Poema ‘Bagëti dhe bujqësia’ e Naim Frashërit vjen në gjuhën greke nga Arqile Garo

Αλβανία, εσύ μου δίνεις την τιμή και την αξία,
στην καρδία μου έχεις φουντώσει πάθος φλογερό, κυρία.

Μάνα πολυαγαπημένη, τι κι αν είμαι μακριά σου,
η καρδία δεν απαρνιέται την αγάπη τη δικιά σου.

Το αρνάκι όπως βοσκάει κι ακούει τη φωνή της μάνας,
με βελάσματα απαντάει˙ και με φούρια τραμουντάνας,
τι, κι αν του κόψουν το δρόμο είκοσι ή τριάντα άνθρωποι,
σαν σαΐτα αυτό διαβαίνει, τζάμπα οι κραυγές κι οι κόποι.

Αυτό κάνει κι η καρδιά μου, παρατάει εδώ εμένα,
τρέχοντας αφηνιασμένη, πάει σε μέρη λατρεμένα.
Όπου τα νερά πηγάζουν, που ‘ναι δροσερές οι μέρες,
που γελούν τα άνθη ολούθε κι ευωδιάζουν οι αιθέρες.
Που παίζει ο βοσκός φλογέρα κι όπου βόσκουν τα κοπάδια,
που σταλίζει το γκεσέμι, τρέχει ο λογισμός τα βράδια.

Που χαμογελάει ο Ήλιος κι όπου χαίρεται η Σελήνη,
στα θαυματουργά τα μέρη που αναβλύζουν καλοσύνη.
Εκεί η νύχτα ειν’ άλλη νύχτα και η μέρα, άλλη μέρα,
στων πυκνών δασών τους ίσκιους, στήνουν οι θεοί λημέρια.

Παρ’ τα όρη λογισμέ μου! μακριά απ’ την πολιτεία,
τους μπελάδες και τα ξόμπλια, την τρελή οχλαγωγία.

Όπου η πέρδικα τσιουτσίζει, όπου κελαηδάει τ’ αηδόνι,
εκεί που κραυγάζει ο κούκος, πάμε να χαρούμε μόνοι,
το τριαντάφυλλο που ανθίζει, να ‘μαι εκεί να το χαζεύω,
με τους φτερωτούς μου φίλους, να λαλάω και να χορεύω,
και να βλέπω τα κατσίκια, τα τραγιά και τα κριάρια,
τα γαλάζια τα ουράνια, τα λιβάδια, τα στουρνάρια.

Του τσοπάνη όμορφη κόρη! που ‘ρχεσαι ανασκουμπωμένη
με χαμόγελο στα χείλη, με την αύρα σου που ευφραίνει,
που κρατάς δυο βυζαντάρια όμορφα ωσάν κι εσένα,
στη ματιά σου βλέπω χάρες που δε βρίσκω εδώ στα ξένα,
ένα λάγιο κριαράκι, το μανάρι, ακολουθάει,
κι ο πιστός ο σκύλος τρέχει οπίσω, την ούρα κουνάει.

Αν έχεις Θεό, για πες μας, μήπως είδες τα κοπάδια;
– Μες το χάραμα τα είδα!… να τα, πέρα εκεί στα σιάδια!

Η κοπή, τι χάρη που ‘χει! Χάρμα οφθαλμών τα ζώα!
Ο Θεός να τα φυλάει! Ωχ, τι όμορφα κι αθώα!

Στα λιβάδια και στους όχτους όπου βόσκουνε τ’ αρνάκια,
μες στις φυλλωσιές του λόγγου ροβολούν τα κατσικάκια,
τρέχουνε χαριτωμένα, παιχνιδιάρικα σκορπίζουν,
φεύγουν κι έρχονται, παλεύουν και γοργά ξαναγυρίζουν,
και ξανά σε κοπαδάκια ξανοίγονται ξεγνοιασμένα,
σπεύδουν πάλι για να παίξουν μες το πράσινο κρυμμένα.

Δεν κουράζονται να τρέχουν κι όταν τα θερίσει η πείνα,
το καθένα στη μανούλα, γίδα είναι ή προβατίνα,
σαν τη βρίσκουνε ορμάνε, το μαστάρι της αρπάζουν,
γονατίζουνε και πίνουν, το γλυκό γάλα θηλάζουν,
και εκείνη σαν το βλέπει με φροντίδα τ’ αγκαλιάζει,
το καυχιέται, το μυρίζει και ολόχαρα βελάζει.

Θεέ μου να ‘σαι βλογημένος, τι καλά τα ‘χεις ταιριάξει,
με κανόνες και με νόμους, η ζωή να ρέει με τάξη!

Τα βελάσματα λατρεύω, τη γλυκές φωνές στη στάνη,
το αρνί ή το κατσικάκι που στα γόνατα βυζάνει!

Σαν απλώνονται τα ζώα στις πλαγιές και στις λαγκάδες
μες τα κέδρα και στους θάμνους, στις μουριές, στις πρασινάδες.
Ηχούνε κυπριά, κουδούνια, οι αυλοί και οι φλογερές,
και χλοΐζει ο κόσμος όλος, κάμποι, λόφοι και αιθέρες,
σαν τα ζωντανά τα νιώθεις ν’ ακουμπάνε την καρδιά σου,
μια γλυκύτητα σε ζώνει. Γεια χαρά στη λεβεντιά σου!

