Mile Lasić: Peter Handke, mbrojtës i Milosheviçit
Shkrimtari i përmendur austriak ka marrë një qëndrim prej kohësh në mbrojtje të ish-presidentit serb Sllobodan Millosheviç. Në këtë artikull, nga e përditshmja ‘Danas’ në Beograd, pasqyrohet kritika e ashpër e tezave të Peter Handke
Nga Mile Lasić, Danas, 24 qershor 2005
Revista e njohur ndërkombëtare ‘Literature’, e cila do të dalë në treg më 1 korrik, përmban një artikull të shkrimtarit austriak Peter Handke mbi dialogët që ai kishte me Sllobodan Milosheviç në Scheveninghen, në zyrën e burgut të Gjykatës Ndërkombëtare Penale për krime lufte. Peter Handke, i cili është shumë i vlerësuar në qarqet letrare gjermane dhe europiane, edhe një herë mbron diçka që nuk mund të mbrohet. Nëse për përshkrimin e tij të famshëm të një udhëtimi në Serbi, akoma mund të mendohet se ai kishte marrë fushatën kundër demonizimit të një vendi, “historia e udhëtimit” të Handkes në “farsën e një gjykate” nuk lë dyshim. Peter Handke, ndër të tjera, do të ishte një nga 1600 dëshmitarët e Millosheviçit dhe për këtë arsye ai do të konfirmonte versionin e Millosheviçit për përgjegjësinë e të gjithëve, përveç të tijëve, të rrëzimit të Jugosllavisë dhe krimeve të mëvonshme, por ai nuk do të donte të paraqitej në një rol të ngjashëm me Hagën. Në 20 faqe Handke gjithashtu shkruan për arsyen pse vendosi të mos paraqitet në sallën e gjyqit dhe të ekspozohet ndaj akuzave dhe pyetjeve të turpshme të prokurorisë dhe pastaj përsërit bindjen e tij më të thellë se procesi i Millosheviçit që nga fillimi është i bazuar dhe i motivuar gabimisht dhe se Tribunali i Hagës është një “gjykatë e gabuar”.
Në fakt, Peter Handke ngre “një akuzë letrare” kundër tërë bashkësisë ndërkombëtare, veçanërisht kundër NATO-s. Ai nuk është vetëm “thellësisht i bindur” se në fillim gjithçka ishte vendosur në një mënyrë të shtrembëruar dhe të padrejtë, por që Sllobodan Millosheviçi është “i pafajshëm në frymën e ndjekjes”. “Po, bindja ime intime”, shkruan Peter Handke, “shkon aq larg sa nuk e shoh Sllobodan Millosheviçin vetëm përpara një gjykate të gabuar, por – megjithëse ai nuk e konsideron atë plotësisht të pafajshëm – e konsideroj të pafajshëm në kuptimin e akuzës…”.
Edicioni i ri i revistës ‘Literatura do të dalë në shitje vetëm brenda pak ditësh. Nëse tashmë po flisni dhe po shkruani për të, kjo është falë FAZ-it të Frankfurtit, i cili në numrin e 22 qershor 2005 dha mundësinë për të pasur një pamje të detajuar, edhe nëse jo të plotë, të tregimeve të Handkes. Kjo shtojcë e FAZ tregon se shkrimtari austriak dhe të akuzuarit e Hagës folën për tre orë në Scheveninghen dhe se shkrimtari atëherë vendosi të përshkruaj situatën e Millosheviçit më të plotë dhe me vërtetësi sesa gazetarët, për të cilët Handke madje nuk i merr parasysh. Nuk ka vendosur asgjë më pak se t’i ofrojë publikut europian “shpirtin e historisë” të vërtetë dhe “një të vërtetë më të thellë” të gjërave që ndodhën në Ballkan, para arrestimit të Millosheviçit dhe gjykimit të Hagës.
Kritiku letrar i FAZ, Matias Rib shprehet se “në këtë tekst Handke ka dështuar në dy nivele: historik dhe shpirtëror”. Peter Handke nuk ka – sipas pritjeve – madje nuk është përpjekur të ndriçojë mbrojtjen problematike të Millosheviçit, por thjesht i ofroi hapësirën për një monolog, për vizionin e Milosheviçit për të vërtetën, për të cilën askush nuk beson më, me sa duket, ai dhe Handke. Handke, ndër të tjera, shtoi edhe titullin “Raporti i një dëshmitari indirekt në gjyqin kundër Sllobodan Millosheviç” në tekstin e tij për revistën ‘Literatura’, e cila, për fat të keq, u kthye në një tjetër mundësi që rrotullohej rreth së vërtetës. Handke gjithashtu pretendon të dijë më mirë të vërtetën dhe përmbajtjen e shpërbërjes së Jugosllavisë. Sidoqoftë do të mbetet e pashpjegueshme se si është e mundur që një shkrimtar i kulturuar dhe i rëndësishëm të ketë marrë rolin e “nxënësit të djallit” dhe se ai vetë ngatërron një drejtues problematik dhe një vend, në një mënyrë shumë më të thjeshtë se sa kanë bërë gazetarët perëndimorë gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë. Katastrofike për Handke është edhe për të shtrembëruar këtë “sakrilim” të së vërtetës kur Serbia po rimëkëmbet nga gënjeshtrat e dekadave, për të mos përmendur që shkrimi përkon me botimin e fakteve tronditëse për ekzekutimet e Srebrenicës dhe me dhjetë vjetorin e tragjedisë së Srebrenicës.
