Çfarë duhet të dimë për COVID-19?
Çfarë është COVID-19?
COVID-19 (Coronavirus disease 2019) është një sëmundje infektive virale e traktit respirator që shkaktohet nga virusi SARS-CoV-2 (sindroma respiratore akute e rëndë coronavirus
Ky virus i përket familjes coronavirus dhe është gjenetikisht I ngjashëm me virusin që shkaktoi epideminë SARS në 2003.
Si përhapet COVID-19?
Virusi SARS-CoV-2 që shkakton COVID-19 është një virus i ri, ndaj njohuritë shkencore janë tejet të kufizuara. Që nga përhapja pandemike e virozës, shkencëtarët kanë nxituar të studiojne këtë virus për të kuptuar strukturën dhe mekanizmin e tij. Mbi 300 artikuj shkencor janë publikuar që nga 1 Shkurti, megjithatë shumë karakteristika mbeten ende të panjohura.
Çfarë është COVID-19?
Si përhapet COVID-19?
A është COVID-19 po aq i rrezikshëm sa gripi sezonal?
Më shumë njerëz vdesin cdo ditë nga aksidentet automobilistike apo sëmundjet e zemrës.
Përse COVID-19 po shkakton kaq shumë panik?
Përse COVID-19 ka shkaktuar shqetësim dhe gatishmëri në sistemin shëndetësor?
Çfarë është distancimi social dhe pse ka rëndësi?
Përse duhet të mbrojmë njeri-tjetrin nga COVID-19?
Si arrihet distancimi social?
Përse ka rëndësi testimi për COVID-19?
Virioni ka një diametër prej 50-200 nanometer dhe 4 struktura proteinike mbështjellëse: gjembi (spike), zarfi (envelope), membrana dhe kapsula nukleike. Struktura ne dukje gjëmborë e
virusit është përgjegjëse për emrin coronavirus (virus me kurorë) të familjes. Virusi përhapet përmes piklave respiratore ose objekteve mbartëse.
Një studim që analizoi cilësinë e ajrit në dhomat e pacientëve me COVID-19 konfirmoi sevirusi nuk gjendej në ajër. Një tjetër studim që vëzhgoi stabilitetin e virusit në formë aerosoli, tregoi se virusi ishte i pranishëm në formë aerosoli për gati 3 orë por përqëndrimi i virusit në ajër ra në mënyrë drastike pas orës së parë dhe aftësia për të lëvizur në ajër ishtë relativisht e ulët. OBSH, CDC, NIH dhe organizata të tjera të shëndetit kanë konfirmuar se rreziku i absorbimitnga ajrit është i neglizhueshëm dhe nuk përbën shkak për shqetësim.
Ndërkaq, studimet më të fundit kanë treguar se virusi SARS-CoV-2 mund të mbijetojë rreth 24 orë në sipërfaqe kartoni dhe gati 2-3 ditë në sipërfaqe plastike dhe metalike. Për rrjedhojë, dezinfektimi i sipërfaqeve në mënyrë të vazhdueshme është masë e rëndësishme parandaluese kontaminimi.
Çfarë simptomash shkakton COVID-19?
Simptomat kryesore të sëmundjes COVID-19 përshijnë temperaturë të lartë, kollë të thatë,
dhimbje muskujsh dhe kockash, lodhje dhe veshtiresi ne frymemarrje.
Çfarë duhet të bëj për të mbrojtur veten dhe për të parandaluar përhapjene COVID-19?
Higjena personale është e domosdoshme për të mbrojtur veten dhe të tjerët. Larja e duarve
me ujë dhe sapun për të paktën 90 sekonda garanton shkatërrimin e membranës dhe shpërbërjen
e kapsulës së virusit. Përdorni dezinfektues me bazë alkooli vazhdimisht pas prekjes së cdo
sipërfaqeje në publik gjithashtu shkakton shkatërrimin e virusit. Evitoni prekjen e fytyres, gojes,
hundes dhe syve për të parandaluar absorbimin e virusit. Përdorni kartopeceta ose bërrylin e
mbledhur kur tështini apo kolliteni, dhe mos harroni të hidhni kartopecetat në kosh të mbyllur.
Lani rrobat në mënyrë të shpeshtë, dhe dezinfektoni cdo objekt dhe sipërfaqe me kontakt të
vazhdueshëm.
A duhet të përdor maska mbrojtëse dhe doreza në hapësira publike?