Τ’ αλογάκι στη φοράδα, το μοσχάρι στη γελάδα,
το χελιδονάκι χτίζει, τιτιβίζει η σουσουράδα,
το γκεσέμι ομπρός τραβάει, το κοπάδι πάει στα ίσια,
με καμάρι και νταηλίκι, με καρδιά παλικαρίσια,
τα πουλιά που κελαηδάνε, χορεύουν και τραγουδάνε,
στα κλαδιά μες τα λουλούδια σαν οι άγγελοι πετάνε,
κι ο πετρίτης τα ουράνια τα γαλάζια σαν διασχίζει,
στο Θεό ευχαριστίες στέλνει και ξαναγυρίζει.

Κι ένας ουρανός γαλήνιος, ξάστερος, που σ’ αγκαλιάζει!
Λάμπει ο ήλιος στα λουλούδια που ανθίζουν όλο νάζι!
Τι είναι όλα τούτα τ’ άνθη, που ζωντάνεψαν στ’ αγέρι;
Ουρανοκατέβατα είναι; Όμορφο μου καλοκαίρι!
Κάθε ανθός όνομα έχει, το καθένα προσωπάκι,
εύμορφο, καλοσυνάτο, έχει μπόι, χρώμα, μεράκι,
όπως και το κάθε δέντρο, κάθε χόρτο, κάθε φύλο,
τι σπουδαίος που ‘ναι ο κόσμος! Αρμονία που σπέρνει ζήλο.

Όλη αυτή η ομορφάδα μέσα από τη γη πηγάζει,
ή ο Θεός ο Επουράνιος τον παράδεισο εκθειάζει;

Άμα δω κάποιον ν’ αράζει, οκνηρό και μουδιασμένο,
μίζερο και ακαμάτη, άπλυτο, κουρελιασμένο,
που στους δρόμους ζητιανεύει, χωρίς όνειρα κι ελπίδα,
με την αδειανή ψυχή του, μόνος μες την καταιγίδα.
Άνθρωπος είναι, ώ ανθρώποι, δώστε κάτι αρχονταράδες,
να μην είναι πειναλέος, άστεγος στους μαχαλάδες,
για την τεμπελιά που έχει, δεν γνωρίζουμε ένα πράγμα,
την επέλεξε ο ίδιος, ή ειν’ των Θεών το τάμα.

Ο καλός λυπάται, κλαίει, για μια μύγα όταν σβήνει,
ανθρωπιά καλοί μου ανθρώποι, είναι και ελεημοσύνη.

Κι ένας ξεχασμένος τάφος πέρα εκεί στο μονοπάτι,
μες τα λούλουδα, στα χόρτα, κάποιου δόλιου στρατηλάτη,
που πέθανε πολύ νέος, αλάργα απ’ τα πατρικά του,
δίχως αδελφή και μάνα, μακριά απ’ την φαμελιά του.

Μια θλιμμένη γερακίνα την ταφόπλακα αγκαλιάζει,
τον μοιρολογάει εκείνη, και με πίκρα αναστενάζει.

***

Τομόρ*! θεοβάδιστο Όρος που ‘χαν οι Θεοί το θρόνο,
στην αρχαία μας θρησκεία, τη σβησμένη μες το χρόνο,
εσύ γέρικο κουφάρι δοξασμένο στους αιώνες,
είδες απείρους πολέμους, καλοκαίρια και χειμώνες!

Ω βουνά της Αλβανίας, που αγέρωχα αγρυπνάτε,
μες τα σύννεφα κρυμμένα, φρίκη, φοβέρα σκορπάτε,
είστε ασάλευτα, αιωνόβια κι όταν κεραυνός βροντάει,
τρόμο παίρνει ο οδοιπόρος σαν του τύχει να περνάει.

Με τ’ απόκρημνά σας βράχια, τους χειμάρρους και τις μάντρες,
από πάνω ανθοβολείτε και εντός σας χρυσές χάντρες.
Εσείς θεϊκές πεδιάδες, καρπερές, και μυρωδάτες,
και μπαξέδες κεντημένοι, ράχες χλοερές, αφράτες,
που σας προίκισε ο Θεούλης με τα κάλλη και τα χάδια,
με χορτάρια και με φύλλα, με πολύτιμα πετράδια.

Η φτωχή καρδιά μου πάντα, εκεί σε σας είναι ταμένη,
απ’ τα στήθια σας πηγάζει βρυσομάνα, ευλογημένη,
τώρα που ‘μαι μακριά σας, σας ποθώ και δεν αντέχω,
μα αχ, αν ξέρατε πως θέλω, πλάι μου, δίπλα να σας έχω.

Να ‘χα δύναμη του άνεμου, τα φτερά μιας περιστέρας,
να ‘χα την ορμή χειμάρρου, την ταχύτητα της σφαίρας,
και να ‘ρχόμουνα κοντά σας, κάτω εκεί στην κρύα βρύση,
να ξεκουραζόμουν λίγο, στη σκιά, στο κυπαρίσσι,
να χαιρόταν η ματιά μου κι η καρδιά μου μες τη ζάλη,
τη χαρά που ‘νιωθα τότε, να την ξανανιώσω πάλι.