Duke vepruar kështu, Handke tregon në mënyrë disi të pandjeshme, në një mënyrë shumë të ngjashme me atë që Millosheviçi ka bërë për 20 vjet që kur erdhi në pushtet në Serbi. Vërejtja e përgjithshme e Handkes për Tribunalin e Hagës – i cili është plotësisht identik me atë të Milosheviçit – përmblidhet se ai është një instrument i paligjshëm “i drejtësisë së fitimtarëve”, pra i atyre forcave dhe i atyre të fuqishmve që kanë shkëmbyen drejtësi me forcë, të përdorura në luftërat kundër serbëve, veçanërisht me bombardimet e NATO-s në 1999. Sigurisht, Handke duhet të paktën të dijë se ICC u themelua nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara dhe se ai është akoma nën kontrolli e tij, por kjo nuk futet në skemën e tij të mbrojtjes me çdo kusht nga Millosheviçi. Handke, siç mund të pritet, nuk e konsideron fare Tribunalin e Hagës, sepse sipas tij kjo gjykatë është thjesht “një gjykatë e gabuar” që “nuk ka ndihmuar për të zbuluar të vërtetën”. “Shpirti i historisë” dhe “e vërteta më e thellë”, që natyrisht e dinë vetëm Handke dhe Milosheviçi dhe ato forca të famshme të Beogradit dhe botës që merren me mbrojtjen e imazhit dhe veprës së Millosheviçit, të Karaxhiqit dhe të llojit të tyre, ata nuk munden – sipas Handke – madje as të kuptohen nga dy gjyqtarët e gjykimit kundër Milloshević, të cilin ai e cilëson si “xhamajkani i zi me mjekër të bardhë” dhe “eksperti i Koresë së Jugut në rrëmbim”.
Shkrimtari austriak, ndër të tjera, i quan të pafajshëm të akuzuarit e Hagës në monologun e tij gati tre-orësh përqendruar në dy ngjarje kryesore të historisë së fundit jugosllave: atë të Kosovës në 1987, kur serbëve kosovarë iu premtua se askush nuk do t’i prekë ata dhe atë të fjalës së Milosheviçit, dy vjet më vonë, kur ai njoftoi se do të kishte “beteja të reja”. Ajo që ndodhi, ndërkohë, për serbët kosovarë, për të njëjtët kosovarë, për të cilët Milosheviç kishte premtuar “mbrojtje”, nuk është me interes për Milosheviçin apo Handke. Por, ndërsa është mjaft e kuptueshme që Milosheviçi me ngurrim i lidh shkaqet me pasojat, më shumë se problematik është fakti që Handke nuk i kujton manipulime të tilla në shekullin 20, për shembull të lojërave të buta të Hitlerit me sudetët gjermane.
Në asnjë kohë në këto vite si mbrojtës i Millosheviçit – dhe jo i Serbisë, siç mendon naivi – nuk e pyeti veten shkrimtari austriak nëse “mishërimi i së keqes” fshihet pas “fytyrës miqësore” të të burgosurit në Scheveninghen, demagog i aftë dhe manipuluesi, shkaku kryesor, megjithëse jo i vetmi, i rrënimit të Jugosllavisë, ai që i mbante të gjitha fijet në duar, të cilët nuk kishin asnjë frenim edhe për vrasjen e ish miqve, nëse ato bëhen pengesë në rrugën drejt fuqisë totale. Mbi të gjitha, ai njeri që poshtëroi serbët si askush tjetër në historinë e tyre. Për Handke, pafajësia e Milosheviçit është apriori dhe nëse ka pasur disa krime është sepse “serbët përtej, në vendet e largëta dhe të izoluara të Bosnjës” mbronin vetëm veten e tyre, sepse ata ishin të ekspozuar ndaj masakrave nga muslimanët. Ndër të tjera, shpërbërja e Jugosllavisë, në fillim të viteve 1990, u vu në lëvizje “si makina e një djalli”, “drejtuar nga brenda” dhe u përshpejtua, thotë Handke, por në të gjithë këtë Milosheviç ishte “vetëm një figurë tragjike”.
Po, figura e Milloshevicit prapa të cilave gjenden qindra mijëra varre, por shifra e “praktikës” së tij është edhe më tragjike, i cili nuk ndalet së mashtruari opinionin publik në ish-Jugosllavi, serbë dhe ndërkombëtarë. Dhe kjo ndodh vetëm kur fillon procesi i një ringjalljeje të vërtetë nga dehja në Serbi. Kush ka nevojë për porositë e Handke për të vërtetuar se serbët kanë qenë gjithmonë viktimat? Kjo mbrojtje e serbëve dhe e Serbisë nuk ka asnjë dobi për askënd, më së paku për serbët. Shkrimtari i madh jugosllav dhe serb, Bora Ćosić, me një rast pretendoi se mbrojtja e Handke ndaj serbëve dhe Serbisë ishte “e neveritur” nga ai. Ćosić beson se tashmë “Përralla e Udhëtimit” e famshme e Handke ishte një mashtrim kundër serbëve. Nuk ka asgjë për të hequr ose shtuar atë. Përveç se kurthi i fundit i Handke është edhe më pak njerëzor.