Duke qënë se përhapja e virusit ndodh përmes piklave, përdorim i maskave mbrojtëse nuk është i nevojshëm për individët që nuk kanë simptoma posaqë virionet nuk mbijetojnë gjatë në ajër. Përdorimi i maskave rekomandohet vetëm për pacientët me simptoma për të parandaluar përhapjen e virusit në rast kollitje apo tështime. Po ashtu, përdorimi i dorezave në hapësira publike jo domosdoshmërisht mbron nga kontaminimi, posaqë dorezat janë po njësoj mbartëse të virusit në rast të kontaktit me sipërfaqe të kontaminuara. Kyç i parandalimit të infektimit mbetet larja e vazhdueshme e duarve dhe mosprekja e gojës, hundës dhe syve.
Çfarë ndodh nëse kam COVID-19?
COVID-19 ka një periudhë inkubimi mesatarisht 5 ditore, por Varion nga 2 deri në 12 ditë.
Rastet asimptomatike të sëmundjes janë të rralla dhe ekspertët besojnë se personat asimptomatik nuk janë infeksioz (ngjitës).
Shumica e individëve me COVID-19 shfaqin simptoma si ato të përmendura më sipër, të ngjashme me gripin sezonal. Në 80% të rasteve sëmundja është e parrezikshme dhe rikuperimi shëndetësor zgjat përafërsisht 2 javë. Në këto raste, mjekët specialist rekomandojnë vetizolimin për parandalimin e përhapjes së mëtejshme të virusit deri në shërimin e plotë.
Në 20% të rasteve sëmundja shkakton komplikacione respiratore që kërkojnë kujdesin e mjekëve specialist. 5% e pacientëve mund kërkojnë respirim artificial dhe 15% mund të kërkojnë oksigjenim të koncentruar.
Kjo ndodh sidomos tek të moshuarit apo individë me co-morbiditete (sëmundje ekzistuese) apo imunitet të kompromentuar. Në këto raste rikuperimi shëndetësor zgjat 3-6 javë dhe kërkon hospitalizim.
Nëse dyshoni se keni COVID-19 kontaktoni me mjekët përmes telefonit për të marr këshillat përkatëse për situatën tuaj. Në cdo rast, mos dilni nga shtëpia dhe mos u paraqisni në qëndrat shëndetësore apo spitale pa njoftuar paraprakisht mjekët për gjëndjen tuaj. Mos harroni se personat që vuajnë nga sëmundje të tjera janë më të rrezikuar nga ky virus, ndaj ekspozimi i tyre ndaj virusit mund të jetë fatal.
Nëse jam shtatzanë dhe sëmurem me COVID-19, a ka rrezik për foshnjën?
Momentalisht nuk ka asnjë evidencë që tregon se gratë shtatzanë janë më të rrezikuara nga ky virus. Studimet e deritanishme tregojnë se virusi nuk mund të transmetohet nga nëna tek fetusi
dhe shkencëtarët besojnë se virusi nuk ka asnjë efekt negativ tek fetusi.
A është COVID-19 po aq i rrezikshëm sa gripi sezonal?
Pandemia COVID-19 është ende në zhvillim dhe per rrjedhojë ka ende informacione të panjohura për shkencëtarët, përshi këtu edhe statistikat e sakta mbi mortalitetin e sëmundjes.
Momentalisht mortaliteti i COVID-19 (ose thënë ndryshe vdekshmëria si rrjedhoje e sëmundjes përmbi rastet e infektuara) përllogaritet rreth 2.3%, me nië vdekshmëri gati 6% për të moshuarit apo individë me sëmundje ekzistente apo imunitet të kompromentuar. Eskpertët mendojnë se vdekshmëria prej COVID-19 mund të jetë më e ulët se shifrat e raportuara duke qënë se shumë pacientë me COVID-19 mund të jenë asimptomatik (nuk shfaqin simptoma) ose të patestuar.
Megjithëatë, krahasuar me gripin sezonal, COVID-19 është një virus më problematik pasi vdekshmëria prej gripit sezonal është 0.1%-0.8%.
Më shumë njerëz vdesin cdo ditë nga aksidentet automobilistike apo sëmundjet e zemrës. Përse COVID-19 po shkakton kaq shumë panik?