Ο πω, πω! Τι αναθυμήσεις πάνε κι έρχονται μπροστά μου,
απ’ τα παιδικά μου χρόνια, απ’ τα νιάτα τα δικά μου;!

***

Πεταλούδα πλουμισμένη, που διασχίζεις τον αγέρα,
πάρε μου και την καρδιά μου για σεργιάνι, κάποια μέρα,
στα βουνά της Αλβανίας όπου βόσκουν τα κοπάδια,
που παίζει ο βοσκός φλογέρα, εκεί ο νους με πάει τα βράδια,
όπου αντιλαλούν κουδούνια ωσάν άσμα των ασμάτων,
και αχούνε στις χαράδρες, βελάσματα των προβάτων.

Κι όπως βιάζονται κι ορμούνε στις κορίτες με τ’ αλάτι,
οι πρατίνες* στα χωράφια και τα γίδια στο χαγιάτι.

Ο γέρο βοσκός ορίζει, με την γκλίτσα του στα χέρια,
τους νέους˙ και τότε εκείνοι τρέχουν, γίνονται ξεφτέρια.
Κάποιοι φτιάνουνε τη στρούγκα, άλλοι στήνουνε την τέντα,
άλλοι κουβαλούν χλωράδια κι ούτε τσιμουδιά, κουβέντα.
Πλένει ο ένας την οκάρα*, ποιος αρμέγει, άλλος κουρεύει,
ποιος ταΐζει τα κουτάβια, ο άλλος τα σκυλιά παινεύει.

Ο αρχιτσέλιγκας θαυμάζει τ’ άφθονο γάλα που ρέει,
φτιάχνει βούτυρο, μυζήθρα, τυρί μυρωδάτο, λέει!
Κυνηγοί και ταξιδιώτες που περνούν εκεί τυχαία,
τους κερνάει κρέας, γιαούρτι, τους καθίζει στην παρέα,
ένα κατσικάκι έρμο που ‘χει μείνει δίχως μάνα,
άλλη γίδα δίχως τέκνο θα του γίνει παραμάνα.

Τσεκουριές του υλοτόμου ηχούν απ’ το δάσος πέρα,
με του ξυλουργού το βήχα, του στερφάρη* τη φλογέρα.

Ο στερφάρης είναι μόνος και στη στάνη δε ζυγώνει,
στις κορφές και στα λαγκαδιά έρμος νυχτοξημερώνει,
δεν φοβάται πουν’ μοναχός, ούτε νύχτα κι ούτε μέρα,
από λύκο, από κουρσάρο, ούτε από βροχή κι αέρα,
ούτε απ’ τα φρικιά του δάσους˙ δεν τον σκιάζουνε τα ζούδια,
τ’ άρματά του έχει συντρόφους, της φλογέρας τα τραγούδια.
Φίλοι του ειν’ τα ζωντανά του, τα κατσίκια, η προβιά του,
τα τραγιά τα κουδουνάτα˙ πάνω απ’ όλα τα σκυλιά του,
που φυλάν αυτόν, τη στάνη, ξαγρυπνώντας τις νυχτιές τους,
σαν τον βλέπουν, τον ζυγώνουν κι ανεμίζουν τις ουρές τους.
Δεν αλυχτάνε στους φίλους, στους διαβάτες, στους επαίτες,
τους ξέρουν˙ όμως σπαράζουν τα αγρίμια και τους κλέφτες.

Πέφτει η νύχτα, σκοταδιάζει, το Φεγγάρι φεγγιρίζει,
σαν το πρωινό ζυγώνει, βγαίνει ο Ήλιος, τον φωτίζει.
Τα αστέρια και η Σελήνη, δύουν κι ανατέλλουν πάλι,
τι κινείτε στα ουράνια, το σπουδάζει αγάλι – αγάλι.
Συννεφιάζει, μια μαυρίλα απλώνεται ολούθε τώρα,
βροντές κεραυνοί αστράφτουν και ξεσπάει άγρια μπόρα.
Μες τη δημητένια μπρούτσα*, τον πριόβολο βαράει,
με την πρώτη η ίσκα πιάνει κι η φωτιά φεγγοβολάει,
μ’ ένα σφύριγμα φωνάζει τα σκυλιά με τ’ όνομά τους,
και ορμάει πρώτος ο Μπάλιος, πως την ξέρουν τη δουλειά τους,
διότι ο λύκος, το αγρίμι, θέλει αντάρα, θέλει σκότος,
αφουγκράζεται ο στερφάρης, ξέρει αυτός πώς να ‘ναι πρώτος,
κι αμολάει μια φωνάρα ώσπου σειούνται και τα βράχια,
ώσπου ηχούν οι γύρω λόγγοι κι αυτός ζώνει τα σελάχια.*

Η βουνίσια η γίδα τρέχει μ’ αεικίνητη σβελτάδα,
κοιμάται ψηλά στις ξέρες, τρώει αγκάθια στη λαγκάδα,
ενώ η σπιτίσια πάλι, ειν’ αργή, μένει στ’ αχούρι,
στη κοπριά πάνω ξαπλώνει κι έχει αλλιώτικη τη μούρη,
φρόνιμη, καλοσυνάτη, ήρεμη, σωστή μανάρα,
δεν ειν’ σαν η ορεσίβια, αλλά πράα και παιχνιδιάρα.

