
Toronto, 6 prill 2019.