Ndryshe nga sëmundjet e zemrës apo aksidentet automobilistike, COVID-19 është një sëmundje infektive virale e paparashikueshme. Kjo do të thotë se shpejtësia e përhapjes së kesaj sëmundjeje është e madhe dhe jashtë kontrollit tonë. Në mungesë të një vaksine që parandalon sëmundjen, masa e vetme mbrojtëse dhe parandaluese mbetet evitimi i kontaktit fizik me mbartësit e virusit.
Përse COVID-19 ka shkaktuar shqetësim dhe gatishmëri në sistemin shëndetësor?
Afërsisht 20% e individëve me COVID-19 kanë nevojë për kujdes mjekësor të specializuar që zgjat 3 deri në 6 javë në spitale. Çdo shtet ka kapacitete dhe burime të kufizuara shëndetësore,
dhe për rrjedhojë nuk ka kapacitete të mjaftueshme për të trajtuar të gjitha rastet që mund të kërkojnë trajtim të specializuar spitalor në rast epidemie. Për shembull, shumica e vendeve të
zhvilluara kanë numër të limituar shtretërish në spitale që mbulojnë nga 0.1%-1.3% të popullsisë së një vendi, dhe shumë prej tyre janë në përdorim për kurimin e pacientëve që vuajnë nga
sëmundje të ndryshmë kronike. Kjo do të thotë se numri I shtretërvë është I pamjaftueshëm krahasuar me nevojën prej minimalisht 5% në rast të përhapjes së vazhdueshme në masë të
COVID-19.
Për rrjedhojë, është e rëndësishme të ngadalësojmë përhapjen e virusit në mënyrë që të reduktojmë numrin e pacientëve me COVID-19 dhe të parandalojmë paralizimin e sistemin
shëndetësor nga mbingarkesa e rasteve për trajtim.
Çfarë është distancimi social dhe pse ka rëndësi?
Distancimi social është një masë parandaluese për përhapjen e sëmundjeve infektuese me bazë komunitare. Distancimi social arrihet përmes minimizimit të kontaktit fizik me individë të
tjerë në komunitet.
Pikë së pari, minimizimi i kontaktit fizik na mbron nga infeksioni. Kur dikush tështin, kollitet apo flet, ata përhapin piklat mbartëse të virusit, të cilat mbeten pezull në atmosferë edhe
pas tështimës apo kollës. OBSH rekomandon një distancim prej të paktën 1m nga njeri-tjetri për të parandaluar absorbimin e piklave virale në atmosferë.
Së dyti, distancimi social parandalon mbartjen dhe përhapjen e virusit në komunitet.
Secili prej nesh shërben potencialisht si vektor për virusin, duke e transportuar atë nga një sipërfaqe ne tjetrën përmes kontaktit fizik. Duke eleminuar kontaktin fizik me njerë-tjetrin mund
të minimizojmë transportimin e virusit mes njëri-tjetrit dhe të ngadalësojmë përhapjen e sëmundjes. Kjo është e nevojshme për të mbrojtur individët më në risk si edhe për të parandaluar
paralizimin e sistemit shëndetësor me kapacitete të limituara për kurimin e një epidemie të këtyre përmasave.
Përse duhet të mbrojmë njeri-tjetrin nga COVID-19?
Sic përmendet më sipër, përafërsisht 80% e pacientëve e kalojnë sëmundjen lehtazi.
Megjithatë, virusi shkakton komplikacione vdekjeprurëse për të moshuarit, individë me sëmundje ekzistuese të traktit respirator, individë me imunitet të kompromentuar etj. është përgjegjësia e
përbashkët e gjithësecilit të mbrojë këto grupe duke parandaluar përhapjen e virusit në komunitet dhe të reduktojë ekspozimin e këtyre individëve ndaj virusit.
Si arrihet distancimi social?
Mënyra më e mirë për të arritur distancimin social është përmes vetizolimit. Evitoni cdo kontakt të panevojshëm me njeri-tjetrin dhe minimizoni kontaktin fizik në cdo rast. Takimet me miqtë, vizitat tek të afërmit, kinemate apo teatrot, koncertet festive apo evente të tjera në grup janë aktivitete me rrezikshmëri të lartë për përhapjen e virusit, ndaj duhen evituar.
Përse ka rëndësi testimi për COVID-19?
COVID-19 është më infeksioz se gripi sezonal.
Cdo mbartës i virusit mund ta përhap virusin në 2-3.1 persona të tjerë (Ro), një raport shumë herë më i lartë se ai i gripit sezonal prej 1.3 përsonash. Për rrjedhojë, testimi është një masë e
rëndësishme parandaluese për përhapjen e virusit.