Στο χωριό, σαν φέγγει η μέρα, βλέπεις μια καλή γιαγιούλα,
σκώνεται, βγαίνει στη θύρα, αγναντεύει τη ραχούλα,
φωνάζει τον εγγονό της που αν κι αγουροξυπνημένος
πάει για άρμεγμα στη μάντρα, τι κι αν είναι μουτρωμένος.
Κι ο παππούς εκεί πιο πέρα πιάνει να φτιάξει το φράχτη,
το κοπάδι βγάζει ο νέος και η νια γνέθει τ’ αδράχτι,
η νύφη σαν συγυρίζει, ξεκινάει να μαγειρέψει,
και ο άντρας πάει στο στάβλο τα χοντρά για να μαζέψει,
τη γελάδα, το μοσχάρι, τη γαϊδάρα, το μουλάρι,
που πασχίζει αγριεμένο, λες θα μπει μέσα στ’ αμπάρι.

Μια κινάει να πάει στη βρύση, η άλλη βγάζει τα καρδάρια,
τις κότες ταΐζει η τρίτη, πάπιες, χήνες, πετεινάρια.

Ποσό μας βοηθούν τα ζώα, το βιό που μας περιβάλει,
του Θεού ήταν ιδέα, ναν’ η χάρη του μεγάλη!
Αν τα ζωντανά δεν ήταν, στο ντουνιά δε θα ‘χε ζήση,
θα πεθαίναμε της πείνας, ποιος θα ήταν να μας ντύσει;!
Ειν’ τα ζώα που μας ντύνουν, μας ποδένουν, μας ταΐζουν,
σαν αυξάνονται, πληθαίνουν, χάρες και ζωή χαρίζουν.

Αμ η γη, που μας προσφέρει τ’ αγαθά με το τσουβάλι,
αν καλώς δεν τη φουσκίσεις, δε στα δίνει αυτά τα κάλλη.

Ω ‘σεις του ανθρώπου φίλοι, Θεός να σας ευλογήσει,
η ψυχή μου είναι μαζί σας και δε θα σας παρατήσει!
Όλα αυτά που μας στηρίζουν, ζώα, βιό κι ο’ τι άλλο έχει,
θέλουν θαλπωρή, αγάπη, άνθρωπο να τα προσέχει.
Να μην τα ταλαιπωρούμε, ίδια ναν’ με τα παιδιά μας,
ειν’ αμάρτημα μια ύβρις, μια κατάρα από πλευρά μας.

***

Όμορφο χελιδονάκι, που λες χίλιες, μύριες λέξεις,
που περνάς ποτάμια, λίμνες και φτάνεις εδώ να παίξεις,
έρχεσαι απ’ την Αλβανία; Απ’ τα μέρη τα δικά μου,
και μιλάς αυτή τη γλώσσα που ‘ναι μες τα σωθικά μου;
μην, στη Λιαμπουριά γροικούσες παλικαριά που σου μοιάζουν,
και τα λόγια που μου φέρνεις την καρδιά μου αγαλλιάζουν,
την κακόμοιρη ψυχή μου, σαν καθρέφτης που ‘χει σπάσει,
όταν έπεσε απ’ τον τοίχο που τον είχανε κρεμάσει;!

Μην στης Κορυτσάς τον κάμπο που ‘χει απλάδα, καλοσύνη,
ή στα έγκατα της χωράς, που πάει κόσμος και ξεδίνει;
Μήπως απ’ τα Άνω Όρη, απ’ τη Ντόμπρα, το Σκραπάρι,
απ’ τη Βγιόσα, το Ντεβόλλι, την Αυλώνα που να πάρει;!

Αν μπορούσα να πετάξω, φτερά να ‘χα σαν κι εσένα,
με μανία θα παρατούσα τούτα έρημα τα ξένα!
Πάνω από το Ελμπασάνι και πιο πέρα απ’ τον Σκουμπίνο,
στο ταξίδι για τη Σκόδρα στη Μπουγιάνα και στο Δρίνο,
Αργυρόκαστρο και Ντίμπρα, Τέτοβο, Σκόπια, Πριστίνα,
Μάτι, Κούκεσι, Μιρντίτα, Τίρανα και όλα εκείνα
που πασχίζουν να με φέρουν στου Σκεντέρμπεη τ’ αχνάρια,
όταν κυνηγούσε Τούρκους, μ’ όλα του τα παλικάρια.

Δυρράχιο, όμορφη πόλη, το καμάρι της πατρίδας,
κι εσύ Λέσι ξακουσμένο, τ’ ακρωτήρι της ελπίδας!*

***

Θα πάρω τα κορφοβούνια, ν’ αγναντέψω όλη τη χώρα,
σαν παν’ για δουλειά τ’ αδέλφια, σε χωράφια καρποφόρα,
άντρες άξιοι, παλικάρια, φίλεργοι και μπεσαλήδες,
σε κοιλάδες ανθισμένες˙ έξυπνοι και μερακλήδες.

Ο ‘σεις γόνιμες πεδιάδες, θραψερές, όλο ευφορία,
τώρα θα λα τραγουδήσω για σας και τη γεωργία.

Θεέ του νόμου και της τάξης που ‘σε πάνω στο Τομόρι,
για κατέβα να βοηθήσεις, εδώ που τραβάω το ζόρι!

Μπούκλες χρυσαφένιες βλέπω κι αργυρά έχει τα στήθια,
μέτωπο, λαιμό και χέρια, βγαλμένα απ’ τα παραμυθία.
Κι όπως θέλεις τους βουνίσιους, τα δάση τα ζωντανά τους,
αγάπα και τους καμπίσιους στα χωράφια τα δικά τους.
Γαία, εσύ Θεά του κάμπου που απλόχερα χαρίζεις,
που γεννάς όλα τα πλούτη, που ακούραστα πασχίζεις,
γέννησες λουλούδια, χόρτα, φύλλα, δέντρα και κλωνάρια,
τα ‘βαλες σε μια καλάθα και τα στοίβαξες ντουβάρια.

Σε παρακαλώ, άγγελέ μου, μες τα μάτια κοίταξέ με!
Σαν τα λούλουδα του κάμπου, γιος σου είμαι, πίστεψέ με!

Όλα αυτά τα άνθη γύρω, τα καλούδια που ευωδιάζουν,
τούτη η χλόη, οι αποχρώσεις, άραγε από πού πηγάζουν;!
Ομορφιά που σε θαμπώνει! Πες μου, από πού την πήρες!
Ομορφούλα σε ικετεύω, απ’ τους κόρφους σου τις θύρες;!
Άπλωσες τ’ αφράτο χέρι μέσα στου Θεού τα στήθη,
μες του θόλου την αγκάλη, εκεί που γεννιούνται οι μύθοι;
Όπου πάει η πατημασιά σου, χαίρει η γη, μοσχοβολάει,
κι όπου στρέφεις τη ματιά σου, ανθηρά χαμογελάει!

Τη γη φίλη μου ομορφαίνεις και τον άνθρωπο ταΐζεις
εν ζωή˙ κι όταν πεθαίνει, στα έγκατά σου τον φροντίζεις!
Ο χειμώνας, σε ξεραίνει, τα λουλούδια σου προσβάλει,
μ’ ένα πέπλο τα σκεπάζεις μέχρι να ‘ρθει θέρος πάλι.

Ο ζευγάς όπως ξυπνάει χάραμα και πάει στα βόδια,
ξεκινάει πριν βγει ο ήλιος κι ετοιμάζει τα εφόδια,
παίρνει το υνί, τ’ αλέτρι, το ζυγό και τη βουκέντρα,
το σπόρο, το φαγητό του, τον ντορβά κάτω απ’ τα δέντρα.
Της γης είναι υπηρέτης κι η καρδιά του φτερουγίζει,
βάζει μπρος πριν ξημερώσει, γύρω η ύπαιθρος αχνίζει.
Πιάνει κάνει το σταυρό του να ‘χει απ’ το Θεό βοήθεια,
ανοιχτόκαρδος και ντόμπρος που λέει πάντα την αλήθεια.

Αν δεν κουραστείς μεγάλε, δεν ιδρώσεις, δίχως κόπο,
ούτε ψίχουλο δεν βρίσκεις σ’ τούτον έρημο τον τόπο,
μον’ όταν έχεις κοπιάσει κι έχεις νυχτοξημερώσει,
τότε το Θεό προσκύνα, ξέρει αυτός πώς να σε σώσει.
Δούλεψε, μη σταματήσεις, μακριά απ’ την απληστία,
μπαξέ κάνε την καρδιά σου να σε θέλει η κοινωνία.

Η δουλειά είναι ευλογία, ο Θεός την έχει υμνήσει,
και ο άνθρωπος στον κόσμο ήρθε για να ευτυχίσει.

Καλοκαίρι μου θεσπέσιο, μαγικό, θεοσταλμένο,
έρχεσαι καλοσυνάτο, χαρωπό και φορτωμένο,
κι όπως τ’ αηδονιού τον ήχο, του αέρα τη διαφάνεια,
θεία εύνοια κι ευτυχία, κουβαλάς απ’ τα ουράνια.

Φρόντισε ο Θεός με ζήλο ν’ αναθρέψει τους ανθρώπους,
να ‘ναι ο τόπος στολισμένος, να ‘χει θέλγητρα και τρόπους,
τη φωτιά έδωσε στον Ήλιο, τη βροχή έδωσε στα νέφη,
καλοκαιριά και χειμώνες με τη φύση να τους γνέφει.

Για κοιτάξτε ποιος παλεύει, το σταφύλι να ωριμάσει,
ουρανός, και γη και ήλιος, η βροχή και όλη η πλάση!
Και δεν είναι θέμα τύχης το κρασί που μας γλεντάει,
είναι του Θεού οι κόποι και τ’ αγρότη που τρυγάει.

Φίλοι μου, κρασοκανάτες σαν αδειάζετε τις κούπες,
ξεχάστε τις φασαρίες, τις βρισιές, τα σου ‘πα – μου ‘πες,
απαξιώνεται τον Κύριο που ‘δωσε καρπό στο κλήμα,
που διδάσκει την αγάπη κι είναι δίπλα σας και χύμα.
Αλλά, αγαπάτε αλλήλους, διασκεδάστε και χαρείτε,
πείτε όμορφα τραγούδια, στο χορό ξελιγωθείτε,
και ανοίξτε τις καρδιές στην αγάπη, στη φιλία,
και στην ανθρωπιά κυρίως, η ζωή είναι μόνο μία.

Στη ζαβιά, στη στενοχώρια, στη δουλειά και στο ποτό,
ξεχωρίζεις τους ανθρώπους, τον καλό απ’ τον κακό.

Δεν το βλέπεται το σύμπαν, Ήλιο, άστρα και Σελήνη,
Γη κι αέρα και αντάρες, τους αστερισμούς σε δίνη,

πως ειν’ ανασκουμπωμένοι και δουλεύουν, μελετάνε,
ο ένας βοηθάει τον άλλο κι έτσι πιο νωρίς σχολάνε.

Σαν βρεθείς εκεί σιμά τους, εν μέσω της εργατιάς,
τι θα κανείς, θα διαβάσεις, ή για ‘ναν υπνάκο πας;

Ο αγρότης που κοπιάζει, ήρεμη έχει την ψυχή του,
για ένα σπόρο που φυτεύει, δώδεκα η ανταμοιβή του,
βλέπει μεστωμένα στάχια, που λυγίζουν απ’ το βάρος,
κι ο παράδεισος, επίγεια, του εμφανίζεται όλο θάρρος,
στο αλώνι σαν τ’ απλώνει και το στάρι ανεμίζει,
πρώτα απ’ όλα δεν ξεχνάει, βόδια κι άλογα ταΐζει,
το νοικοκυριό εφοδιάζει σιτηρά˙ κι όλο ζωντάνια,
κάθετε κι αυτός να φάει, εκεί, κάτω απ’ τα πλατάνια.

Βλέπει κλήματα και σύκα, ελιές, σύκαμνα, καρύδια,
μήλα, ρόιδα και κυδώνια και κεράσια και απιδιά,
να, τα κούμπουλα ροδίζουν και στενάζουν τα κλωνάρια,
οι άυλες γεμάτες ζώα και τα αγαθά στ’ αμπάρια,
τότε καθώς συγκινείτε, στρέφεται προς το Θεό,
που ανταμείβει τη δουλεία του, τον ιδρώτα στον αγρό.

Πως οι μέλισσες ορμάνε κι όλο έρχονται και πάνε,
κάποιες χτίζουν τις κερήθρες, άλλες στους ανθούς σκορπάνε.
Τι δουλειά σπουδαία κάνουν, πόσο όμορφα κι ωραία,
παράγουν κερί για λάμψη, γλυκό μέλι και τι θέα!
Έτσι πάνε κι οι αγρότες στους αγρούς που πρασινίζουν,
ένας σκάβει, άλλος οργώνει, άλλος σπέρνει, άλλοι σκαλίζουν,
ποιος θερίζει, ποιος σβαρνίζει, άλλος δένει κι αλωνίζει,
ποιος κλαδεύει, ποιος σακιάζει, άλλος τ’ άροτρο ορίζει,
ποιος τροχίζει το τσεκούρι, το υνί, άλλος μπολιάζει,
ένας κόβει, άλλος ράβει, άλλος πέταλα ταιριάζει,
και μαζί, όλοι, παρέα κι ο καθένας από μόνος,
τα διδάγματα του Κύριου ειν’ του σύμπαντος ο νόμος.

Διότι ως και το μυρμήγκι έγκαιρα, με τη σειρά του,
πασχίζει για να μαζέψει ό, τι θέλει η φαμελιά του,
έχει ζήλο και δουλεύει όπως όλοι σ’ τούτη ζήση,
ο αληθινός Θεός μας, αυτά του ‘χει διαμηνύσει.

Και σαν έρχεται ο χειμώνας ο αγρότης αγαλλιάζει,
ειν’ το σπίτι του γεμάτο, αυτός κάθεται κι αράζει,
οι γυναίκες που υφαίνουν σ’ αργαλειούς και άλλα τέτοια,
σαν φυσάει και σαν χιονίζει, όξω φτώχεια κι όξω ντέρτια!

Κι όταν κάποιος οδοιπόρος, όπου ξέμεινε στα χιόνια,
του χτυπάει δειλά τη θύρα και του τρέμουν τα σαγόνια,
βγαίνει ευθύς ο νοικοκύρης, τον ξένο καλωσορίζει,
τον βάζει δίπλα στο τζάκι, μ’ ανθρωπιά τόνε φροντίζει,
και τόνε προσέχουν όλοι, παιδιά, νέες, νέοι και γέροι,
διότι το φίλο στην πόρτα, ο Θεός τον έχει φέρει.

Στη φωτιά βάζουνε ξύλα να ‘χει ζέστη, να στεγνώσει,
και του στρώνουνε την τάβλα για να φάει, να καρδαμώσει.

Έτσι φέρονται στους ξένους εκεί πάνω, με καμάρι,
τους περιθάλπουν αντάξια, τους ξεπροβοδούν με χάρη.

Άνοιξη, ανθίζουν τ’ άνθη, λάμψη ο ουρανός σταλάζει,
ομορφαίνει η γης την όψη, μύρια χρώματα αλλάζει,
και ξυπνούνε στα λουλούδια, στα χορτάρια και στα φύλλα,
τα ζωύφια σε χιλιάδες, σε κλαδιά, φυτά και ξύλα.

Πτηνά και τριζόνια ολούθε, άλογα που χλιμιντράνε,
χρυσοκέντητη ειν’ η φύση, άνθη που μοσχοβολάνε,
και πιάνει ο ζευγάς τ’ αλέτρι, στο χωράφι του γυρνάει,
καβαλάρης που περνάει, σταματά και χαιρετάει,
προς την ποταμιά πηγαίνει, η καρδία του φτερουγίζει,
ένα αλαργινό τραγούδι σκέφτεται κι όλο σφυρίζει,
αντικρίζει το ποτάμι που γαλήνιο κυλάει,
και περνούν απ’ το μυαλό σκέψεις όμορφες, γελάει.

Ομορφονιές σαν τα νερά τα κρύα στις μαγούλες,
σαν ελαφίνες του βουνού, σαν οι περδικοπούλες,
παν’ στο ποτάμι για νερό οι ανθοστολισμένες,
μαζεύουν τα μανίκια τους και τρισευτυχισμένες
δροσίζουνε τις γάμπες τους, τα μάτια, τα λαιμά τους,
και χαίρονται τα κάλλη τους, τα νιάτα τα δικά τους.

Έρχονται τα χελιδόνια μ’ απλωμένα τα φτερά,
φιλικά τις πλησιάζουν πλάι στα γάργαρα νερά,
κατεβαίνει μια δαμάλα για να πιει νερό δροσάτο,
να ξεκουραστεί στον ίσκιο, να τα κάνει άνω – κάτω.

Στέφανα από άνθη φτιάχνει ο αγρότης και γλεντάει,
όπως κι ο βοσκός που χαίρει την κατσίκα όταν γεννάει.

Κυματίζει το ποτάμι κελαηδάει πιο ‘κει τ’ αηδόνι,
και το ρόδο που ροδίζει τον Ύψιστο καμαρώνει.

***

Μονό ένα μικρό κορίτσι κλαίει την άμοιρη αδελφή της,
φεγγαρολουσμένη κόρη, που δεν είναι πια μαζί της,
η μητέρα κι η μικρούλα μες το πένθος τυλιγμένες,
κάθονται, μοιρολογούνε, μόνες, σφιχταγκαλιασμένες,
ειν’ ο οδυρμός της μάνας που σπαράζει την ψυχή σου,
άνθρωπε καημένε, δόλιε, πόσα αντέχεις στη ζωή σου!

Ενταφίασαν τη νεράιδα, μα δε χάθηκε η ψυχή της,
πέταξε, ψηλά στα ουράνια, κι ειν’ οι άγγελοι μαζί της.
έγινε ένα η ομορφιά της με τα λούλουδα του Απρίλη,
με του αηδονιού τις τρίλιες, με την πάχνη στο τριφύλλι.
Τίποτε δεν πάει χαμένο, δεν πεθαίνουμε στ’ αλήθεια,
μάλλον, η μορφή αλλάζει, ζούμε αλλιώς, στα παραμύθια,
διότι ο κόσμος είναι ενιαίος, ούτε φθείρεται, ούτε αυξάνει,
αποθνήσκουν και γεννιούνται, η ζωή μας κύκλους κάνει,
κι είναι όλοι εδώ τριγύρω έρχονται, φεύγουν, περνάνε,
πλάσματα, θεοί και μύθοι, που το σύμπαν μελετάνε!
Ένα σώμα κι ένα πνεύμα είναι η απεραντοσύνη,
ζωντανοί και πεθαμένοι είναι εδώ˙ κι εμείς κι εκείνοι.

***

Ο Πατήρ ο Επουράνιος, έπλασε άνθρωπο και τότε,
τον έφερε στον πλανήτη και του είπε που και πότε,
να ‘ναι ο κύριος της ζωής του και της οικουμένης όλης,
συνετά τον ορμηνεύει και του λέει δυο λόγια μόλις:

– Από χώμα είσαι πλασμένος κι έχεις την ευχή μου τώρα,
τη δουλειά μη τη βαριέσαι, μα προσπάθησε καθ’ ώρα!
Βλέπεις γύρω σου το σύμπαν; Πως πασχίζει η χώρα ακέρια;
Έτσι πράξε και μην μένεις με σταυρωμένα τα χέρια.

Μακριά απ’ την κακία, τον φθόνο την απληστία,
απ’ το ψέμα τη μιζέρια, τη βρωμιά, την αλητεία,
αλάργα απ’ τη στενοχώρια, τη θλίψη και την ασχήμια,
απ’ τη ζήλεια, την απάτη, την κλεψιά την επιζήμια.

Πότε μην απλώσεις χέρι πάνω σε συνάνθρωπό σου,
να ‘χεις μπέσα, να ‘χεις λόγο και αγάπα το λαό σου,
αν καλώς θα ενεργήσεις, το καλό θα σου ‘ρθει πίσω,
αν κακώς όμως θα πράξεις, δε θα σου το συγχωρήσω,
αδηφάγος να μην είσαι, ελεήμονας να γίνεις,
ποτέ να μην κατσουφιάζεις, μην υβρίζεις και μη φτύνεις,
να ‘σαι ήρεμος και πράος, ν’ αγαπάς τη ντομπροσύνη,
και θα ζεις ευτυχισμένος, τίμια, με δικαιοσύνη.

Σε ότι είναι εδώ τριγύρω, σου ‘δωσα το μερτικό σου,
αν, ότι σου λέω κάνεις ο κόσμος θα ‘ναι δικός σου,
σου ‘δωσα μυαλό να μάθεις, την αλήθεια και το ψέμα,
και καρδιά για να διαλέγεις, συναισθήματα και αίμα,
θα σ’ αφήσω και το λόγο να σου δείχνει το σωστό,
να παθαίνεις, να μαθαίνεις το δίκιο στον κόσμο αυτό.

Όλα τ’ αγαθά που υπάρχουν στο χώμα τα ‘χω σκεπάσει,
χωρίς κόπο και ιδρώτα δεν μπορεί κανείς να τα ‘χει,
σκαψ’ τη γη βαθιά, θα τάβρεις και θα γίνουνε δικά σου,
ό, τι χρειαστείς το βγάζεις απ’ τα βάθη, απ’ τη δουλειά σου,
εδώ μέσα θα λα νάβρεις πολλά πράγματα αξίας,
ό, τι λαχταράς με πάθος, τις χαρές της κοινωνίας!

Τις δυνάμεις που σου δίνω αν τις αξιοποιήσεις,
θα ‘σαι στο σωστό το δρόμο και τη γνώση θα φωτίσεις,
και θ’ αρχίσεις να σπουδάσεις τα έργα μου τα μεγάλα,
τον ήλιο και το φεγγάρι, τους πλανήτες κι όλα τ’ άλλα!

Αν είσαι καλός και τίμιος θα ‘μαι πάντα στο πλευρό σου,
αλλιώς, φύγε μακριά μου, βγαλ’ τα πέρα μοναχός σου! –

Αυτά είπε ο Πρωτοπλάστης στον άνθρωπο τον πρωτάρη
σαν του χάριζε τον κόσμο, κι έφυγε από ‘δω με χάρη.

Παντοδύναμε Επουράνιε, τ’ όνομά σου δοξασμένο,
που έστησες το σύμπαν όλο, άψογα μαστορεμένο!
Χάρισέ μας φρονιμάδα, ανθρωπιά και καλοσύνη,
την αγάπη, τη φιλία, λευτεριά κι αδελφοσύνη.
Δως’ στους κάμπους τα λουλούδια και τις φυλλωσιές στα δάση,
τη δροσιά στα συννεφάκια, μες τους κήπους ν’ αγαλλιάσει,
δώσε μέστωμα στο στάχυ κι όμορφη φωνή στ’ αηδόνι,
ευωδιές, στα μανουσάκια και του δυόσμου στο μπαλκόνι,
δώσε τους καρπούς στα δέντρα και στα ζώα μια ευχή,
για να τα φροντίζουμε όλοι με αγάπη και ψυχή.

Δως’ στον άμπελο σταφύλια και κρασί δως’ στο βαρέλι,
φρόντισε μη μείνει άδειο, γέμισ’ το και μη σε μέλει!
Φλόγα χάρισε στον Ήλιο, φως στ’ αστέρια, στη Σελήνη,
δως’ στη θάλασσα τ’ αλάτι, το νερό και τη γαλήνη!
Οι πλανήτες να γυρίζουν, οι ανθρώποι να δουλεύουν,
σαν αδέλφια από μια μάνα να γελούν και να χορεύουν.

Και στους Αλβανούς να δείξεις τον ορθό δρόμο και τότες,
να πορεύονται ενωμένοι, να ‘ναι τίμιοι, πατριώτες,
χάρισε στην Αλβανία λευτεριά και άσπρες μέρες,
δως’ τους την αδελφοσύνη, ύψωσέ τους στους αθέρες!

Για να λάμψει η αλήθεια και να ομορφύνει ο τόπος,
για να νικηθεί το ψέμα και να διαλυθεί το σκότος.

Μεταφορά στην Ελληνική:
Αχιλλέας Γκάρος.

*«Ω βουνά της Αλβανίας κι αψηλά δέντρα μου εσείς!
Κάμποι ανθόσπαρτοι που ο νους μου σε σας τρέχει ολημερίς!» – τους δυο πρώτους στίχους τους «έκλεψα» από προγενέστερη μετάφραση του αείμνηστου Πάνου Τσούκα.

*Τομόρ – το ιερό βουνό των μπεκτασήδων, στην Αλβανία.

*δημητένια μπρούτσα – κάπα φτιαγμένη από τράγιο μαλλί.

*πρατίνα – προβατίνα.
*οκάρα – αγγείο, μαστραπάς, που χωράει μια οκά.
*στερφάρης – ο τσομπάνης που φυλάει τα στέρφα, τα στείρα γιδοπρόβατα.
*σελάχι – δερμάτινη ζώνη των φουστανελοφόρων για την ανάρτηση φορητών όπλων.
*Λιαμπουριά, Κορυτσά, Άνω Όρη, Ντόμπρα, Σκραπάρι, Ντεβόλλι, Αυλώνα, Ελμπασάνι, Σκόδρα, Αργυρόκαστρο, Ντίμπρα, Τέτοβο, Σκόπια, Πριστίνα, Μάτι, Κούκεσι, Μιρντίτα, Τίρανα, Δυρράχιο, Λέσι. – περιοχές και πόλεις της Αλβανίας.

*Βγιόσα, Σκουμπίνος, Μπουγιάνα, Δρίνος. – ποτάμια της Αλβανίας.